گزارش
روزگار خوش‌نشینی دانشجویان
گپ و گفتی با دانشجویان، درباره هزینه‌های سکونت در محل تحصیلشان
پایان دوران تحصیلی در مقاطع ابتدایی و متوسطه دوره‌های اول و دوم، با آغاز رؤیای بزرگ راه‌یافتن به دانشگاه پیوند یافته است. خیلی‌ها مسیر رسیدن به فردایی بهتر با شغلی مناسب و موقعیت‌های اجتماعی ایده‌آل را در ورود به همین دانشگاه می‌بینند؛ ورود به فضایی آموزشی که در گذر سال‌ها، بسیاری آن را معیاری برای سنجش سطح توانایی‌های علمی و استقلال شخصیتی فرد می‌دانند. اما این مسیر بی‌شک با دشواری‌ها و سختی‌هایی همراه است. گذر از سد کنکور و پیش‌تر، تأمین هزینه‌های جانبی آن که یکی از مهم‌ترین‌شان، بهره‌مندی از امکانات خوابگاهی است، جمله این دشواری‌ها و سختی‌هاست که بسیاری از داوطلبان و قبول‌شدگان از عهده تامین آنها برنمی‌آیند. در این گزارش به بررسی کمی و کیفی خدمات و امکانات خوابگاهی ویژه دانشجویان پرداخته‌ایم.
از خوابگاه‌های دولتی تا خوابگاه‌های آزاد
خوابگاه‌های دولتی زیرنظر مستقیم دانشگاه های مربوطه اداره می شوند و بنا به‌گفته دانشجویان ساکن در این خوابگاه‌ها، شرایط زندگی و تسهیلات رفاهی با طیفی متنوع فراهم است. هزینه این دسته از خوابگاه‌های دولتی در مقایسه با خانه های دانشجویی و خوابگاه های آزاد به‌مراتب کمتر است و نرخ آن هرساله از سوی اداره کل امور خوابگاه‌های دانشگاه‌های مربوطه تعیین می‌شود. در سال تحصیلی 1402-1401این نرخ (دانشگاه‌های دولتی) به‌صورت ماهانه 50 تا800 هزار تومان مصوب شده که دانشجویان باید برای بهره‌مندی از خدمات مختص به خوابگاه ها این مبلغ را کنار بگذارند. البته خوابگاه‌های ملکی نیز ذیل همین قوانین تعریف و راه‌اندازی می‌شوند؛ چرا که ساختمان‌های خوابگاه‌های ملکی در فضای اصلی و یا حاشیه ساختمان دانشگاه‌ها قرار دارند و در حقیقت جزوی از دانشگاه به شمار می‌روند. «مریم شیرزاد»، دانشجوی یکی از دانشگاه‌های دولتی در ارتباط با شهریه و هزینه خوابگاهش می‌گوید: «قبول‌شدن در دانشگاه دولتی و رشته دلخواه یک طرف و پیدا‌کردن خوابگاه، متناسب با هزینه‌های دانشجویی در طرفی دیگر، برای دانشجویان دردسرآفرینی می‌کند. خوابگاه‌های دولتی شاید از نظر هزینه کمی متناسب با جیب ما دانشجویان باشند ولی همین که به سطح یک تا 4تقسیم‌بندی می‌شوند و خدمات در آن با توجه به همین تقسیم‌بندی کیفی ارائه می‌شود، چندان مناسب به‌نظر نمی‌رسد. از تعداد نفرات در اتاق‌هایی با متراژهای مختلف گرفته تا کیفیت غذای دانشجویی و فرسودگی وسایل خوابگاه‌ها (ماشین لباسشویی، یخچال و...) این مبلغ برای دانشجویان دوره شبانه یا نوبت دوم به ازای هر نیمسال تحصیلی بیشتر هم هست. رتبه‌بندی خوابگاه‌ها هم خودش قصه هفتاد من است! به‌عنوان مثال موکت کف اتاق‌ها را عوض می‌کنند بعد یک ستاره به خوابگاه الصاق می‌کنند تا بهانه‌ای برای دریافت اجاره بیشتر داشته باشند آن هم درحالی‌که بهتر بود هزینه تعویض موکت‌ها را به اولویت نخست یعنی تعمیر قفل کمدها یا سمپاشی اتاق‌ها برای خلاص‌شدن از شر سوسک و حشره، اختصاص بدهند!» «متین راستی» نیز دانشجوی یکی از دانشکده‌های غیردولتی است که قریب به 2سال است از خدمات خوابگاهی استفاده می‌کند. او می‌گوید: «عجیب و تازه نیست که معمولا دانشجویان از خدمات خوابگاهی رضایت کامل نداشته باشند. خوابگاه‌ها برای دانشجویان غیربومی یا خیلی فرسوده هستند یا غذایشان کیفیت ندارند یا نظافتشان چنگی به دل نمی‌زند یا با توجه به دور‌بودن از ساختمان دانشکده سرویس ایاب و ذهاب فراهم نیست یا ظرفیت اتاق‌ها با