تجزیه یک امپراتوری

بیستمین چاپ کتاب «صلحی که همه صلح‌ها را بر باد داد: فروپاشی امپراتوری عثمانی و شکل‌گیری خاورمیانه معاصر» نوشته دیوید فرامکین و ترجمه حسن افشار در ۶۱۴ صفحه و بهای ۲۳۵ هزار تومان توسط نشر ماهی منتشر شد. چاپ نخست این کتاب زمستان سال ۹۵ با شمارگان ۱۵۰۰ نسخه و بهای ۵۰ هزار تومان در دسترس مخاطبان قرار گرفت. فرامکین حقوقدان و مورخی است که به‌صورت تخصصی در حوزه خاورمیانه فعالیت دارد و در دانشگاه روابط بین‌الملل تدریس می‌کند. او برای این کتاب نامزد جایزه‌های National Book Critics Circle و همچنین پولیتزر شد. کتاب در زبان اصلی به سال ۱۹۸۹ منتشر شده است. فرامکین در این اثر به شرح و تحلیل رویدادهایی که منجر به تجزیه امپراتوری عثمانی در هنگامه جنگ جهانی اول شد، می‌پردازد و در نتیجه همین تجزیه بود که تغییرات وسیع در خاورمیانه ایجاد شد. فرامکین معتقد است این تغییرات به جنگ جهانی جدیدی منجر شد که همچنان ادامه دارد. نویسنده در این کتاب تنها به نقش فروپاشی امپراتوری عثمانی در خاورمیانه نمی‌پردازد، بلکه تأثیر این دگرگونی در خود اروپا را نیز مورد بررسی‌قرار‌می‌دهد.
نویسنده گاه خواننده را با خود به دل بیابان‌های شبه‌جزیره عربستان می‌برد و با ماجراجویی‌های لارنس همگام می‌کند و گاه از اختلافات و مناقشات دولتمردان اروپایی در پایتخت‌هایشان پرده برمی‌دارد. می‌توان تاریخی را که این کتاب بدان پرداخته سِفر پیدایش قرن بیستم و خاورمیانه امروزی دانست. به‌عبارتی تمام مصیبت‌های خاورمیانه در عصر جدید پس از تجزیه امپراتوری عثمانی رخ داده است. فرامکین با اذعان به اینکه منطقه امروزی در غرب آسیا محصول تصمیمات متفقین در جنگ جهانی اول و پس از آن است، تلاش می‌کند از مسیر تحقیق و پژوهش و جست‌وجو در بایگانی‌ها، به چرایی و چگونگی و انگیزه‌های این تصمیم پی ببرد و مخاطب را با خود از پستوی تاریخ عبور دهد. به روند تصمیم‌گیری‌هایی می‌پردازد و از دوران یکه تازی اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها در سال‌های ۱۹۱۴ تا ۱۹۲۲ میلادی پرده برمی‌دارد. زمانی که دور هم نشستند و روی اراضی مسلمان باقی‌مانده از امپراتوری عثمانی تقسیم غنایم کردند و هر یک منطقه‌ای را به دندان کشیدند و مرزهای امروز را در غرب آسیا پدید می‌آوردند؛ به تعبیر خود نویسنده کتاب «عراق و اردن را انگلیسی‌ها اختراع کردند. حدود عربستان و کویت و عراق را یک کارمند دولت انگلیس در سال ۱۹۲۲ تعیین کرد و مرزهای میان مسلمانان و مسیحیان را فرانسه بین سوریه و لبنان و روسیه بین ارمنستان و آذربایجان شوروی کشید.» و این میان، فلسطین به‌عنوان قصه پرغصه قرن، سهم انگلیس شد؛ سهمی که البته سیاستمداران انگلیسی پیش از آن قولش را به یک جنبش سیاسی نژادپرست یهود داده بودند. کتاب با تبیین شرح وقایع منجر به تجزیه امپراتوری عثمانی در خلال جنگ جهانی اول تلاش می‌کند خواننده را از دل تاریخ عبور داده و به‌خصوص به مسئله فلسطین می‌پردازد. نشان می‌دهد که چگونه چرچیل که همیشه به آمال یهودیان و آزاری که دیده بودند با دلسوزی می‌نگریسته اما چون از مخالفت اعراب فلسطینی با صهیونیسم خبر داشت، معتقد بود که اگر برنامه‌ای بتواند استقامت اولیه را با مشوق‌ها و مصالحه‌های جذاب همراه کند، بر مخالفت ایشان غلبه خواهد کرد. کتاب درخصوص مسئله فلسطین با دقت و ریزبینی، خط و ربط سیاست‌های سیاستمداران غرب و به‌خصوص انگلیسی را پیگیری کرده و نشان می‌دهد، قیمومیتی که به امانت به انگلیس واگذار شده و قرار بود بعد از یک دوره گذار، حاکمیت منطقه فلسطین را به بومیان آن سرزمین واگذار کند چگونه با سیاست‌های متعدد، صهیونیسم سیاسی را زیر چتر حمایت مستقیم و غیرمستقیم خود آورد و در نهایت هم با تکه‌تکه کردن خاک و زمین و حریم دیگران، کشوری جعلی روی سرزمین‌های اسلامی بنا کرد. غده‌ای که تا امروز دمل چرکین اشغال را بر پیکره منطقه تحمیل کرده است.
«صلحی که همه صلح‌ها را بر باد داد» از سوی بسیاری از منتقدان تحسین شده است. ریچارد هولبروک نوشته‌است: «هیچ سیاست‌مداری بدون دانستن پیشینه منطقه خاورمیانه نمی‌تواند آن را به‌درستی بشناسد و از میان کتاب‌های زیادی که در مورد این منطقه نوشته شده‌است، هیچ‌کدام به پای حماسه تأثیرگذار فرامکین، نمی‌رسد.» ویلیام راجر لوئیس در مرور کتابی که برای نیویورک‌تایمز نوشت، کتاب فرامکین را عالی خواند. کتاب ۱۲ بخش و ۶۱ فصل دارد. عناوین و سرفصل‌های بخش‌های کتاب به‌ترتیب از این قرار است: «در چهارراه تاریخ»، «کیچنر: نگاه به آینده»، «بریتانیا در باتلاق خاورمیانه»، «براندازی»، «متفقین در حضیض اقبال»، «دنیاهای تازه و ارض‌های موعود»، «حمله به خاورمیانه»، «غنایم جنگی»، «چون آب‌ها از آسیاب افتاد...»، «توفان بر فراز آسیا»، «بازگشت روسیه به خاورمیانه» و «توافق ۱۹۲۲ خاورمیانه». این کتاب همچنین با عنوان «صلح کردند که جنگ بماند: چگونگی فروپاشی امپراتوری عثمانی و برآمدن خاورمیانه جدید» در 2 مجلد به قلم داوود حیدری و مفید علیزاده نیز منتشر شده است. ناشر این ترجمه انتشارات دنیای اقتصاد است.
این کتاب در میان کتاب‌های تاریخی منبعی معتبر به شمار می‌رود که در چند سال اخیر حسابی در میان خوانندگان جا باز کرده است. انتشار چنین منابعی می‌تواند برای علاقه‌مندان به تاریخ بسیار راهگشا باشد. تجدید چاپ‌های متعدد این کتاب بازگوکننده اهمیت آن است.