نقش نماهای سبز ساختمان در کیفیت فضای شهری

فرزاد علیزاده- فعال محیط‌زیست/محبوبه قلی‌پور-کارشناس ارشد محیط‌زیست

ایجاد معماری پایدار و سبز، ضرورتی انکارناپذیر در قرن 21به شمار می‌آید. طی دهه‌های اخیر با توجه به رشد روزافزون جمعیت، افزایش شهرنشینی، تبدیل فضاهای سبز به آسمانخراش‌ها و آلودگی محیط ‌زیست، استفاده از بام‌ها و دیوارهای سبز در جهت ایجاد فضای سبز، رشد قابل توجهی داشته است.
دیوارهای سبز با فواید گسترده اکولوژیکی و محیط‌زیستی و اجتماعی می‌توانند به ‌عنوان یک فناوری مهم برای ایجاد ساختمان پایدار ایفای نقش کنند. همچنین استفاده از نمای سبز به‌عنوان یکی از زیرساخت‌های سبز شهری در ساختمان‌ها، پایداری و کارایی انرژی آنها را افزایش داده و در عین حال اثر منفی ساختمان بر محیط‌زیست را نیز کاهش می‌دهد.
بام‌های سبز نیز بام‌هایی هستند که مقدار یا تمامی سطح آنها با پوشش گیاهی و خاک پوشانده شده و با توجه به عمق کاشت، سیستم اجرایی و نوع گیاهان به 3دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
1 سیستم متمرکز باغچه‌های سنتی روی بام به ضخامت معقول و منطقی 400-150میلی‌متر از خاک برای رشد گیاهان بزرگ و یا چمن‌کاری‌های معمول نیاز دارند.
2سیستم گسترده که فقط شامل یک یا دو نوع گیاه و محیط کاشت با عمق کم 200-60میلی‌متر است.
3 در سیستم مدولار یا جعبه گیاه نیز گیاهان در جعبه‌های مخصوصی که تمام یا بیشتر بام سبز را می‌پوشاند، کشت می‌شوند.
بام‌های سبز  به 2 روش (جذب CO2 و کاهش نیاز به انرژی برای‌ سرد‌ کردن‌ ساختمان‌ و در نهایت کاهش دمای شهر) می‌توانند نقش مهمی در‌ کاهش دی‌اکسید‌کربن موجود‌ در جو داشته باشند. نتایج بررسی‌ها نشان داده که از میان فواید این فناوری نوظهور، کاهش مصرف انرژی اصلی‌ترین منفعت استفاده از این فناوری به‌حساب می‌آید. در واقع با پوشاندن ساختمان توسط نمای سبز، از رسیدن گرما به داخل ساختمان در تابستان جلوگیری می‌شود و همچنین تأثیرات مفیدی بر عایق‌بندی ساختمان می‌گذارد. از آنجایی که یکی از ویژگی‌های دیوار سبز، تبخیر و تعرق گیاهان است، از این‌رو به واسطه استفاده از دیوارهای سبز دمای سطح دیوار بین یک ‌تا 2درجه در نمای شمالی و بین 6تا7درجه سانتی‌گراد در نمای غربی کاهش می‌یابد. ضمنا پوشش‌های گیاهی قادر به ایجاد تغییر در شرایط محیطی پیرامون از جمله بر میزان دما و رطوبت در فضای میانی پوشش سبز و نمای ساختمان هستند. یکی از شیوه‌های افزایش بازدهی انرژی در یک ساختمان ممانعت از برخورد باد به جداره‌های ساختمان است؛ از این جهت، لایه گیاه به‌عنوان حائل، از حرکت باد در طول نمای ساختمان محافظت می‌کند. از منظری دیگر، از آنجا که انسان امروزی به‌دلیل قرارگیری در شهرهای آلوده و مصنوعی گرفتار شده، نماهای سبز و خصوصاً بام سبز یک عامل مهم در پیوند انسان با طبیعت است که می‌تواند تا حد زیادی در سلامت جسم و روان مردم نقش داشته باشد.
دیوارهای سبز فواید محیط‌زیستی گسترده را نیز به همراه دارند که می‌توان با جای‌گذاری مناسب آنها در فضاهای شهری از افزایش دمای شهر و غلظت آلاینده‌ها جلوگیری کرد و سبب کاهش اثرات جزایر گرمای شهری شد. از دیگر فواید این فناوری، نتایج مثبت آکوستیکی به واسطه کاربرد دیوار سبز است؛ به‌گونه‌ای که کاربرد دیوارهای سبز سبب کاهش اثرات صداهای مزاحم تا ۳۰ دسی‌بل خواهد شد.
به هر ترتیب اکنون که جامعه جهانی نیازمند مشارکت همگانی برای کاهش آلاینده‌های محیطی است، معماری هم از نظر کاهش آلودگی محیط‌زیست عناصر خود در راستای اهداف توسعه پایدار، مورد اهمیت قرار گرفته است. نمای سبز به‌عنوان یک عنصر پایدار یکی از راه‌حل‌هایی به شمار می‌رود که موجب کاهش مصرف انرژی، کاهش هزینه‌های مصرفی، ایجاد زیبایی طبیعی، بهبود کیفیت آب و هوا و کاهش اثر جزیره گرمایی می‌شود. در این میان، اگرچه فناوری نمای سبز در جهان در مسیر پیشرفت بوده و هر روز پروژه‌های نوین و متفاوتی در این زمینه توسط طراحان اجرا می‌شود، اما در کشور ما، هنوز به درستی از پتانسیل چنین نماهایی استفاده نشده و به‌عنوان یک جزء استاندارد در ساختمان‌ها پذیرفته نیست؛ بنابراین لازم است تا تحقیقات بیشتری برای ارتقای کیفیت معماری در جهت حفظ و حراست از محیط‌زیست انجام بگیرد و از قابلیت‌های آن در ایجاد یک معماری پایدار بهره‌برداری شود؛ به‌عنوان مثال شهرداری‌ها می‌توانند الزاماتی را درخصوص به کارگیری نماهای سبز در ساختمان‌ها با توجه به اقلیم منطقه درنظر بگیرند. همچنین می‌توانند برای ساختمان‌هایی که از فناوری مذکور به درستی بهره گرفته‌اند، امتیازاتی را قائل شوند. هزینه ایجاد بام سبز در کشور ما به‌دلیل نو بودن فناوری ساخت آن بسیار بالاست و یکی از موانع گسترش بام‌‌های سبز همین است. برای کاهش هزینه ایجاد بام سبز می‌توان فناوری ساخت لایه‌ها را به کشور وارد کرد یا هزینه‌های گمرکی را برای ورود لایه‌ها از شرکت‌های خارجی که تمایل به همکاری در این زمینه دارند، کاهش داد. همچنین راه‌‌اندازی دوره‌های تخصصی و واحدهای درسی در زمینه فناوری نماهای سبز و تخصیص کمک‌های دولتی یا مشوق‌ها جهت ایجاد این فناوری مدرن برای مدت زمانی محدود می‌تواند در توسعه بیشتر آن مؤثر باشد. بدیهی است کاهش هزینه ساخت با رواج استفاده از آن، همچنین کسب تجربه و استفاده از متریال بومی و تولید داخلی، دور از تصور نیست. به یاد داشته باشیم که پیوند با طبیعت، هم التیام‌بخش آلام ماست و هم کتابی است برای شناخت بهتر آفریدگارمان که به قول سعدی:
برگ درختان سبز درنظر هوشیار
هر ورقش دفتری است معرفت کردگار