گزارش
قزل اوستاها به فلزات جان می‌بخشند
استادکاران زیورآلات در گنبد کاووس به قزل اوستا مشهورند که قرار است مرکزی تخصصی برای دورهمی آنان راه‌اندازی شود
استفاده از زیورآلات با قطعات درشت و سنت تزیین لباس‌ها با دست‌سازه‌های فلزی یکی از ویژگی‌های قوم ترکمن است و در گذشته‌های دور ریشه دارد. ساخت زیورآلات با الهام از نقوش هندسی و عناصر طبیعی، هنر خاص ساکنان گنبدکاووس است که در کنار سایر هنرهای دستی این خطه همچون فرش ترکمن قرار می‌گیرد، اما این هنر حال و روز چندان خوبی ندارد.
به‌گزارش همشهری، هنرمندان در کارگاه‌های کوچک خانگی خود مشغول کارند و آموزش سینه به سینه منتقل می‌شود، اما احمد آق، یکی از استادان ساخت زیورآلات معتقد است: توجه به این هنر و گسترش بازار آن، راهی برای جلوگیری از فراموشی زیورآلات ترکمن خواهد بود. درحالی‌که از 5سال پیش راه‌اندازی مرکز تخصصی زیورآلات گنبدکاووس مطرح بود و به نتیجه نرسید، رئیس اداره میراث فرهنگی گنبدکاووس نیز خبر می‌دهد: به‌زودی شاهد افتتاح این مرکز تخصصی و دورهمی 43استادکار زیورآلات گنبدکاووس خواهیم بود.
بازتابی از سبک زندگی
جزئیات زیورآلات ترکمن، دقت و حوصله هنرمند را روایت می‌کند. اهالی گنبدکاووس به هنرمند ساخت زیورآلات یا همان استادکار «قزل‌اوستا» می‌گویند؛ افرادی که هنر آبا و اجدادی خود را از پدران و مادران خود آموختند و حالا این هنر کماکان در بین اعضای خانواده ماندگار شده است.
اما چرا این هنر، خاص این خطه از سرزمین ما شده، موضوعی است که رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان گنبدکاووس آن را به باورها، اعتقادات و سبک زندگی قوم ترکمن مربوط می‌داند.
مریم آتابای به همشهری می‌گوید: زیورآلات در پوشش ترکمن اهمیت بالایی دارد و فقط وجه تزیینی آن مورد بحث نیست. زیورآلات در قطعات درشت و بیشتر با استفاده از فلز نقره و آهن ساخته می‌شود، زیرا این قوم معتقدند فلزات آنان را در برابر نیروهای ناشناخته محافظت می‌کند.
جدای از زیبایی و آراستگی، زیورآلات جزو جدایی‌ناپذیر زندگی قوم ترکمن بوده و است. آتابای در ادامه به رمزگشایی از جزئیات نیز می‌پردازد و می‌گوید: بازتاب نگرشی که طوایف مختلف ترکمن به پیرامون خود داشتند در طراحی زیورآلات نمود پیدا کرده است. مثل قوچ که نماد قدرت است و روی زره جنگی مشهود است. گاهی نماد دوتار، ماه، ستاره، برگ، تیر و کمان دیده می‌شود. گاهی هم لنگر کشتی که نشان می‌دهد این قوم در کنار شرقی دریای خزر تا رود جیحون زندگی می‌کردند. مار، پرنده و دیگر حیواناتی که در پیرامون آنان بوده نیز روی زیورآلات دیده می‌شوند و هر کدام برای خود فلسفه‌ای دارد.
زیورآلات لباس جنگی، لباس عشایر، لباس کودک و زنان با هم متفاوت است. تِنِه‌چیر، چاپراز، سکه و بازوبند نام زیورآلات مختلفی برای لباس است. علاوه بر این زیورآلات دیگری همچون کلاه، زیور مو (در انواع منجوق و آسیق)، گوشواره، زیور سر و پیشانی، گردن‌آویز (در انواع گل‌یقه، بیقاو، تومار، داغدان)، زیور کمربند، زیور ابزار کار، دستبند، خلخال و انگشتر نیز در رده زیورآلات ترکمن دسته‌بندی می‌شود.
