نگاه
مطالعه یا خواندن؟ مسئله این است!
خوانش همراه با تدبر؛ به‌مثابه یک آرمان
زکیه عاقلی _ تاریخ‌پژوه
«مطالعه» در فرهنگ لغت معین، به‌معنای نگریستن به هر چیز برای واقف‌شدن به آن و تامل و تفکر در آن تعریف شده است؛ یعنی قرائتی را می‌توان مطالعه نامید که در آن عنصر تعقل، تدبر و تفکر، اصل باشد و فرد را به معرفتی تازه رهنمون کند. بر مبنای این تعریف، بسیار طبیعی خواهد بود که میزان مطالعه را نه‌تنها در ایران که حتی در کتابخوان‌ترین کشورهای جهان هم کم بدانیم.
اما «کتاب خواندن» به‌معنای خواندن هر اثر مکتوب، تعریف گسترده‌ای دارد که می‌توان از خواندن کتاب‌های عقیدتی، فلسفی، تاریخی و... تا خواندن رمان‌های زرد، مقالات بی‌پشتوانه علمی، مطالب فکاهی و... در فضای حقیقی و مجازی را نیز در زمره آن محسوب کرد. دقیقا باید توجه داشت که از قضا گلایه رهبر‌معظم انقلاب‌اسلامی، همیشه از کم‌مطالعه بودن مردم ایران است نه کم‌کتابخوان بودن آنها. البته این مسئله را هم باید درنظر داشت که افراد، با خواندن فراوان کتاب، راحت‌تر می‌توانند به افراد اهل مطالعه تبدیل شوند؛ یعنی قاعدتا با زیاد کتاب، مقاله و مطلب خواندن، قوه تعقل و تفکر آدمی فعال خواهد شد. بر این اساس شاید پرسش اصلی این باشد که آیا در آمارگیری‌هایی که تاکنون انجام شده، به تفکیک مطالعه و خواندن کتاب از سوی افراد، توجه شده است یا نه؟
اما برای اینکه بدانیم آیا ایرانیان کم کتاب می‌خوانند یا زیاد، باید به چند نکته مهم توجه کرد. نکته اول چاپ عناوین بالای کتاب، در چند‌دهه گذشته است. به‌طوری که در 4دهه اخیر و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، چاپ عناوین جدید کتاب در ایران، رشد 21برابری داشته است(1). اما غیر از بالا بودن عناوین چاپ اول کتاب در ایران در هر سال، مسئله تجدید‌چاپ‌های متعدد انواع کتاب در هر سال نیز بسیار مهم است. بنا بر اعلام رسمی خبرگزاری «ایبنا» - خبرگزاری کتاب ایران- 32عنوان کتاب طی 10سال گذشته، بیش از 30بار تجدید‌چاپ شده‌اند؛ به‌عنوان نمونه طی یک‌دهه گذشته، کتاب‌هایی چون «دا»، «خاک‌های نرم کوشک»، «من زنده‌ام»، «دختر شینا» و بسیاری دیگر از کتاب‌های دفاع‌مقدسی، بیش از 30بار تجدید‌چاپ شده است. حتی کتاب «سلام بر ابراهیم» که نخستین‌بار در سال1388 از سوی نشر «پیام آزادی» به چاپ رسید، تا تاریخ اردیبهشت1398ش، تیراژ بیش از یک‌میلیون‌و‌صدهزار نسخه را پشت سرگذاشت! البته این فقط کتاب‌های دفاع‌مقدسی نیستند که بارها و بارها تجدید‌چاپ شده‌اند، بلکه برخی از کتاب‌های ادبی و شعر هم بارها و بارها روی نشر را دیده‌اند؛ مثلا مجموعه شعر «آنها»ی فاضل نظری که در سال1388ش برای نخستین بار منتشر شده است، در 10سال گذشته بیش از 30بار تجدید‌چاپ شده است.(2)
دیگر اینکه باید توجه داشت شاید کتاب‌هایی باشند که تجدید‌چاپ‌شان در یک‌دهه گذشته به 30بار نرسیده باشد اما تجدید‌چاپ هرچند سال یک‌بار آنها، نشان از زنده‌بودن اثر و اقبال مردم به آنها دارد؛ مثلا اثر «فیلسوف‌نماها» نوشته حضرت آیت‌الله ناصر مکارم‌شیرازی که از سال اول چاپ یعنی 1333ش تا پیروزی انقلاب‌اسلامی، 30بار تجدید‌چاپ شده است، هر چند سال یک‌بار در قم تجدید‌چاپ می‌شود و جوانان هنوز دوست دارند اثری به قلم یکی از مراجع نامدار شیعه را بخوانند. همچنین چاپ پنجاهم کتاب «عصر ظهور» شیخ علی الکورانی، توسط یکی از 3انتشاراتی که در طول عمر انقلاب اسلامی، آن را بارها و بارها چاپ کرده‌اند، نشان از اقبال مردم به کتاب‌هایی با موضوع مهدویت دارد.
از طرف دیگر کتاب‌های «سه‌قصه» ایرج طهماسب، یا چند کتاب ترجمه‌ای همچون «ملت عشق»، «من پیش از تو»، «بازگشت به کافه چرا»، «تاریخ عشق» و «هنر شفاف اندیشیدن» که ازجمله کتاب‌های پرفروش در سال95 بوده‌اند، نشان می‌دهد کتاب‌های پرتجدید‌چاپ، طیف وسیعی از مخاطبان را دربر‌می‌گیرند؛ یعنی می‌توان از عناوین پرفروش و بارها تجدید‌چاپ شده، به این نتیجه رسید که اقشار گوناگون و مخاطبانی با سلیقه‌های متفاوت و گاه متضاد، جزو کتابخوان‌های کشور ایران قرار دارند.
منابع:
1- سایت خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، 23آبان1397ش
2- سایت خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، 13دی1396ش
در همینه زمینه :
