گزارش
در مسیر جامعه تاب‌آور
چطور به تاب‌آوری و انعطاف‌پذیری یکدیگر کمک کنیم؟
یکتا فراهانی- روزنامه‌نگار
سلامتی مفهوم گسترده‌ای است که شئون مختلفی را همچون نداشتن بیماری و ناتوانی و البته برخورداری از احساس شادکامی دربرمی‌گیرد. در واقع اگر ما بیماری و اختلال خاصی نداشته باشیم اما شادکامی و احساس خوشایند زندگی را هم تجربه نکنیم سلامت کامل نداریم. گاهی شرایط زندگی طوری پیش می‌رود که احساس شادکامی و رضایت که سهل است حتی به یک روز بدون استرس و تنش هم راضی می‌شویم و گاهی آن‌قدر فشارهای زندگی بر ما زیاد می‌شود که فقط می‌توانیم بگوییم: ما را به سخت‌جانی خود این گمان نبود...
آنچه به ما کمک می‌کند در شرایط سخت زندگی دوام بیاوریم و راه را ادامه دهیم یا جا بزنیم و فقط زانوی غم بغل بگیریم، میزان ظرفیت وجود و تاب‌آوری ماست. هر چه ظرف وجودی ما گسترده‌تر شود، میزان تاب‌آوری ما نیز بالاتر می‌رود و امکان‌های بیشتری برای ادامه زندگی و راه‌حل‌هایی برای عبور از سختی‌ها و رنج‌های زندگی می‌یابیم. با دکتر ایمان فانی، پزشک و پژوهشگر مطالعات میان رشته‌ای درباره تاب‌آوری و راه‌هایی که می‌تواند به ما کمک کند تاب‌آورتر باشیم گفت‌وگو کردیم. یکی از مهم‌ترین و ابتدایی‌ترین موضوعات چالش‌برانگیز، برداشت و میزان اطلاعات و دانسته‌های ما در مورد مفهوم خود زندگی است. طبیعی است وقتی ما به خوبی با مفهوم زندگی آشنا نباشیم، نمی‌توانیم خودمان را برای روزهای سخت و غیرقابل‌پیش‌بینی آماده کنیم و حتی چشم‌اندازی از این سختی‌ها داشته باشیم. اگر فکر کنیم زندگی همیشه خوب پیش می‌رود و نسیم آرامش همواره صورتمان را می‌نوازد، باعث می‌شود با بروز کوچک‌ترین سختی و مشکل چنان از پا درآییم که دوباره سر پا شدن‌مان چندان آسان نباشد.
تاب‌آور کیست؟
فـانی، با اشاره به انعطاف‌پذیری و تاب‌آوری به‌عنوان یکی از این مهارت‌ها می‌گوید: وقتی از تاب‌آوری حرف می‌زنیم تصورات مختلفی در ذهن افراد مختلف شکل می‌گیرد. برخی، اشخاص تاب‌آور را کسانی می‌دانند که ذهن سرسخت و قدرت درونی بالایی دارند. این صفات، بسیار پسندیده‌اند ولی ایجاد و نهادینه شدن آنها چندان آسان نیست. ضمن اینکه چنین تعریفی ما را از پرداختن به ریشه‌های فشارها دور می‌کند.
پژوهشگر مطالعات میان‌رشته‌ای می‌گوید توجه داشته باشیم در شرایط سخت، افرادی که بیش از دیگران تحت‌فشارند آسیب‌های بیشتری می‌بینند و ما نمی‌توانیم آنها را به‌خاطر عدم انطباق و انعطاف‌نداشتن سرزنش کنیم. در واقع، تاب‌آوری صرفاً به مسائل درونی ما برنمی‌گردد. حتی باید گفت این قضیه صرفاً فردی نیست. به‌گفته دکتر فانی، نخستین بررسی‌ها و مطالعات درخصوص تاب‌آوری و قدرت انطباق روی کودکان بوده است. آنها با مطالعه کودکان موفق با پس‌زمینه محرومیت، دریافتند تاب‌آوری از نظر فردی با این صفات همراه است: اعتقاد به توانایی کنترل زندگی و آینده پیش‌رو، میزان بهره‌مندی از هوش، مهارت حل مسئله و توانایی پیش‌بینی تبعات رفتار در آینده.
وجه پنهان تاب‌آوری
محققان متوجه شدند تاب‌آوری همچنین به این موضوع بستگی دارد که فرد چقدر به شبکه دریافت حمایت دسترسی دارد و رابطه او با دیگران چگونه است. به این ترتیب، صفاتی مانند همدلی، اجتماعی بودن، قدرت بیان و خونگرمی هم در میزان تاب‌آوری فرد مؤثر است. بنابراین منابع تاب‌آوری از فرد و آنچه درون او است فراتر می‌رود. به‌گفته فانی، تاب‌آوری گاهی مهارت توانایی حمایت گرفتن از دیگران و ساختن روابطی براساس اعتماد متقابل است تا در هنگام سختی‌ها و مشکلات و مواقع بحرانی بتوانیم با آسیب کمتری از این شرایط عبور کنیم. لازم است انواع تاب‌آوری را بشناسیم تا بتوانیم مؤثرترین شکل حمایت را از افراد به عمل آوریم. به‌گفته فانی، نوع اول تاب‌آوری آن است که پس از مواجهه با سختی‌ها و رنج‌ها دوباره سر پا شویم؛ یعنی به حالت قبل از بحران بازگردیم. اما دومین نوع تاب‌آوری آن است که از تغییر، نردبان ترقی بسازیم. یعنی تغییر کنیم تا بتوانیم با محیط جدید تطابق پیدا کنیم.
ایجاد شبکه حمایتی
در شرایط سختی مثل از دست دادن شغل، گاهی لازم است فرد محل کار جدیدی پیدا کند اما گاهی هم نیاز دارد حتی رشته شغلی‌اش را هم تغییر دهد. بنابراین او به شبکه حمایتی‌ای فراتر از خانواده و دوستان‌اش نیاز دارد تا بتواند به فرصت‌های شغلی و آموزشی جدید دسترسی پیدا کند.
به‌گفته فانی، در اینجا نقش ارتباطات فرد بسیار مهم است و 3نوع ارتباط مورد نیاز او است؛ نخست حمایت نزدیکان که با فرد، همدلی و ارزش‌های مشترک دارند، شرایط او را درک می‌کنند و هنگام‌گذار از شرایط سخت نیز به کمک‌اش می‌آیند. دوم، ارتباط با افرادی است که شاید ارزش‌های متفاوتی دارند اما از فرصت‌های مختلف آگاه هستند؛ بنابراین می‌توانند کمک مناسب و مؤثری به شمار آیند؛ یعنی می‌توانند او را به مسیر درستی هدایت کنند. حمایت بعدی برخورداری از ارتباط با افراد قدرتمندتر جامعه است، به‌ویژه ارتباط با افراد مؤثر جامعه که کمک کنند حرف افراد شنیده شود.
در همینه زمینه :
