ابزارهای تنظیم‌گری

مهدی حاج‌الفخانی _ مدیرکل صدور مجوز ساترا

تنظیم‌گری رسانه‌ای به ابزارهایی اطلاق می‌شود که طی آن سازمان‌های رسانه‌ای به‌طور رسمی در فعالیت‌های خود مهار یا هدایت می‌شوند. در این زمینه، در درجه اول ارجاع به کنترل خارجی از طریق تنظیم‌گری دولتی یا حاکمیتی است و شامل انواع مداخلات اجتماعی- اقتصادی از طریق ابزارهای تکنیکی و فنی متعددی می‌شود. تنظیم‌گری رسانه‌ای در یک محیط همگرا بر 4سطح اصلی عملیات رسانه‌ای اعمال می‌شود.  در سطح اول تنظیم‌گری، تأکید بر زیرساخت‌های فنی توزیع است؛ در سطح دوم برای سازماندهی و ساختار سازمان‌های تولید به‌کار گرفته می‌شود؛ در سطح سوم روی تولید محتوا متمرکز است و در سطح چهارم بر نحوه انتشار و دریافت اعمال می‌شود؛ تاریخچه تنظیم‌گری و ایجاد نهاد‌های مقررات‌گذاری به اواسط سال‌های 1980بازمی‌گردد که دولت‌ها برای ایفای نقش اصلی خود در زمینه انسجام اجتماعی و هویت ملی مکانیسم‌های نظارتی را بر عملکرد رسانه‌ای ایجاد  کردند، به‌طور مثال تنظیم‌گر ملی انگلستان آفکام (Ofcom) در سال 2003به‌منظور تحقق منفعت عمومی در بخش ارتباطات دیجیتال شکل گرفت و یا نهاد آکما (ACMA) در سال 2005به‌عنوان مرجع قانونی کشور استرالیا برای تنظیم‌گری ارتباطات شکل گرفت.
در کشور ما ایران با توجه به مجموعه‌ای از اسناد بالادستی نظیر نظریه‌ تفسیری شورای نگهبان‌ درخصوص‌ اصل‌ چهل‌‌و‌چهارم قانون‌ اساسی در بخش رسانه، سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر به‌منظور تحقق منافع عمومی در سپهر خدمات رسانه‌ای نوین و با هدف ساماندهی فعالیت‌های رسانه‌ای، افزایش ترافیک داخلی، تحقق لایه محتوایی شبکه ملی اطلاعات و توسعه خدمات رسانه‌ای سالم و مفید در کشور بنیان نهاده شده است. این سازمان از ابتدای تأسیس بر آن بوده تا از طریق مجموعه اقدامات سلبی و ایجابی در راستای تحقق مأموریت خود زمینه‌های رشد و ارتقای سلامت و کیفیت خدمات رسانه‌ای صوت و تصویر فراگیر را در کشور فراهم کند و از این طریق به پشتوانه رسانه‌های دارای مجوز از مرزهای رسانه‌ای کشور در برابر هجوم فرهنگی بیگانگان حراست‌کند.
ساترا در راستای نیل به اهداف خود از ابزارهای متعدد تنظیم‌گرانه بهره گرفته است. یکی از این اقدامات ارائه مجوزهای فعالیت‌ رسانه‌ای در بخش‌های رسانه‌های نمایشی، آوا و نوا، خبری-اطلاع‌رسانی، آموزشی و کاربر محور است؛ خود امر مجوزدهی ازآنجا‌که بر مبنای یکسری شاخص‌های مجوزدهی در بازه‌های زمانی معین(دوره مجوز موقت و دوره مجوز دائم) صورت می‌گیرد، زمینه‌ساز ارتقای سرویس و محتوا را فراهم می‌کند، به‌طور مثال الزام داشتن سامانه نظارتی هوشمند در رسانه‌های کاربر محور موجب بهبود و کاهش و جلوگیری از انتشار محتوای نامناسب و درنتیجه اطمینان از سلامت محتوا در این رسانه‌ها خواهد شد؛ یا الزام داشتن سیستم نظارت والدین(Parental control) که در خدمات رسانه‌ای گنجانده می‌شود عملاً به والدین اجازه می‌دهد تا دسترسی محتوا برای فرزندان خود را با محدودیت‌هایی به لحاظ سنی، زمانی و مکانی ایجاد کنند؛ بنابراین نظام مجوزدهی ضمن‌سازماندهی و شناسایی فعالانی که بر مبنای شاخص‌های احصاء شده، صوت و تصویر فراگیر محسوب می‌شوند و خدمات ایشان در قلمرو حقوقی ایران قابل‌دریافت است، موجب ارتقای سرویس و محتوا می‌شود.
