علیه اشرافیتِ فئودالی

حمیدرضا محمدی-روزنامه‌نگار

در سـیـنـمــای ایـــران، در حــدود نیم قرن اخیر، هرسال فیلم‌هایی ساخته شدند و به روی پرده رفتند که تاریخ‌ساز شدند؛ آثاری ماندگار که یادگاری شدند برای نسل امروز و فردا. در ستون «فیلم‌خانه» تا پایان امسال، هرهفته به یکی از این فیلم‌های مهم و مؤثر که سال١۴٠١، از انتشارشان چنددهه (بر مبنای مضرب ١٠) گذشته است، می‌پردازیم تا به این سبب هم یادی از آن اثر شود و هم نامی ازخالق آن برده شود و هم بدانیم چرا جریان‌ساز بوده‌اند.
«پستچی» را «داریوش مهرجویی» در آغاز دهه 1350ساخت تا سومین فیلمش، پس از «گاو» و «آقای هالو» لقب بگیرد. اثری که مهدی میثاقیه، تهیه‌کننده آن، مهرجویی را «کارگردانی کم‌نظیر و برجسته» و «فیلمساز جهانی» ‌دانست ‌به‌ویژه آنکه وقتی با وجود شرکت داده نشدنش در بخش مسابقه‌ نخستین جشنواره‌ جهانی فیلم تهران، به جشنواره‌های جهانی رفت، تحسین‌برانگیز شد، چنان‌که روزنامه اطلاعات در شماره روز 15تیر 1351درباره‌اش چنین نوشت: «جایزه نقدی فستیوال بین‌المللی فیلم در برلن به «پستچی» ساخته داریوش مهرجویی، فیلمساز جوان ایرانی تعلق گرفت. «پستچی» در بخش سینمای جوان فستیوال نمایش داده شد و داوران اعلام کردند که فیلم ایرانی از «فرم» بی‌مانند هنری بهره‌ور بوده و به‌خصوص از نقطه نظر پاسداری از ارزش‌های فرهنگی و سنت‌های ملی کشورهای در حال توسعه حائز ارزش و اهمیت فراوان است. داوران کاتولیک فستیوال برلن نیز فیلم پستچی را مورد تحسین قرار دادند.»
اما ستایش‎ها از فیلمی فردمحور _ مانند گاو _ که اشرافیت فئودالی و نظام خُرده‌بورژوازی را نشانه رفته بود تا مسخِ تدریجی شخصیت اولش را در متن جامعه‌ای متکی بر بی‌عدالتی به تصویر بکشد، منحصر به ایران نبود، هرچند کسانی چون پرویز دوایی آن را «به‌خاطر اینکه القائات فیلمساز در برآورد کلی از آدم‌ها از فرامین مضمون‌های سمبلیک و هدایت‌کننده اطاعت می‌کنند» و «مضامین فیلم برای بیان کلیت‌هایی از پیش اندیشیده شده طراحی شده‌اند» به نقد تند کشیدند. ساخته‌ای که در آن عزت‌الله انتظامی و علی نصیریان و البته 2 چهره خاص، احمدرضا احمدی شاعر و بهمن فُرسی نمایشنامه‌نویس ایفای نقش کردند و وقتی در جشنواره کن در سال 1972به روی پرده رفت، «ژرار لانگلوا»، نویسنده و منتقد فرانسوی، «کشف بزرگ امسالِ جشنواره کن» را «داریوش مهرجویی سازنده فیلم ایرانی پستچی» نوشت. پس از این بود که او رفت و 2سال بعد، «دایره مینا» را ساخت و با آن هم درخشید.