نگاه
«خواص» ما در کجای ماجرای ایستاده‌اند؟
احسان تقدسی - روزنامه‌نگار
خواص و نخبگان جامعه همواره نقش مهمی در راهبری توده‌های مردم در همه زمان‌ها داشته‌اند. کمتر واقعه مهمی در طول تاریخ را می‌توان سراغ گرفت که بدون درنظر گرفتن نقش خواص و نخبگان جامعه سرانجام روشنی داشته باشد. موضع‌گیری به موقع و درست یا بی‌موقع و غلط خواص می‌تواند عامل مهم در پیروزی و شکست ملت‌ها باشد.
بازخوانی نقش خواص در ماجرای اخیر کشور که به بهانه فوت تاثربرانگیز یک دختر جوان شکل گرفت، حاوی درس‌های مهمی برای آینده کشور است. رهبر انقلاب در سخنرانی چندی پیش خود اشاره گذرایی به نقش خواص در این ماجرا داشتند: «در اول کار برخی خواص بدون تحقیق و احتمالاً ناشی از دلسوزی، اطلاعیه و بیانیه دادند و اظهارنظر کردند. برخی از آنها اتهام را به سمت سازمان انتظامی بردند و برخی هم مجموعه نظام را متهم کردند. اکنون که دیدند قضیه چیست و نتیجه حرف‌های آنان با برنامه‌ریزی دشمن چه اتفاقاتی را در خیابان‌ها رقم زده است، باید کار خود را جبران و صریحاً اعلام کنند با آنچه اتفاق افتاده و با برنامه دشمن خارجی، مخالفند».
خواص چه کسانی هستند؟
اولین و شاید مهم‌ترین سخنرانی در تعریف از نشانه‌ها و ویژگی‌های خواص در گفتمان رهبرانقلاب را باید در لابه‌لای جملات ایشان در دیدار با فرماندهان لشکر27 محمد‌رسول‌الله(ص) در 20خرداد1375جست‌وجو کرد که فرمودند: «خواص چه کسانی هستند؟ آیا قشر خاصّی هستند؟ جواب، منفی است. زیرا در بین خواص، کنار افراد با سواد، آدم‌های بیسواد هم هستند. گاهی کسی بیسواد است؛ اما جزو خواص است. یعنی می‌فهمد چه کار می‌کند. از روی تصمیم‌گیری و تشخیص عمل می‌کند؛ ولو درس نخوانده، مدرسه نرفته، مدرک ندارد و لباس روحانی نپوشیده است. به‌هرحال، نسبت به قضایا از فهم برخوردار است».
ایشان در همین سخنرانی خواص جریان حق را هم این گونه معرفی کردند:« کسانی هستند که در مقابله با دنیا، زندگی، مقام، شهوت، پول، لذت، راحتی، نام و همه متاع‌های خوب قرار دارند منتها اگر در مقابل این متاع‌ها و بهره‌های زندگی، خدای ناخواسته آن قدر مجذوب شدید که وقتی پای تکلیفِ سخت به میان آمد، نتوانستید دست بردارید، واویلاست!».
انتظار واکنش به موقع و صحیح از خواص
نگاه به انتخابات، نگاه به آینده سیاسی، ترس از دست دادن طیفی از هواداران و... را شاید بتوان یکی از دلایل مهم سکوت خواص در دوران فتنه‌ها دانست. رهبرانقلاب در این موارد سکوت را امر غیرانقلابی و دور از انتظار از خواص عنوان می‌کنند. به‌عنوان نمونه ایشان در دیدار مسئولان شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی و ستادهای دهه فجر در 29دی1388 اهمیت واکنش خواص را اینگونه بیان می‌کنند: «در دوران فتنه و غبارآلود بودن فضا، وظیفه همه، به‌ویژه خواص، موضع‌گیری شفاف و پرهیز از سخنان و مواضع دوپهلو است.... در شرایط کنونی همه جریان‌ها و گرایش‌های سیاسی داخل نظام باید خط و مرز خود را با دشمن به‌صورت شفاف مشخص کنند و در این میان، وظیفه خواص، به‌ویژه خواصی که تأثیرگذاری بالایی دارند، بیش از دیگران است... موضع‌گیری دوپهلوی خواص مطلوب نیست و خواص باید مواضع خود را در قبال سخنان و اقدامات دشمن شفاف بیان کنند.»
