گزارش
پیروز به توران می‌رود؟
گفت‌وگو با علیرضا شهرداری پناه، تیمارگر پیروز، توله یوز آسیایی ایران که در اسارت به دنیا آمد و حالا زمزمه انتقالش به پارک ملی توران شنیده می‌شود
زهرا رفیعی-روزنامه‌نگار
پیروز، توله یوزپلنگ آسیایی ایران حداقل تا یک‌سالگی در پردیسان خواهد ماند و پس از آن فقط با نظر جمعی از متخصصان و مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست، راهی قسمت فنس‌کشی شده درون پارک ملی توران خواهد شد. پیروز این روزها شرایط بسیار خوبی دارد و شاید عده‌ای تصور کنند او با افزایش سن، توانایی زیستن در زیستگاه طبیعی خود را دارد، اما به‌نظر متخصصان چنین چیزی اصلا ممکن نیست.
رهاسازی این‌گونه مانند بسیاری از گونه‌ها در حیات‌وحش پس از دوره‌ای اسارت یا حتی پس از تیمار و بهبودی، منجر به نابودی آن می‌شود. گربه‌سانان هر آنچه برای زیست در محیط‌زیست لازم دارند از مادرشان پیش از بلوغ یاد می‌گیرند، اما پیروز شرایط بسیار پیچیده‌ای را تجربه کرد. مادرش، ایران، پیش از بلوغ در 8ماهگی از دست قاچاقچیان نجات پیدا کرده بود؛ بنابراین این‌گونه، آنطور که آرزو می‌شود به طبیعت بازگردد، در بهترین حالت پس از 3 تا 4 نسل تکثیر در اسارت با شرایطی خاص، توانایی معرفی شدن به زیستگاه را دارد. پیروز باید در محیط محصور وسیع‌تر از آنچه در توران وجود دارد، با قلاده و تحت کنترل رهاسازی شود. در روزهای اخیر اما اظهارنظرهایی در مورد رهاسازی پیروز در توران شنیده شد. روزنامه همشهری با علیرضا شهرداری‌پناه، تیمارگر پیروز و متخصص حیات‌وحش درباره شرایط رهاسازی پیروز و یوزهای تکثیر شده در اسارت گفت‌وگو کرده است که در ادامه می‌خوانید.
آیا می‌توان انتظار داشت که پیروز روزی به زیستگاه طبیعی خود پا بگذارد؟
آنچه از روز اول واضح بود این است که پیروز چه به‌صورت طبیعی به دنیا می‌آمد و از مادر شیر می‌خورد و چه الان که با سزارین به دنیا آمده و با سختی به این سن رسیده، هیچ‌وقت قرار نبود به طبیعت بازگردد. سپردن پیروز به طبیعت اصلا امکانپذیر نیست. سایت فنس‌کشی تکثیر یوزپلنگ آسیایی، واقع در پارک ملی توران هم طبیعت نیست. آن فضایی که الان فیروز، کوشکی و دلبر درون مرکز تکثیر زندگی می‌کنند از فضایی که الان پیروز در پارک پردیسان دارد، بسیار کوچک‌تر است. اسم آنجا هم طبیعت نیست.
دست‌آموز شدن پیروز، آیا خوی وحشی‌اش را از بین می‌برد؟
حیوانی که در اسارت به دنیا می‌آید و رشد می‌کند، هیچ‌گاه خوی طبیعی که در حیات‌وحش دارد را به‌دست نمی‌آورد. پیروز توله‌ای است که از لحظه تولد تا الان به‌شدت وابسته به انسان بوده و در ماه‌های اول به‌دلیل بیماری‌ها، داروها و آزمایش‌های مکرر شرایط بسیار متفاوت‌تری را تجربه کرده است؛ انتظار اینکه پیروز خلق و خوی وحشی داشته باشد، کاملا اشتباه است. حیوانی که قرار است برای تکثیر در اسارت استفاده شود، باید به‌صورت هدفمند آموزش ببیند (Target training) تا به هیچ‌وجه از انسان نترسد. در این صورت، بدون بی‌هوشی، برای آزمایش می‌توان از او خون گرفت، به او دارو داد، سونوگرافی و معاینه کرد و... . اگر در زمان زایمان، ایران، مادر پیروز چنین شرایطی را داشت، به‌راحتی می‌شد بدون بی‌هوشی او را سونوگرافی کرد و شاید حتی سزارین نمی‌شد. 3 سال است که کوشکی و دلبر برای پرهیز از عوارض بی‌هوشی، معاینه و چکاپ نشده‌اند. آنها انسان را می‌بینند، ولی اجازه نمی‌دهند که کسی به آنها دست بزند. البته پیروز هم به هر کسی چنین اجازه‌ای را نمی‌دهد؛ مثلا امروز من بغلش کردم تا دکتر بتواند به او واکسن بزند. اگر پیروز چنین خوی نیمه‌اهلی را نداشت باید برای هر کاری بی‌هوش می‌شد.
