موتور اشتغال‌زایی روی دور کُند

برآیند حذف و اضافه شدن اشتغال طی 6ماه امسال، اضافه شدن 138هزار شاغل جدید به بازار کار ایران بوده است، اما در همین بازه زمانی 726هزار نفر به جمعیت در سن کار کشور اضافه شده که بخش عمده آنها به‌واسطه نامساعد بودن شرایط، غیرفعال شده‌اند.
به گزارش همشهری، آخرین اطلاعات منتشر شده از مرکز آمار ایران در مورد وضعیت بازار کار در 6ماه امسال و مقایسه آن با مدت مشابه سال قبل حاکی از آن است که اشتغال‌زایی 138هزار نفری در این بازه زمانی، کمتر از خالص ورودی بازار کار بوده و حتی نتوانسته وضعیت اشتغال را تثبیت کند؛ به‌گونه‌ای که با وجود کاهش نرخ مشارکت اقتصادی و خروج جمعیت بالای 15ساله از بازار کار، نسبت جمعیت شاغل کشور از 37.4درصد در 6ماه پارسال به 37.2درصد در 6ماه امسال کاهش یافته است.

در بازار کار چه خبر است؟
در همین هفته گذشته بود که سیدصولت مرتضوی، وزیر جدید تعاون، کار و رفاه اجتماعی از تحقق بیش از 50درصد تعهد اشتغال‌زایی دولت سیزدهم در 6ماه امسال خبر داد. او با اشاره به اینکه عملکرد اشتغال در کشور براساس اسناد بالادستی و وعده‌هایی که داده شده، تقریباً برای ایجاد بالغ ‌بر یک‌میلیون و ۲۰۰هزار شغل در کشور برنامه‌ریزی شد، گفت: اکنون تقریباً بالغ ‌بر ۷۰۰هزار فرصت شغلی در کشور ایجاد شده و این یعنی بیش از ۵۰درصد وعده دولت سیزدهم برای اشتغال‌زایی، در 6ماهه اول امسال عملی شده است. مرتضوی در گفت‌وگو با صداوسیما برآورد کرده که وعده دولت برای ایجاد بالغ ‌بر یک‌میلیون فرصت شغلی تا پایان سال محقق شود. در این میان، آمار و اطلاعات ثبت‌شده در رصد وزارت کار حاکی از این است که در 5‌ماهه امسال ۳۴۱هزار و ۶۳۳شغل در کشور ایجاد و توسط دستگاه‌های اجرایی در این سامانه ثبت شده است. 
فارغ از اختلاف شدید آمارهای اظهار شده توسط وزیر کار و اطلاعات سامانه رصد که احتمالاً ناشی از جمع شدن اشتغال‌زایی دولتی و غیردولتی در اقتصاد ایران است، این نکته باید مورد توجه قرار گیرد که فرضاً ایجاد 700هزار شغل در 6ماه، به‌منزله اضافه شدن همین میزان شاغل به اقتصاد نبوده و بخش قابل‌توجهی از این اشتغال‌زایی باید بابت ریزش اشتغال موجود، بازنشستگی، اشتغال ناقص و... کسر شود. نتیجه نهایی این برآیند، میزان خالص اشتغال اضافه شده به بازار است که عدد و رقم آن را مرکز آمار ایران در گزارش جدید خود حدود 138نفر برآورد کرده است. نکته دیگر این که حتی این میزان اشتغال‌زایی نیز تا زمانی که به اندازه ورودی مؤثر بازار کار نباشد، نمی‌تواند به تثبیت اشتغال و کاهش نرخ مؤثر بیکاری منجر شود و این مسئله نیز در گزارش مرکز آمار ایران به‌تفصیل تشریح شده است.

عقبگرد نسبت اشتغال
بررسی‌های کارشناسان مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که در 6ماه امسال، جمعیت غیرفعال کشور (یعنی کسانی که نه شاغل هستند و نه به‌دنبال کار می‌گردند) نسبت به‌مدت مشابه سال قبل 0.3درصد افزایش داشته است. به‌عبارت‌دیگر، نرخ مشارکت اقتصادی جمعیت در سن کار در این بازه زمانی 0.3درصد کاهش پیدا کرده و اثرات آن با کاهش 0.2درصدی نسبت اشتغال و افت 0.1درصدی نرخ بیکاری تخلیه شده است. در واقع یکی از علل کاهش نرخ بیکاری در سال 1401، نه اشتغال‌زایی بلکه خروج افراد از بازار کار، افزایش جمعیت غیرفعال بوده است. شاهد این مدعا، نسبت اشتغال است که با وجود افزایش حدود 138هزار نفری جمعیت شاغل، باز هم 0.2درصد نسبت به 6ماهه 1400کاهش یافته است.