دنیاطلبی خواص
یکی از دلایل سکوت و انفعال خواص جامعه در موارد بحرانی را شاید بتوان در زندگی شخصی و حزبی یا به تعبیر ساده‌تر دنیا طلبی آنها جست‌وجو کرد. رهبر انقلاب در این‌باره تعبیر جالبی دارند: «اگر خواص یک کشور - یعنی نیروهایی که با زبانشان، با قلمشان، با رفتارشان، با امضایشان، روی مسیر یک ملت اثر می‌گذارند - میل به سازش و راحت‌طلبی و زندگی مرفه و خوشگذرانی پیدا کنند و از حضور در میدان‌های خطر خسته شوند، آن وقت خطر تهدید می‌کند».
برنامه‌ریزی دشمن برای منفعل کردن خواص
انتخابات سال1388 و حوادث بعد از آن یکی از برهه‌های تاریخ سیاسی ایران محسوب می‌شود. چندماه بعد از این انتخابات و درحالی‌که برخی طرفین انتخابات همچنان بر طبل بطلان انتخابات می‌کوبیدند، رهبر انقلاب در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری بار دیگر از «اهمیت نقش خواص» و جنگ روانی دشمن برای وادار کردن آنها به انفعال سخن گفتند: «خط اغفالِ به‌خصوص خواص و نخبگان از تأثیر دشمن، یکی از خطوط القائی و تبلیغاتی دشمن است... اهل فتنه مایلند که خشیت خودشان را، خوف از خودشان را در دل نخبگان و خواص، به جای خشیت از خدا بنشانند؛ یعنی مایلند که از آنها ترسیده بشود... دشمن انواع و اقسام کار را می‌کند؛ انواع و اقسام فعالیت را می‌کند؛ عمده هم امروز به گمان من، هدف و آماج توطئه‌های دشمن، خواص است؛ آماج دشمن، خواص است. می‌نشینند طراحی می‌کنند تا ذهن خواص را عوض کنند؛ برای اینکه بتوانند مردم را بکشانند؛ چون خواص تأثیر می‌گذارند و در عموم مردم نفوذ کلمه دارند.».
ایشان همچنین در 19اسفند سال1400 در دیدار با اعضای مجلس خبرگان از برنامه‌ریزی دشمن برای اغوای خواص سخن گفتند: «هدف این است که توده‌های مردم مورد اغوا قرار بگیرند اما وسیله اغوای توده‌های مردم، اغوای خواص است. امروز یکی از کارهای مهم، اغوای خواص جامعه است، [یعنی] کسانی که عنوانی دارند و امکانی دارند و احیاناً سوادی دارند و مانند اینها. چون وقتی خواص اغوا شدند، اگر به این خواص اغواشده فرصت و امکان داده شود، راحت توده مردم را اغوا خواهند کرد».
عواقب شک خواص در تشخیص حق
انفعال، شک در تشخیص، سکوت یا موضع‌گیری غلط خواص جامعه که فقط خود آنان بلکه سبب شکست ملت‌های بزرگ در طول تاریخ شده است. رهبر انقلاب در آستانه محرم تاریخی سال1388 در دیدار با جمعی از طلاب و روحانیون اینگونه به این موضوع اشاره کردند: «شک خواص، پایه حرکت صحیح جامعه اسلامی را مثل موریانه می‌جود. اینی که خواص در حقایق روشن تردید پیدا کنند و شک پیدا کنند، اساس کارها را مشکل می‌کند... در سطح داخل جامعه خودمان که نگاه کنید، همین جور است. تبیین لازم است».
رهبرانقلاب در 18اردیبهشت1377 در خطبه‌های نمازجمعه هم با ذکر پاره‌ای از تاریخ صدر اسلام مسئولیت خواص جامعه را چندبرابر عنوان می‌کنند: «آن‌وقت عوام هم که دنباله‌رو خواصند، وقتی خواص به سَمتی رفتند، دنبال آنها حرکت می‌کنند. بزرگ‌ترین گناه انسان‌های ممتاز و برجسته، اگر انحرافی از آنها سر بزند، این است که انحرافشان موجب انحراف بسیاری از مردم می‌شود». خواص جامعه به واسطه نقش‌های متفاوتی که در عرصه‌های گوناگون و در اداره کشور بر عهده گرفته‌اند، نقش مهم‌تری در بزنگاه‌ها بر عهده دارند و انتظار از آنها نیز بالطبع بیش از سایر اقشار است. در ماجرای اخیر که به بهانه فوت یک خانم آغاز شد نیز خواص جامعه برای تبیین آنچه هم در سطح داخل و هم عملیات رسانه‌ای-سیاسی دشمنان نقش ویژه‌تری را برعهده دارند. این نقش اما از سوی برخی خواص نادیده گرفته شد و بنابه دلایلی که لابد برای خود آنها حجتی بوده سکوت را بر روشنگری و ایفای نقش خود در این برهه ترجیح دادند.
