در معرض قضاوت عمومی

محمد سرابی-روزنامه‌نگار

مبارزه با فساد در دوره‌های مختلف شهرداری انجام شده و اکنون نیز با طرح‌های جدید ادامه دارد اما شهروندان همچنان شهرداری را دستگاهی درگیر فساد اداری می‌دانند؛ چرا چنین تصوری درباره شهرداری وجود دارد؟
1 شهرداری سازمانی با سابقه طولانی است. از دوران قاجار و پیش از آن نهادی برای اداره شهر‌ها وجود داشت اما بلدیه به‌معنای کنونی آن در دوره پهلوی اول تاسیس شد. در طول فعالیت شهرداری قوانین کاری بار‌ها تغییر کرده‌اند اما بعضی از این قوانین مربوط به دهه‌های گذشته و شاید نیم‌قرن پیش هستند که در زمان کنونی مؤثر نیستند. در 40سال گذشته شیوه اداره شهردار‌ی‌ها چندبار تغییر کرده است. زمانی بالاترین مقام این سازمان‌ها مستقیما از سوی دولت تعیین می‌شد و عملا بخشی از قوه مجریه به‌شمار می‌آمد. کلیه دستورات و تصمیم‌های  دولتی هم بدون درنگ در این سازمان اجرا می‌شد. از زمان شکل‌گیری شورا‌های‌ شهر‌ در سال1377 جداسازی شهرداری از دولت به‌صورت رسمی و قانونی آغاز شد. بخشی از قوانین و رویه‌های ‌کاری که از گذشته باقی مانده است با شرایط جدید همخوانی کامل ندارد. از طرف دیگر لغو همه قوانین و آیین‌نامه‌ها و جایگزینی آنها با اصولی که هنوز کاملا آزمایش نشده است، ممکن نیست و احتمالا موجب بروز مشکلات فراوان خواهد شد.
2 شهرداری حوزه کاری بسیار بزرگی دارد که با دیگر نهاد‌ها حتی وزارتخانه‌ها قابل مقایسه نیست. هر شهروند از لحظه تولد تا زمان فوت با شهرداری سر و کار دارد. این گستردگی‌ مسئولیت‌های اجرایی باعث شده است که سطح ارتباط و اصطکاک میان شهروندان و شهرداری زیاد باشد. در این میان اختلاف‌های فکری و عملی زیادی بروز می‌کند که زمینه بروز بی‌اعتمادی می‌شود. حتی از شهرداری خواسته می‌شود که با وجود حوزه کاری بزرگ باز هم به امور بیشتری بپردازد و به‌عنوان مثال با ساخت واحد‌های مسکونی مشکل کمبود خانه را حل کند درحالی‌که بنا به اعلام مسئولان دولتی برنامه‌های کلان کشور هم قادر به حل چنین مشکلی نیستند(قرارگاه مسکن که در دوره اخیر مدیریت شهری تشکیل شده است برای هم‌افزایی در این زمینه تلاش می‌کند). البته اگر بخواهیم شهرداری‌های ایران را با کشور‌های توسعه‌یافته مقایسه کنیم، متوجه می‌شویم که شهرداری‌های این کشور‌ها به نسبت ایران حوزه کاری باز هم بزرگ‌تری دارند اما این عملکرد براساس قانون و مخصوصا براساس برنامه‌ریزی و تقسیم کار طولانی‌مدت تثبیت و پذیرفته شده است.
3 منابع مالی شهرداری پایدار نیست و بسته به میزان ساخت‌وساز و تغییر کاربری در شهر تغییر می‌کند. هر بار که درآمد‌ها زیاد می‌شود نوع مصرف آنها اهمیت پیدا می‌کند و هر بار که کم می‌شود، مدیران باید به فکر راهی برای محقق کردن بودجه باشند. اگر درآمد‌ شهرداری به شکل پایدار بود و از منابعی مانند مالیات‌ و عوارض سکونت در شهر به‌صورت ثابت تامین می‌شد این مشکلات کاهش پیدا می‌کردند. عوارض سالانه مسکن و واحد‌های صنفی آنقدر نیست که بتوان مخارج روزانه شهر را با استفاده از آنها تامین کرد. زمانی هزینه آن به‌صورت بخشی از بودجه کلان کشور تعیین می‌شد و زمانی صدور پروانه ساخت‌وساز و جرائم تغییر کاربری هزینه‌های آن را تامین می‌کردند. دریافت جریمه و صدور مجوز فرایندی است که ذاتا زمینه مناسبی برای رشد فساد و سوءاستفاده‌های فردی است.
4 شهر‌داری از نظر قانونی مسئولیتی در زمینه کاهش میزان اعتیاد، تامین امنیت، اجرای برنامه‌های گذران اوقات فراغت، کاهش ذرات معلق در هوای شهر و مانند آن ندارد یا به تنهایی در این زمینه مسئول نیست. به‌دلیل کم‌کاری نهاد‌های دیگر، مشکلات گوناگونی در شهر به چشم می‌آیند که یک نمونه آن کودکان کار در چهار‌راه‌ها هستند. در مقابل از شهرداری خواسته می‌شود که این مشکلات را حل کند و در صورت تأخیر، شهرداری مقصر شناخته می‌شود و همین مسئله باعث می‌شود انگشت اتهام به سمت شهرداری نشانه رود .(در دوره اخیر مدیریت شهری قرارگاه‌های مختلف از جمله، قرارگاه اجتماعی در شهرداری تشکیل شده است تا با همکاری میان سازمان‌ها این معضلات کاهش یابد).
5 چند دهه پیش شهرداری با انگیزه تبدیل شدن از دستگاه اجرایی به نهاد خدمتگزار، وارد حوزه رسانه، آموزش، تبلیغات و فرهنگسازی شد که به معنی قرار گرفتن مداوم در حوزه اخبار و اطلاعات است. برخی ارگان‌های بزرگ دیگر که چنین اقدامی نکردند خود را از انتشار اخبار و در نتیجه قضاوت عمومی دور نگه داشتند. تلاش شهرداری برای اطلاع‌رسانی به معنی باز کردن پرونده‌ در مقابل افکار عمومی است.
6 شهرداری با چند عنصر بسیار بحث‌برانگیز سر و کار دارد: زمین و ساختمان شهری که محل ذخیره ثروت و نگهداری از سرمایه‌های فردی است؛ ساخت‌وساز که یکی از مهم‌ترین کسب‌وکار‌ها در ایران و جهان به‌شمار می‌آید؛ رفت‌وروب و حمل زباله شهری که باید دائما و به دقت انجام گیرد؛ حمل‌ونقل و ترافیک که برای زندگی هر کسی در شهر ضروری است؛ آلودگی هوا که مستقیما بر سلامت شهروندان تأثیرگذار است و... . بروز مشکل در هر کدام از این فعالیت‌ها موجب اعتراض عمومی شهروندان می‌شود.
7 و بالاخره اینکه فساد مالی و اداری در شهرداری وجود دارد و شخص شهردار، مسئولان بازرسی و نظارت این نهاد، اعضای شورای شهر و دیگر متولیان امر، وجود آن را انکار نکرده‌اند.مقابله با فساد نیز به اشکال مختلف در همه دوره‌های شهرداری وجود داشته است و در این دوره اما جدی‌تراز همیشه،تبر خشکاندن فسادی که ریشه در خیلی از مسائل دارد، کار می‌کند.