قهر مردانه با بازار کار
بررسی نسبت جمعیت‌های شاغل، بیکار و غیرفعال به تفکیک جنسیت نشان می‌دهد که در 6ماهه  اول امسال، جمعیت غیرفعال مردان نسبت به‌مدت مشابه سال قبل 0.7درصد افزایش پیدا کرده و در مقابل نسبت اشتغال 0.6درصد و نسبت بیکاری 0.2درصد کاهش یافته است. بر این اساس جمعیت فعال مردان در 6ماهه امسال کاهش داشته و کاهش نرخ بیکاری مردان ناشی از همین اتفاق بوده؛ درحالی‌که زنان وضعیت بهتری داشته‌اند و در این بازه زمانی افزایش 0.1درصدی نسبت اشتغال و کاهش 0.1درصدی جمعیت غیرفعال را تجربه کرده‌اند. به‌عبارتی؛ در 6ماه امسال، زنان بخش اندکی از سهم نابود شده خود از فعالیت‌های اقتصادی را احیا کرده‌اند اما همچنان 86.3درصد از کل زنان بالای 15سال ایران فاقد مشارکت اقتصادی بوده و سهمی در بازار کار کشور ندارند.

ریزش اشتغال روستایی
اقتصاد ایران در چند فصل متوالی شاهد کاهش نسبت اشتغال بخش کشاورزی در مقایسه با بخش‌های صنعت و خدمات بوده است. اتفاقی که به‌دلیل تداوم خشکسالی، افزایش هزینه نهاده‌های تولید بخش کشاورزی و همچنین قیمت‌گذاری دستوری در حوزه غذا قابل پیش‌بینی بود. از آنجایی‌ که همچنان بخش قابل‌توجهی از بخش کشاورزی مختص روستاهاست، کاهش سهم کشاورزی در بازار کار به‌صورت ریزش اشتغال مناطق روستایی منعکس شده است. براساس اطلاعات مرکز آمار ایران، در 6ماهه امسال، نسبت جمعیت شاغل روستایی کشور 0.8درصد افت کرده و به 40.4درصد رسیده است. همچنین در این بازه زمانی، نسبت جمعیت غیرفعال روستایی 0.7درصد و نسبت جمعیت بیکار روستایی 0.1درصد افزایش پیدا کرده است. در مقابل، وضعیت جمعیت شهرنشین بهتر بوده؛ به‌گونه‌ای که در 6ماه امسال، نسبت جمعیت شاغل شهری تقریباً ثابت مانده که عملاً با توجه به رشد جمعیت، به‌معنای افزایش تعداد شاغلان است. از سوی دیگر نسبت جمعیت بیکار شهری 0.1درصد کاهش پیدا کرده و نسبت جمعیت غیرفعال شهری نیز فقط 0.1درصد افزایش داشته است.

خطرهای درکمین بازارکار
بررسی کارشناسان مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که در 6ماه امسال، سهم شاغلان بخش کشاورزی 1.8درصد و سهم شاغلان بخش صنعت 0.3درصد نسبت به‌مدت مشابه سال قبل کاهش پیدا کرده و در مقابل سهم شاغلان بخش خدمات در این مدت 2.1درصد افزایش را تجربه کرده است. به‌عبارت‌دیگر، جریان انتقال در بازار کار ایران بیانگر این است که در دولت سیزدهم، شاغلان از بخش‌های کشاورزی و صنعت به بخش خدمات سوق پیدا کرده‌اند که با توجه به اهمیت تولید در کشورهای درحال‌توسعه، این امر خطری جدی برای اقتصاد کشور محسوب می‌شود. در آن‌سوی ماجرا، آمارها از تمرکز اشتغال‌زایی بر مناطق شهری و به حاشیه رفتن اشتغال روستایی حکایت دارد که احتمالاً بخشی از آن ناشی از خدماتی‌تر شدن اقتصاد ایران است اما به‌واسطه ارتباط مستقیم اشتغال روستایی با امنیت غذایی، این نکته نیز در بلندمدت می‌تواند تهدید محسوب شود.