کاتالیست در کاتالان

حامد فوقانی‌؛  دبیر گروه شهر

کاتالیست؛ قطعه‌ای که نقش اصلی در کاهش آلایندگی خودروهای بنزینی دارد، اما در ایران از سوی بسیاری از مالکان خودروها جدی گرفته نمی‌شود. کاتالیست در زمان تولید، روی خودرو نصب می‌شود و در ابتدای کار بازدهی بالایی دارد، اما با گذشت زمان و همانطور که رقم‌های شماره‌انداز کیلومتر بالا می‌رود، میزان بازدهی این قطعه کمتر می‌شود تا تأثیر کمی در کاهش انتشار آلاینده‌ها از خودرو داشته باشد. به‌طور معمول عمر متوسط مفید یک کاتالیست با نقش کاتالیزوری در خودروهای بنزینی بین 4تا 5سال است که بسته به نحوه استفاده از خودرو و کیفیت سوخت و تعمیر و نگهداری تغییر می‌کند؛ یعنی اگر خودرویی هنگام تردد با شدت در چاله‌ای بیفتد و کفی آن به زمین بخورد، احتمال دارد که سرامیک داخل کاتالیست خُرد شده و کارایی خود را از دست دهد. مشکل اما تنها این نیست؛ چراکه برخی راننده‌ها برای اخذ معاینه فنی و گذراندن مراحل تست آلایندگی، اقدام به اجاره کاتالیست می‌کنند. نصب قطعاتی که در ظاهر شبیه کاتالیست است، اما هیچ‌گونه پوشش کاتالیزوری (فلزات واکنش‌دهنده) روی سطوح داخلی آنها وجود ندارد و نصب کاتالیزورهای ارزان‌قیمت تقلبی به جای کاتالیزورهای استاندارد و باکیفیت به پیشنهاد برخی تعمیرگاه‌های خودرو، عامل دیگری است که باعث می‌شود تا آلایندگی خودروها افزایش یابد و سرانجام آسمان شهر رنگ خاکستری بگیرد و دود در ریه همه شهروندان برود.
این در حالی است که بسیاری از شهرهای توسعه‌یافته جهان، همزمان با حرکت به سمت تولید خودروهای پاک (برقی و هیبریدی)، تعیین چشم‌اندازها و برنامه‌ریزی برای تحقق آنها، بهبود وضعیت حمل‌ونقل عمومی و تشویق مردم به استفاده از دوچرخه، قوانین سخت‌گیرانه‌ای را برای کنترل میزان آلایندگی خودروهای فعلی نیز در دستور کار قرار داده‌اند. بر این اساس، نظارت و فرایند دقیق سلامت خودرو ازجمله داشتن کاتالسیت مؤثر و محدودیت‌های سنگین برای تردد خودروهای فرسوده و آلاینده، در بسیاری از شهرها اجرا می‌شود. مثلا اداره کل کیفیت محیط‌زیست و آب‌وهوای دولت کاتالونیا مرحله هشدار پیشگیرانه ذرات معلق زیر 10میکرون را در منطقه بارسلونای اسپانیا فعال کرده است. با توجه به این وضعیت پارلمان شهری بارسلونا برای به‌کارگیری مجموعه‌ای از اقدامات جهت مقابله با آلودگی هوا در حال آماده‌باش قرار دارد و برای کمک به بهبود کیفیت هوا و جلوگیری از تولید بیشتر ذرات معلق مجموعه‌ای از توصیه‌های ایمنی را به مردم ابلاغ کرده است. از سوی دیگر، به گزارش روزنامه لا وانگواردیا، «وزارت انتقال اکولوژیک» اسپانیا (وزارت محیط‌زیست سابق) با انتشار فهرستی از دستورالعمل‌ها اعلام کرد شهرداری‌ها در ۱۴۹ شهر با بیش از ۵۰ هزار نفر جمعیت موظف هستند از سال ۲۰۲۳ میلادی، قوانین مربوط به مناطق کم‌انتشار را به اجرا درآورند. عوارض شهری ازجمله ابزاری است که دولت اسپانیا به‌منظور جلوگیری از ورود وسایل نقلیه شخصی به مناطق آلوده یا شلوغ، کاهش حجم ترافیک و ایجاد درآمد در جهت تقویت روند انتقال زیست‌محیطی اعمال می‌کند. نکته اینجاست که همزمان با حمایت دولت اسپانیا در استقرار و تقویت زیرساخت‌های شارژ برقی برای تسهیل تردد خودروهای الکتریکی، ناوگان حمل‌ونقل به وسایل نقلیه با سطح آلایندگی صفر یا پایین و خودروهای برقی مجهز خواهد شد و از سویی به مرور جریمه‌های سنگینی در انتظار خودروهایی است که کاتالیست‌های باکیفیتی ندارند یا قطعات خرابی دارند که باعث افزایش آلایندگی می‌شود. براساس سند منتشر شده دولت اسپانیا، مجموع بودجه درنظر گرفته شده برای این طرح بالغ بر 6میلیارد و ۵۳۶میلیون یوروست. از قرار معلوم کاتالان‌ها (مردم کاتالونیا بخشی خودمختار در شمال شرقی کشور اسپانیا) نیز باید در این راه تا عملیاتی شدن کامل پروژه برقی‌سازی خودروها، همراه باشند.
پس در ایران و به‌ویژه پایتخت و در روزهایی که به پدیده اینورژن (وارونگی دما) نزدیک می‌شویم، بهتر است که برای سلامتی خودمان و دیگر شهروندان، سلامت خودرو را از هر نظر و ازجمله کاتالیست جدی بگیریم.