پایان مرکلیسم در اروپا

آنگلا مرکل، صدراعظم سابق آلمان زمانی که دفترش را در برلین ترک می‌کرد، یکی از محبوب‌ترین سیاستمداران این کشور و حتی اروپا بود. او که با دسته‌های گل و محبوبیت 68درصدی بدرقه ‌شد در جهان جزو معدود سیاستمدارانی بود که موفق شد پس از یک دوره طولانی حضور در قدرت، یک خروج باشکوه از دنیای سیاست را برای خود رقم بزند. امروز اما همه‌‌چیز تغییر کرده است. جنگ اوکراین و تبعات سیاسی- اقتصادی آن برای اروپا و آلمان، تردیدهای جدی را نسبت به میراث مرکل ایجاد کرده است.
صدراعظم پیشین آلمان گفته بود که پس از پایان دوره مسئولیتش، برای مدتی سکوت خواهد کرد و برای نوشتن کتاب خاطرات و شرح برخی از تصمیم‌های سخت سیاسی که در دوران صدراتش اتخاذ کرده مدتی از رسانه‌ها فاصله خواهد گرفت. او اما مجبور شد تا برای دفاع از کارنامه‌اش، 6ماه پس از کناره‌گیری از قدرت در نشست کنفدراسیون اتحادیه‌های کارگری آلمان سخنرانی کند. مرکل از تصمیم دولتش برای نپذیرفتن اوکراین و گرجستان در پیمان آتلانتیک شمالی(ناتو) در آوریل2008 میلادی دفاع کرد و گفت: «در آن زمان قانع شده بودم که برداشتن چنین گامی به جنگ منجر خواهد شد.» سخنان او در واقع پاسخی بود به انتقادهای تند ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین، که معتقد است نپذیرفتن اوکراین در ناتو یکی از ده‌ها تصمیم اشتباهی است که باعث شد تا ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، در تقابل با اروپایی‌ها دست بالا را داشته باشد.
روزنامه آلمانی لوکال با اشاره به افزایش روزافزون تردیدها نسبت به میراث مرکل نوشته: نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند که امروز بسیاری از آلمانی‌ها از معکوس شدن برخی از تصمیم‌های مناقشه‌برانگیز دولت قبل حمایت می‌کنند. دولت اولاف شولتس نیز با توجه به جنگ اوکراین و شرایط جدید گام‌هایی را برای عملی کردن این تغییرات برداشته است؛ از جمله، سرمایه‌گذاری قابل توجه در بخش نظامی، اعمال تحریم‌ علیه روسیه به همراه دیگر اعضای اتحادیه اروپا، توقف واردات انرژی از روسیه و بازبینی در سیاست‌های تجاری با هدف جلوگیری از وابستگی به قدرت‌های اقتصادی چون چین.

نورد استریم؛ ابتکاری که کابوس شد 
آنگلا مرکل در طول مسئولیتش با وجود صداهای مخالف در اروپا و آمریکا بر نهایی شدن و اجرای طرح خط لوله نورد استریم2 تأکید داشت. با این حال اولاف شولتس اواخر فوریه سال‌جاری با پیشروی نیروهای روسیه در خاک اوکراین از توقف فعالیت خط لوله نورد استریم2 خبر داد. این اقدام پس از تشدید فشارها بر دولت آلمان انجام شد. دونالد تاسک، رئیس پیشین شورای اروپا، آشکارا با انتقاد از صدراعظم پیشین آلمان گفته است که پروژه نورد استریم2 مرکل یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات سیاسی او در دوران صدراتش بوده است.
به‌گفته منتقدان مرکل، گذشته از محروم شدن کشورهای شرق اروپا از درآمد ترانزیت صادرات انرژی، قرارداد مناقشه‌برانگیز نورد استریم2 که پس از الحاق کریمه به روسیه میان برلین و کرملین به امضا رسید، در یک‌دهه گذشته وابستگی آلمان به انرژی روسیه را از 36درصد از مجموع گاز وارداتی در سال2010 میلادی به 65درصد در سال2020 میلادی رساند. دانیلا شوارتزر، مدیر اجرایی اروپا و اوراسیا در اندیشکده بنیاد جامعه باز، ‌به سی‌ان‌بی‌سی می‌گوید: «امروز بسیاری در اروپا بر این باورند که بزرگ‌ترین اشتباه مرکل این بود که پس از ضمیمه شدن کریمه به روسیه قراردادهای بزرگ اقتصادی و تجاری با روسیه را معلق نکرد.»
آلبرتو آلمانو، استاد حقوق اتحادیه اروپا در دانشکده کسب‌وکار پاریس، نیز می‌گوید: «هیچ سیاستمدار دیگری به اندازه مرکل موضع طغیان‌گرایانه روسیه در قبال نظم جهانی را کم‌اهمیت جلوه نداد. در این میان، خط لوله نورد استریم2 نماد مرکلیسم و رویکرد مماشات‌جویانه مرکل در قبال روسیه است. مرکل با ایجاد یک رابطه وابستگی غیرضروری، پوتین را قوی و کل اروپا و پیمان ناتو را تضعیف کرد.»
به نوشته روزنامه لوکال، پیش از آغاز جنگ روسیه و اوکراین، بیشتر آلمانی‌ها(حدود 60درصد) از کامل شدن خط لوله نورد استریم2 حمایت می‌کردند اما حالا بیش از 75درصد از مردم این کشور خواستار استقلال آلمان از انرژی روسیه هستند.

