عصاره رؤیاهای ونیزی

مسعود میر-روزنامه‌نگار

بیش‌فعالی ویروس کووید-19که کمی کنترل شد مهم‌ترین دوسالانه هنری دنیا هم از نقاهت هراس و شوربختی بلندشد، فراخوان برگزاری‌اش را منتشر و شعار «عصاره رؤیاها» را برای این دوره‌اش انتخاب کرد، منتظر ماند تا ممتازترین آثار تجسمی دنیا به ساحل ونیز و از آنجا به عمارت‌های پرخاطره محل برگزاری بینال برسد و قصه تازه‌اش را در زمین و آسمان و دیوار روایت کند. حالا که این سطور را می‌خوانید بیش از یک ماه به پایان این رویداد مهم هنری دنیا زمان باقی است؛ رویدادی که در آن می‌توان عصاره مهم‌ترین و خلاقانه‌ترین آثار هنری دنیا را تماشا کرد.

کارخانه هنر

بینال ونیز در 2 مجموعه مجزا در شهر ونیز برگزار می‌شود؛ یکی جیاردینی و دیگری آرسناله. مجموعه آرسناله البته قصه جذابی هم دارد که دانستن‌اش خالی از لطف نیست. آرسناله در واقع یک مجتمع صنعتی بسیار قدیمی کشتی‌سازی‌ و البته تولید تسلیحات و مهمات ویژه کشتی بوده است. برخی از آغاز ساختش در حوالی سال 1100میلادی سخن می‌گویند اما چیزی که کاملا هویداست اینکه آرسناله قطب صنعتی جمهوری ونیز بوده و تا جنگ جهانی دوم هم کاربری صنعتی نظامی‌اش را حفظ کرده است. حالا اما در آرسناله خبری از بادبان و لنگر و توپ و تجهیزات صنعتی و نظامی دریایی نیست و بجایش هنر بر گوشه و کنارش سیطره پیدا کرده است.

آفریقایی‌ها  این آفریقایی‌های بکر

یک مجسمه غول‌پیکر و شماتیک، نخستین اثر در آرسناله است که به محض ورود میخکوب‌تان می‌کند. تردید نداشته باشید دورخیز آفریقا برای ورود به بازار هنر جهان خیلی زود نتیجه می‌دهد واصلا دور نیست روزی که بیشترین آثار مهم‌ترین نمایشگاه‌های هنری دنیا در قرق آثار هنری هنرمندان قاره سیاه باشد. آفریقایی‌ها البته رقبای تازه نفس دیگری هم دارند. هنرمندان آمریکای‌جنوبی و البته چین برای قدرت‌نمایی در بازار هنر هم ذوق و سلیقه دارند هم انگیزه و برنامه‌ریزی. البته نمی‌توان از یاد برد که چینی‌ها چند سالی است با اتکا بر جمعیت بالا و طبعا تولیدات بالای هنری از یک سو و همچنین هزینه و تمرکز بالا برای ورود به بازار هنر جهان از سوی دیگر توانسته‌اند سهم بسزایی در مارکت هنری دنیا برای خود دست و پا کنند و حالا دیگر تصور بازدید از نمایشگاه‌های هنری دنیا بدون مواجهه با آثار هنری چینی‌ها تقریبا محال است.