حمایت از هنرمندان
زیورآلات قوم ترکمن در طول قرن‌ها به حیات خود ادامه داده و با وجود جای خالی حمایت از استادکاران هنوز هم نفس می‌کشد و هنرمندان بدون هیچ حمایتی در کارگاه‌های خانگی مشغول تولید هستند. رئیس اداره میراث فرهنگی گنبدکاووس می‌گوید: با برنامه مدون و ارائه بسته‌های حمایتی به هنرمندان باید از آنان حمایت کنیم.
آتابای درباره اتفاقی که سال‌هاست حرفش هست، اما محقق نشده به روند کارهایی که در این دو دهه انجام شده، اشاره می‌کند و می‌گوید: در دهه80 بودجه‌ای برای آموزش دوره‌های مقدماتی و تکمیلی هنر زیورآلات اختصاص داده شد و از استادکاران دعوت کردیم. تعداد زیادی هم علاقه‌مند به این هنر آموزش دیدند، اما به‌دلیل پرداخت نشدن تسهیلات و بیمه، آموزش‌ها خروجی نداشت، زیرا روستاییان به تسهیلات نیاز داشتند تا بتوانند به جرگه تولیدکنندگان بپیوندند.
به‌گفته آتابای، با وجود همه این کاستی‌ها، زیورآلات به ترکمنستان صادر می‌شود، اما یارای رقابت با صنایع‌دستی اصفهان یا ترکیه را ندارد، زیرا هنوز نگاه اقتصادی به آن نیست. آتابای از راه‌اندازی مرکز تخصصی زیورآلات و دعوت از 43استادکار که در گنبدکاووس مشغول ساخت زیورآلات هستند، خبر می‌دهد و می‌گوید: مرکز تخصصی زیورآلات 5سال پیش قرار بود راه‌اندازی شود که خبری نشد. خوشبختانه با اقداماتی که انجام شده به‌زودی شاهد افتتاح این مرکز و از سر گرفتن آموزش‌های تخصصی این هنر خواهیم بود.
آموزش در دانشگاه
استاد احمد آق، یکی از هنرمندان شاخص گنبد است که ساخت زیورآلات را از پدرش، غلام آق، آموخته و موفق به کسب درجه3 هنری معادل با مدرک تحصیلی کارشناسی شده است. او که در کارگاه خانه خودش مشغول است و این روزها شاگردی هم ندارد به همشهری می‌گوید: گنبد شهر ملی فرش شناخته شده، اما زیورآلات که هنر قدیمی و بومی این شهر است هنوز در کشور شناخته شده نیست. استاد احمد آق ایده‌هایی نیز در بازطراحی زیورآلات اجرا کرده تا با مورد استفاده قرار گرفتن افرادی غیر از ترکمن‌ها به ماندگاری این هنر کمک کند. او می‌گوید: دوست دارم این رشته هنری به‌عنوان صنایع‌دستی ثبت شود؛ برای همین هم زیورآلات را با وزن کمتری و در ابعاد ظریف‌تری می‌سازم تا جوان‌ترها هم به استفاده از آن مشتاق باشند. او که پیش از این در اداره میراث فرهنگی به علاقه‌مندان آموزش داده است، ادامه می‌دهد: همانطور که در دانشگاه رشته فرش داریم لازم است رشته زیورآلات هم داشته باشیم. این هنر باید از کارگاه‌های خانگی بیرون بیاید و دیده شود تا راهی برای ثبت و ماندگاری پیدا کند.
چراغ کم‌فروغ هنر زیورآلات
هنرمندان ساخت زیورآلات ترکمن علاوه بر شهرستان گنبدکاووس در گمیشان، آق‌قلا و کلاله هم در کارگاه‌های خانگی خود مشغول فعالیت هستند و این هنر را سینه به سینه منتقل می‌کنند. زیورآلات ترکمن که با فرهنگ و سبک زندگی این قوم عجین است، معمولا با نقره، ورشو و برنج ساخته می‌شود. گنبدکاووس به‌عنوان شهر ملی فرش شناخته شده، اما هنر زیورآلات منحصربه‌فرد آن با چراغی کم‌فروغ روشن است.
استادکاران امیدوارند با راه‌اندازی مرکز تخصصی زیورآلات، شاهد آموزش و ارائه تسهیلات برای این رشته هنری باشند.
در همینه زمینه :