تقویت ارتش و بودجه نظامی 
تخصیص بودجه ویژه برای تسلیح ارتش، دگرگونی اساسی در سیاست آلمان به‌شمار می‌رود. دولت آلمان 3ماه پیش، پس از مذاکراتی فرسایشی با احزاب محافظه‌کار پذیرفت که بودجه 100میلیارد یورویی را برای تجهیز مجدد ارتش آلمان و به‌روزسازی تجهیزات آن در چند سال آینده تخصیص دهد. گرچه برخی منابع از نقش مرکل در این مذاکرات نوشتند، اما به هر حال افزایش بودجه نظامی آلمان در دولت شولتس یک چرخش آشکار از سیاست‌های مرکل به‌شمار می‌رود؛ به‌ویژه اینکه دولت جدید برای تصویب این قانون مجبور شد تا با دور زدن قانون اساسی بند مربوط به «مهار بدهی‌ها» که سقف استقراض دولت را محدود می‌کرد تغییر دهد.
دولت شولتس همچنین تأکید کرده که اختصاص ۲درصد از تولید ناخالص داخلی به هزینه‌های دفاعی مطابق با خواسته‌های پیمان ناتو را اجرایی خواهد کرد؛ سیاستی که مرکل گرچه به‌طور شفاهی آن را پذیرفته بود اما در دوران صدراتش از اجرایی کردن آن خودداری کرد.

رویه‌های تجاری متفاوت 
آلمان در زمینه سیاست اقتصادی و رویه‌های تجاری نیز چرخشی آشکار را نسبت به دوران مرکل در پیش گرفته است. رویترز ماه گذشته نوشت که برلین قصد دارد تا با اعمال قوانین جدید از وابستگی اقتصادی خود به ابرقدرت‌های اقتصادی در آسیا بکاهد. گفته شده رویه‌های جدید تجاری- اقتصادی می‌تواند ازجمله ضمانت‌های سرمایه‌گذاری و صادرات را برای کشورهای بزرگی چون چین کاهش داده یا حتی لغو کند. همچنین نه‌تنها نظارت بر سرمایه‌گذاری‌های خارجی‌ها در آلمان بیشتر خواهد شد، بلکه سرمایه‌گذاری‌ آلمانی‌ها در کشورهای خارجی چون چین نیز به دقت رصد خواهد شد. دولت شولتس همچنین قرار است در ماه‎های آینده از رویه‌های تجاری ناعادلانه چین به سازمان تجارت جهانی و گروه7 شکایت کند. این طرح‌ها همگی نشان‌دهنده انحراف دولت جدید آلمان از سیاست‌های برلین در دوره مرکل است؛‌ کسی که مرتبا به همراه هیأت‌های تجاری بزرگ برای توسعه همکاری‌های اقتصادی راهی پکن می‌شد و همواره بر رونق روابط اقتصادی 2طرف تأکید می‌کرد. روزنامه آلمانی محافظه‌کار دی‌ولت، از منتقدان سرسخت مرکل، در گزارشی می‌نویسد: «فشار مرکل برای حرکت در مسیر دیپلماسی و تلاش برای ملحق کردن دولت‌هایی چون روسیه و چین به معاهدات و قراردادهای بین‌المللی، اکنون یک اشتباه فاحش به‌نظر می‌رسد.» 
به اعتقاد یاکوب کرکگارد، کارشناس ارشد اندیشکده مارشال، تغییرات اخیر در برلین رد کردن قاطعانه هسته اصلی سیاست‌های تجارت خارجی مرکل است. در تجارت خارجی آلمان، دیگر نمی‌توان روسیه را یک بازیگر باثبات و قابل اعتماد دانست. مجله انگلیسی تایم با تشبیه خط لوله نورد استریم2 به نماد میراث مرکل، نوشته: نورد استریم2 اکنون از کار افتاده و به همراه آن شهرت مرکل نیز نابود می‌شود. این مرکل بود که در دوران زمامداری‌اش مرتبا تأکید می‌کرد که وابستگی گازی به روسیه، آنطور که منتقدان به تصویر می‌کشند بد نیست و این پروژه مسیر انتقال انرژی پاک را به صنعت آلمان در دهه‌های آینده همواره می‌کند. اما جنگ اوکراین و تحولات پس از آن نشان داد که اینگونه نیست. 

مکث
چرا مرکل نورد استریم2 را انتخاب کرد؟ 
نخستین‌بار گرهارد شرودر، صدراعظم پیشین آلمان بود که قرارداد خط لوله نورد استریم1 که گاز روسیه را به آلمان صادر می‌کرد، امضا کرد. این خط لوله به طول هزار و 222کیلومتر از بستر دریای بالتیک عبور می‌کند و گاز روسیه را به آلمان ‌می‌رساند. پس از آن، دولت آنگلا مرکل در میان شک و تردید متحدان اروپایی آلمان و انتقادهای مکرر آمریکا، قرارداد نورد استریم2 را با روسیه نهایی کرد. نورد استریم2 در مجاورت نورد استریم1 کشیده شد. این خط لوله 11میلیارد دلاری به‌دلیل دور زدن اوکراین و محروم شدن این کشور از حق ترانزیت همواره از سوی متحدان اروپایی و آمریکایی آلمان مورد انتقاد قرار داشت. مجله پولیتیکو می‌نویسد: دلیل اینکه مرکل بر عملیاتی شدن نورد استریم2 تأکید داشت سهولت و ارزانی صادرات گاز روسیه به آلمان از طریق این خط لوله بود. در مقایسه با زیرساخت‌های نابسامان اوکراین، محاسبات روی کاغذ نشان می‎دهد که نورد استریم با هزینه و دردسر کمتر، ظرفیت انتقال 160میلیارد مترمکعب گاز را دارد؛ درحالی‌که فقط هزینه تعمیر نشتی‌های فعلی زیرساخت‌ فرسوده اوکراین نزدیک به 6میلیارد یورو هزینه دارد.