طرح‌های آبخیزداری سرعت می گیرند

سیدمحمد فخار-روزنامه‌نگار

طی یک سال اخیر پس از وقوع سیل‌های متعدد، دولت تلاش کرده طرح‌های آبخیزداری را با جدیت و وسعت چندبرابری نسبت به گذشته پیش ببرد. هم‌اکنون 90میلیون هکتار از اراضی کشور، نیازمند طرح‌های آبخیزداری است اما با سرعت فعلی 60سال زمان برای تکمیل این طرح‌ها در کشور نیاز است. وزارت جهاد کشاورزی در این زمینه قصد دارد با اجرای «طرح جهش فعالیت‌های آبخیزداری» طی 2برنامه توسعه پیش رو، 10ساله کار را به اتمام برساند.

یک تیر و 2نشان
جاری‌شدن سیلاب‌ها و رواناب‌ها از آن دست موارد است که اگر مدیریت شود، علاوه بر کاهش خسارات بلایای طبیعی، موجب حفظ منابع آبی می‌شود که کشور در سال‌های تغییر اقلیم و خشکسالی به آن نیاز مبرم دارد. ابوطالب قزلسفلو، مدیرکل دفتر آبخوان‌داری سازمان منابع طبیعی در این‌باره به پایگاه خبری این سازمان می‌گوید: اجرای طرح‌های آبخیزداری مناسب‌ترین روش برای کاهش خسارت سیل و خشکسالی است؛ در عین حال مهم‌ترین هدف آبخیزداری، حفاظت از منابع آب و خاک است و این 2عنصر به‌عنوان منابع پایه در امنیت غذایی و اشتغال‌ پایدار برای روستاییان و پیشگیری از مهاجرت آنها به شهرها بسیار مهم و مؤثر است. از سویی فعالیت‌های آبخیزداری در یک حوضه آبخیز مجموعه‌ای از فعالیت‌های مدیریتی، آموزشی، فرهنگی، ترویجی، فعالیت‌های بیولوژیک مثل نهال‌کاری، بذرکاری و بوته‌کاری، فعالیت‌های بیومکانیک مانند احداث هلالی‌های آبگیر، تراس‌بندی، طشتک و فعالیت‌های سازه‌ای مثل بندهای خاکی و سازه‌های سنگی ملاتی، بتنی و گابیونی است. با همین اقدامات رخدادی طبیعی نظیر سیل قابل مدیریت است و در این راستا علاوه بر پیش‌بینی دقیق هواشناسی، فعالیت‌های آبخیزداری و آگاهی‌رسانی به مردم و جلب مشارکت آنها برای پرهیز از تجاوز به حریم و بستر رودخانه‌ها خسارت‌های این پدیده را کاهش می‌دهد.

جزئیات طرح جهش
به گزارش همشهری، «طرح جهش فعالیت‌های آبخیزداری» در ماه‌های اخیر پس از دستور رئیس‌جمهور درباره تمرکز بر فعالیت‌های آبخیزداری شکل گرفته تا خطر موجود را تبدیل به فرصت آینده کند.طبق این برنامه که قرار است در قالب 2 برنامه هفتم و هشتم توسعه کشور اجرایی شود، انجام ۹۰میلیون هکتار عملیات آبخیزداری برای دوره 10ساله پیش‌بینی شده است. طرح جهش فعالیت‌های آبخیزداری به دستور وزیر جهادکشاورزی از نیمه شهریور امسال تا پایان هفته گذشته روند تدوین خود را طی کرده و قرار است در 2 برنامه 5ساله و هر سال به میزان ۹میلیون هکتار به‌ طور متوسط طرح آبخیزداری در کشور انجام و این عملیات در همه حوضه‌های آبخیز کشور تکمیل شود و به پایان برسد.
در پیش‌نویس این طرح، آمده که در اواخر مهرماه و اوایل آبان امسال بارندگی در ۱۵استان کشور اتفاق افتاد و در ۷استان سیلاب جاری شد و خسارت‌هایی را از خود بر جای گذاشت. بر اساس این پیش‌نویس، سیل یک ماه گذشته ۶۵۵هزار هکتار از حوضه‌های آبخیز استان‌های درگیر سیل را تحت‌تأثیر قرار داد و با حجمی حدود ۲۶میلیون مترمکعب سیلاب در ۷استان گلستان، هرمزگان، کرمان، سمنان، لرستان، خوزستان و یزد جاری شده است. بر اساس آمارهای سازمان منابع طبیعی، تاکنون از ۶۵۵هزار هکتار وسعت حوضه‌های تحت پوشش سیل، در ۷۰درصد آن عملیات آبخیزداری اجرا شده است که در نتیجه این فعالیت‌ها حدود ۱۳میلیون و ۸۰۰هزار مترمکعب آب ناشی از سیلاب، مدیریت شد و باعث تعدیل پیک سیلاب و خسارت سیل شد. همچنین حدود ۸ میلیون و ۹۰۰ هزار مترمکعب از حجم سیلاب در نتیجه فعالیت‌های آبخیزداری، کنترل و ضمن کاهش خسارت سیل باعث تقویت سفره‌های زیرزمینی و تعدیل اثرات خشکسالی شده است. در عین حال با تصویب این طرح می‌توان از مزایای اعمال بهتر مدیریت جامع در حوزه‌های آبخیز کشور و شتاب‌بخشی به فعالیت‌های آبخیزداری برخوردار شد.

پشتوانه مالی طرح
بر اساس قانون بودجه سال‌جاری، از محل تملک دارایی 1.6هزار میلیارد تومان و از محل اعتبارات محرومیت‌زدایی 750میلیارد تومان برای اجرای طرح‌های آبخیزداری مصوب شده است. بر اساس اعتبارات مصوب‌شده، طرح‌های آبخیزداری در یک میلیون هکتار از حوضه‌های آبخیز کشور اجرا می‌شود و در صورت تخصیص اعتبار جدید از سوی سازمان برنامه و بودجه این سطح افزایش خواهد یافت. این درحالی است که طرح‌های جهش آبخیزداری قرار است از ابتدای سال آینده با آغاز برنامه توسعه هفتم اجرایی شود و اگر پشتوانه مالی مشخصی برای طرح ایجاد نشود عملا باید منتظر زمین ماندن ایده جهش طرح‌های آبخیزداری باشیم.

مکث
سرعت لاک‌پشتی
ضعف اعتبارات تخصیصی در حوزه آبخیزداری موجب شده هر سال تنها در 1.5میلیون هکتار از اراضی کشور عملیات آبخیزداری انجام شود. از سویی در سال‌های گذشته به دستور رهبر معظم انقلاب از محل صندوق توسعه ملی، سالانه 200میلیون یورو به این امر اختصاص داده می‌شد که در 2 سال اخیر دیگر اعتباری از این محل اختصاص نیافت. هم‌اکنون 90میلیون هکتار از اراضی کشور، نیازمند عملیات آبخیزداری است و هر سال خسارت زیادی از محل این عقب‌ماندگی به کشور وارد می‌شود. بر اساس برآورد وزارت جهادکشاورزی، باید سالانه 9میلیون هکتار عملیات آبخیزداری در ایران انجام شود و این نیازمند 20تا 25هزار میلیارد تومان اعتبار است و بودجه 2.3هزار میلیارد تومانی فعلی باید 10برابر شود.