تعداد نفرات برابر نیست و یا اصلا آنقدر اجاره‌های گران و ناسازگار با جیب ما دارند که خلاصه جایی برای رضایت نمی‌گذارند. هر چندوقت در میان موضوع بررسی خدمات خوابگاهی این خانه دوم دانشجویان مطرح و هر بار بی‌نتیجه، فراموش می‌شود. البته توضیحاتی هم گاه از سوی مسئولان شنیده می‌شود؛ مانند آن آخرین باری که روبه‌روی رئیس دانشگاه یا دبیر انجمن و شورای دانشجویی نشستیم و علت اعتراض‌هایمان را گفتیم. آن بار هم مسئولان از فقدان بودجه، ارائه‌نشدن تسهیلات ویژه، منطبق‌نبودن موارد درخواستی با آیین‌نامه‌های دانشگاهی، عدم‌توسعه زیرساخت‌های رفاهی مرتبط و افزایش پذیرش دانشجو روایت‌هایی برای‌مان گفتند؛ روایت‌هایی که اساسا به دانشجو ارتباطی ندارد! وظیفه دیگران است که امکانات و تجهیزات مناسب در اختیار دانشجو بگذارند. خلاصه در این شرایط، دانشجویان آنقدر دغدغه‌های علمی و اغلب مالی دارند که عطای پیگیری و بازبینی آیین‌های صندوق رفاه را به لقایش می‌بخشند! در این میان، دانشجویانی که بضاعت مالی مناسبی داشته باشند می‌روند سراغ خانه و پانسیون‌های شیک که تعدادی‌شان زیرنظر تعاونی خوابگاه‌داران غیردولتی در مناطق مختلف شهرها فعالیت دارند.»
ایجاد خوابگاه‌های استیجاری با هدف جبران کمبود خوابگاه
دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های آموزش عالی به‌منظور جبران کمبود خوابگاه دانشجویی و ایجاد زمینه مشارکت دانشجویان در امور رفاهی و معیشتی خود با انعقاد قرارداد اجاره با اشخاص حقیقی یا حقوقی اقدام به احداث و راه‌اندازی خوابگاه‌های استیجاری، غیردولتی و یا خودگردان می‌کنند که البته این دسته از خوابگاه‌ها باید منطبق با قوانینی خاص راه‌اندازی و اداره شوند. «میثم بهداد»، پیمانکار یکی از خوابگاه‌های دانشجویی که به تازگی مجوز فعالیت گرفته است در این‌باره می‌گوید: «خوابگاه‌های خودگردان، خوابگاه‌های شخصی و خصوصی هستند که تنها با دانشگاه‌های مربوطه، تفاهمنامه همکاری امضا می‌کنند و دانشگاه، نظارتی مؤثر و مستقیم بر امکانات آن ندارد. البته نام دیگر این خوابگاه‌ها را هم می‌توان همان خوابگاه‌های غیردولتی دانشگاهی نامید؛ خوابگاه‌هایی که دانشگاه جز بر نظارت‌هایی که در حوزه قانونی برایش تعریف شده، در دیگر امور خوابگاه دخالتی ندارد. خوابگاه‌های مشارکتی هم خوابگاه‌هایی هستند که مالکیت آنها متعلق به بخش خصوصی یا تعاونی بوده و قرارداد بهره‌برداری از آن بین بخش خصوصی یا تعاونی و دانشگاه-دانشکده به‌صورت قرارداد اجاره منعقد می‌شود. برای اخذ مجوز جهت راه‌اندازی خوابگاه خودگردان، باید مستنداتی درمورد ویژگی‌های بنا، امکانات، شرایط و ارزش‌های افزوده خوابگاه ارائه شود که اگر مورد تأیید قرار گیرد، مجوزهای یک‌ساله و یا مدت‌دار صادر می‌شود. قدمت بنا و نوع معماری، کیفیت و سهولت دسترسی‌ها به معابر اصلی و مراکز ناوگان حمل‌ونقل عمومی، نزدیکی به دانشگاه یا دانشکده، امکانات رفاهی (بهداشتی، نظافتی، سیستم گرمایشی و سرمایشی، جاروبرقی، ماشین لباسشویی، اتو، مایکروفر، کتابخانه، سالن ورزش و...)، متراژ اتاق‌ها، تعداد نفرات ساکن در هر اتاق، نورگیری اتاق‌ها، خدمات جانبی از اهدای اینترنت رایگان و اتاق‌های ویژه مهمان ازجمله مهم‌ترین معیارها برای تعیین قیمت اجاره آنهاست. ناگفته نماند که دانشگاه و دانشکده‌ها در برخی موارد، برای کف و سقف (سطح یک تا 4) این خوابگاه‌ها نیز مبالغی را درنظر می‌گیرند. برای همین ممکن است شما یک خوابگاه خصوصی دانشجویی با قیمت اجاره ماهانه یک میلیون تا 5میلیون تومان هم پیدا کنید.»