ایجاد نظام رده‌بندی سنی محتوای رسانه‌های صوت و تصویر ‌به‌عنوان یکی از اشکال مقررات‌گذاری در چارچوب سیاستگذاری رسانه‌ای کشور، از برنامه‌های عملیاتی سازمان تنظیم‌گر ملی رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر است که از طریق مجموعه‌ای از اقدامات حفاظتی مانند اقدامات فنی و برچسب‌گذاری ماشینی بر مبنای نظام هنجاری و معنایی محتوایی ایجادشده و زمینه‌های حفاظت و صیانت از کودکان و سایر گروه‌های آسیب‌پذیر اجتماعی در برابر محتوای رسانه‌ها را فراهم ساخته است؛ ضمن اینکه زمینه دسترسی به انواع محدوده‌ها را مشخص و فراهم می‌کند؛ در واقع نظام رده‌بندی سنی مبنایی است که محتوای رسانه براساس تناسب سنی مخاطبان دسته‌بندی می‌شوند و از طریق توصیف‌گرهای سنی (نمادها و نشانه‌ها) به مخاطب اطلاع داده می‌شوند.
یکی دیگر از اقدامات ساترا ارتقای توانمندی‌های رسانه‌های دارای مجوز از زمان آغاز تعامل با ساترا در ابعاد مختلف، جهت تحقق رشد پایدار صنعت رسانه‌ای کشور است. ازجمله خدمات توانمند‌ساز ساترا برگزاری دوره‌های آموزشی برای مدیران و رابطین محتوایی رسانه‌هاست، این دوره‌ها باهدف توسعه سطح دانش، بینش و مهارت‌افزایی مدیران رسانه‌های مجازی طراحی‌شده است؛ تا فراگیران دوره‌ها بتوانند با توجه به اهمیت خاص فضای مجازی در جهان، ضمن ایجاد تعادل درست بین نظام هنجاری رسانه‌ای، کسب‌وکار رسانه و نیاز کاربران، به تأمین نیازهای کشور برای تولید و انتشار محتوای سالم و مفید و ارائه خدمات مبتنی بر اخلاق رسانه‌ای و فرهنگ اسلامی- ایرانی اهتمام ورزند؛ به‌منظور ارتقای سطح کیفی خدمات آموزش و یادگیری ساترا، این دوره‌ها بخشی از فرایند صدور مجوز و با مجوز رسمی از وزارت علوم توسط دانشگاه صداوسیما برگزار می‌شود.
اقدام دیگر ساترا در راستای توسعه محتوا و خدمات سالم در فضای مجازی و حمایت رسانه‌های دارای مجوز عرضه بسته‌های محتوایی بر مبنای نظام رتبه‌بندی رسانه‌های فراگیر است؛ این بسته‌های شامل به‌روزترین تولیدات نمایشی تلویزیونی و سینمایی داخلی و خارجی در ژانرها و قالب‌های محتوایی مختلف شامل فیلم، سریال، پویانمایی، مستند و برنامه‌های ترکیبی و گفت‌وگومحور است که به‌صورت بسته‌های ماهانه و بسته‌های مناسبتی به‌منظور توسعه محتوای سالم برای خانواده‌ها و کاربران فضای مجازی کشور و همچنین تکمیل سبد محتوایی رسانه‌های دارای مجوز ارائه می‌شود.