آیا می‌توان انتظار داشت پیروز روزی شکار کند؟
یک توله یوز 6ماهه در طبیعت هم به‌شدت برای هر چیزی به مادرش وابسته است؛ بنابراین اصلا عجیب نیست که پیروز به من که تیمارگرش هستم، وابسته باشد. نباید برای جدا کردن پیروز عجله کرد. این وابستگی نسبت به ماه‌های اول به‌شدت کمتر شده است و در آینده هم کمتر خواهد شد. من و دکتر باستانی، دامپزشک سازمان حفاظت محیط‌زیست در تلاشیم که بهترین روش‌ها را برای آموزش هدفمند او به‌کار ببریم تا شرایط به‌صورت نرمال و درست به نفع پیروز پیش برود. همین الان کوشکی، دلبر، ایران و حتی فیروز که از طبیعت زنده‌گیری شده‌اند، کل و بز شکار می‌کنند. گذشته از اینکه اینها در طبیعت نمی‌توانند بیشتر از چند روز دوام بیاورند، در طبیعت باید با یوزهای دیگر بر سر قلمرو و با گونه‌های دیگر مثل پلنگ رقابت کنند. آنها در شرایط نرمال، خرگوش شکار می‌کنند که همین الان پیروز هم می‌تواند شکار کند، ولی به‌دلیل اینکه دندان‌هایش شیری است، توان دریدن ندارد. وعده‌های غذایی پیروز الان به‌موقع داده می‌شود؛ چون صفحه‌های استخوانی رشدش بسته نشده است، ولی در دو ماه آینده برای اینکه شکار کند، حیوان را برای آموزش گرسنه نگاه می‌داریم. این اتفاقات به‌ترتیب خواهد افتاد و به هیچ‌وجه نباید عجله کرد.
ابتدا گفته شده بود که پیروز در 4ماهگی و بعدتر در 6ماهگی به توران برده خواهد شد. دلیل تغییر برنامه چیست؟
ما برای نخستین‌بار است که در ایران یوز پرورش می‌دهیم. در ابتدا فکر می‌کردیم یوز در 4ماهگی از آب و گل در‌می‌آید، ولی با گذشت زمان با یک تصمیم جمعی به این نتیجه رسیدیم که زمان بیشتری نیاز است؛ ضمن اینکه تا زمانی که در توران علاوه بر محیط‌بانان، دامپزشک و تیمارگر مستقر و با تجربه و امکانات ضروری مثل دستگاه سونوگرافی وجود نداشته باشد، فرستادن پیروز به آنجا تصمیم درستی نیست. این شرایط هنوز مهیا نیست و پیروز هم هنوز به استقلال نرسیده است.
رهاسازی یوزپلنگ تکثیرشده در طبیعت چه زمانی امکانپذیر است؟
در برخی از گونه‌های تکثیر شده در اسارت، شانس زنده ماندن در طبیعت حدود 10درصد است. برخی مثل پرنده‌ها شانس بیشتری دارند، اما رهاسازی پستاندار گوشتخوار بزرگ‌جثه بسیار حساس‌تر است، ولی در بهترین حالت 3 تا 4 نسل طول می‌کشد که بتوان چنین کاری کرد.
آیا شما به‌عنوان تیمارگر پیروز خواهید ماند یا کسی را آموزش داده‌اید؟
خود من اصلا تصور نمی‌کردم که قرار است 6ماه از پیروز مراقبت کنم. الان شرایط خیلی بهتر شده است، ولی از استرس نمی‌توانم حتی یک شب هم پیروز را رها کنم. تاکنون کسی به فکر این نبوده که نیرویی برای نگهداری پیروز یا توله‌های دیگر آموزش ببیند. از این به بعد هم تصمیم با سازمان حفاظت محیط‌زیست است.