دانشجوهای بدون خوابگاه
سری هم به آگهی‌های تبلیغاتی ویژه خوابگاه‌های دانشجویی در برخی شبکه‌های مجازی می‌زنیم؛ تبلیغاتی که در آنها معرفی خوابگاه‌هایی با ویژگی‌های خاص دیده می‌شود. «اتاق‌هایی بزرگ با ویوی عالی، محیطی آرام و ساکت، خانه‌ای دنج و تمیز»؛ اینها جملات پرتکرار همان آگهی‌ها هستند که گاه مورد اطمینان دانشجویان و خانواده‌یشان واقع می‌شوند. «زهرا سعادتمند» دانشجوی رشته دندانپزشکی است که می‌گوید: «خودم اینجا دانشجو هستم و خواهر بزرگ‌ترم در دانشگاه غیردولتی اراک درس می‌خواند. در مبلغ اجاره خوابگاه من و او به سبب تفاوت در شهرهای محل تحصیل، تفاوت چشمگیری دیده می‌شود. من در یک خوابگاه خصوصی با 5 میلیون در ماه (منهای هزینه‌های خوراک) اسکان دارم و خواهرم در خوابگاه مشابه خوابگاه من با 2میلیون و 800هزار تومان ساکن شده است. پس اینکه در کدام شهر هم درس بخوانی و ادامه تحصیل بدهی نیز مهم است. دانشگاه‌هایی هم هستند که شهریه و هزینه خوابگاه را از مجموع حقوقی که به دانشجوهایش می‌دهند، هم‌اکنون 2میلیون و 500 هزار تومان به‌صورت ترمی و هر نیمسال تحصیلی کسر می‌کنند. اگر دانشجویی، شانس و اقبالی برای دریافت سهمیه خوابگاه دانشگاه نداشته باشد، باید برود سراغ گزینه‌های خصوصی یا تعاونی در آگهی‌های تبلیغاتی که خیلی‌هایشان را می‌شود علاوه بر فضای مجازی، به‌صورت کاغذ نوشته بر در و دیوار دانشگاه پیدا کرد. البته که آنها گزینه‌های گران‌تری هستند ولی به نسبت، شرایط بهتری در اغلب آنها فراهم است.» «عطا ابراهیمی» دانشجوی گرافیک نیز می‌گوید: «متأسفانه ظرفیت‌های لازم برای در اختیارگذاشتن خدمات خوابگاهی مناسب از سوی دانشگاه‌ها فراهم نیست. برخی دانشگاه‌ها، خوابگاه ملکی ندارند، برخی دیگر، اگر خوابگاه ملکی با قیمت مناسب داشته باشند خبری از واحدهای متاهلی در آنها نیست یا تعدادی از دانشگاه‌های معروف هستند که خدمات خوابگاهی را به رتبه‌های خاص ارائه می‌دهند! خدماتی که در قالب بسته‌های تشویقی در سال اول تحصیل براساس رتبه کنکور به دانشجو اعطا می‌شود و تداوم اعطای بسته‌ها در سال‌های بعد، مشروط به قرار گرفتن دانشجو در بین 10درصد دانشجویان برتر کلاس خواهد بود. شنیده‌هایمان حاکی از آن است که خوابگاه‌های وی‌آی‌پی هم وجود دارد! این نوع از خوابگاه‌ها بیشتر در پردیس‌های دانشگاهی واقع هستند.»
او این‌چنین ادامه می‌دهد: «قانونگذاری و عدالت‌محوری در این حوزه به بازنگری و تخصیص بودجه نیاز دارد تا هماهنگی کمی و کیفی میان تعداد پذیرفته‌شدگان و واجدین شرایط دریافت خدمات خوابگاهی فراهم شود، نه اینکه دوبرابر آمار ظرفیت خوابگاهی، دانشجو پذیرش شود و بعد بی‌خیال آن تعداد دانشجویی شد که مازاد آمار واقعی، وارد فضاهای آموزشی شده‌اند! ما نه آن خوابگاه وی‌آی پی را می‌خواهیم و نه اصلا از عهده پرداخت هزینه‌هایش برمی‌آییم. ما فقط خوابگاهی استاندارد با ظرفیت معین می‌خواهیم که اتفاقا کیفیت غذایش هم نه مانند غذاهای خانگی که از حداقل‌ها برخوردار باشد. گفتم غذای خانگی یاد طرحی افتادم که این اواخر چند دانشگاه با نام غذای خانگی و موازی با سلف دانشگاه آن را اجرا کردند تا ضمن دریافت پول بیشتر بابت غذا از دانشجویان، اعتراض آنها نسبت به کیفیت غذای خوابگاهی و سلف دانشگاه را مثلا پاسخ داده باشند! درحالی‌که همه حرف دانشجو، ارتقای کیفیت غذای دانشگاه بود!»