وقتی از بینال حرف می‌زنیم از چه حرف می‌زنیم؟

 اگر در گوشه‌ای از ذهن‌تان چراغ کوچکی روشن است که به دوشاخه علاقه و جذابیت آثار هنری وصل است بهتر است این اطلاعات عمومی درباره بینال ونیز را لااقل یک‌بار از رو بخوانید تا معلوم شود وقتی از بینال حرف می‌زنیم از چه حرف می‌زنیم.
دوسالانه ونیز (به انگلیسی: Venice Biennale) یا بینال ونیز (به ایتالیایی: Biennale di Venezia)، نمایشگاهی از آثار هنری معاصر است که هر 2 سال یک‌بار (تا پیش از همه‌گیری کرونا در سال‌های فرد و حالا با تأخیر در سال زوج 2022) در شهر ونیز ایتالیا برگزار می‌شود. دوسالانه ونیز سال ۱۸۹۵ برای نمایش و ارائه هنر جدید سراسر دنیا تأسیس شد و به‌تدریج این ایده در آن شکل گرفت که هر کشور با شکل‌دادن به یک غرفه خاص، هنر خود را عرضه کند.  بلژیک نخستین کشوری بود که در سال ۱۹۰۷ این غرفه را دایر کرد. دوسالانه ونیز نمایشگاهی بزرگ از هنرهای معاصر است و به مرور با گسترش این نمایشگاه که از دیدنی‌های ایتالیاست و میزبانی از هنرمندان سراسر جهان، آثار ارائه شده هم منحصر به تجسمی نماند و امروز فیلم، موسیقی، تئاتر و معماری را نیز شامل می‌شود. نمایشگاه از همان ابتدا با هدف حمایت از هنرهای تجسمی معاصر و آوانگارد و به‌اصطلاح هنر پیشرو راه افتاده بود. شهردار ونیز در سال ۱۸۹۳ به فکر نمایشگاهی بود تا هنرمندان ایتالیا جایی برای نمایش آثارشان داشته باشند اما کم‌کم کشورهای دیگر هم پیدا شدند و به مرور غرفه‌های ثابتی برای آنها درنظر گرفته شد.  با جهانی‌شدن جشنواره، هنرهای ارائه‌شده هم منحصر به تجسمی نماند و کار به هنرهای دیگر رسید تا جایی که بعضی از آنها مانند جشنواره فیلم ونیز هر سال برگزار می‌شوند. در دهه ۱۹۳۰ میلادی بخش‌های فیلم، موسیقی و تئاتر و در دهه ۱۹۸۰ پای آرشیتکت‌ها و هنر معماری هم به این نمایشگاه باز شد.

ایران، ایتالیا
هنرمندان ایرانی معمولاً بینال ونیز را با آثار خود برای ما خواستنی‌تر می‌کنند. این دوره از بینال اما بدون نمایش اثری از ایران برگزار شد. گروهی عدم‌حمایت از هنرمندان را دلیل این جای خالی عنوان می‌کنند و گروهی دیگر معتقدند از پی سال‌ها حضور و تداوم هنر ایرانی در ونیز، حالا نمی‌توان غیبت یک دوره‌ای را چندان نگران‌کننده تلقی کرد. با همه این تفاسیر تقلای بسیاری از کشورهای گمنام در عرصه هنر نشان می‌دهد که ایران باید این جایگاه قابل اعتنای خود در مهم‌ترین دوسالانه هنری دنیا را قدر بداند و برای حفظش کوشا باشد. شاید شما هم اگر با پاویون عریض و طویل کشور ارمنستان در بینال امسال مواجه می‌شدید یا لشکرکشی آفریقایی‌ها و اهالی آمریکای‌جنوبی را با سالن‌های مملو از آثار از کنیا گرفته تا شیلی و پرو می‌دیدید با این حرف بیشتر موافق می‌شدید.

هنر زنانه

بدون تردید هنرمندان زن و البته هنرزنانه در بینال این دوره نمود بسیاری داشت. نگاهی به عناوین هنرمندان حاضر در این دوره و البته روح و تجسم آثار در ایجاد این ذهنیت بسیار مؤثر بود. فارغ از اینها البته بد نیست با همین خبر متوجه استیلای نگاه زنانه بر بینال پنجاو‌نهم ونیز بشوید: خانم سیسیلیا آلِمانی؛کیوریتور یا هنرگردان ایتالیایی و البته مدیر هنری پنجاه‌و‌نهمین دوره از دوسالانه تجسمی ونیز عنوان این دوره را که تا ۲۷ نوامبر ۲۰۲۲ ادامه خواهد داشت «عصاره رؤیاها» اعلام کرد. نام این دوره از دوسالانه ونیز، از مجموعه نقاشی‌های هنرمند سوررئالیست انگلیسی، خانم لئونورا کارینگتون الهام گرفته شده‌است و ادای احترام به اوست. او این مجموعه را هنگامی که در دهه ۱۹۵۰ ساکن مکزیک بود خلق کرد.