دانشگاه مأمور تولید فکر است نه آشوب

تعریف دانشگاه در مسیر رشد علم و توسعه دانش مؤثر در همه کشورها پی گرفته می‌شود. این امر با تأکید بر رشد دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم بیشتر نیز شده است. یعنی دانشگاه‌هایی که بستر کارآفرینی را در کنار تولید علم نظری در پیش می‌گیرند. با این شاکله و با وجود اینکه در دنیای پرتلاطم امروز دانشگاه‌ها به سمت رقابتی شدن علم و کارآفرینی پیش می‌روند، محل تبادل نظر و گفت و شنود در مسیر توسعه علمی نیز هستند. حال تصور کنید که چرا زمانی که دانشگاه‌ها قرار است گوی اصلی رقابت را در نیل به تمدن و توسعه از همه ارکان دیگر بربایند به ناگاه محلی برای آشوب و درگیری آن هم متاثر از شرایط گذار می‌شوند؟یعنی چرا گاهی دانشجویان از مسیر اصلی که علم‌آموزی و کارآفرینی علم محور است خارج می‌شوند و همصدا با جریانات ناپایدار می‌شوند؟برای پاسخ به این سؤال باید برگه‌های تاریخ را ورق زد و به سال‌های 1332برگشت و شاید هم کمی عقب‌تر؛برخی این فعل و انفعالات دانشجویی را جنبش دانشجویی نامگذاری می‌کنند البته هر عمل جمعی دانشجویان را هم نمی‌توان جنبش دانشجویی نامید؛ عمل جمعی دانشجویان می‌تواند شامل فعالیت‌های دانشجویی، تحرکات دانشجویی و مبارزات دانشجویی باشد که می‌توانند جنبش نباشند.در واقع رویکردی گذراست که هر از چندگاهی با جرقه‌ای شعله‌ور می‌شود؛ اتفاقی که عده‌ای معتقدنددانشجویان و دانشگاهیان نباید تحت‌تأثیر آن باشند. چرا که هدف دانشگاه متعالی‌تر است.شاید به همین دلیل باشد که رهبر معظم انقلاب تشکیل کرسی‌های نظریه‌پردازی، کرسی‌های پاسخ به سؤالات و شبهات و کرسی‌های نقد و مناظره را روش‌هایی علمی، عملی و معقولی می‌دانند که باید برای رشد اجتماعی، سیاسی و علمی کشور در دانشگاه‌ها و حوزه‌ها تشکیل شوند. منظور از کرسی‌های آزاداندیشی، ایجاد فضایی مناسب در محیط‌های علمی ازجمله دانشگاه‌ها برای طرح اندیشه‌ها و دیدگاه‌های مختلف در زمینه‌های گوناگون در فضایی کاملاً علمی و بر پایه استدلال و منطق و فارغ از هرگونه تبلیغات منفی و بزرگ‌نمایی‌ها، سیاه‌نمایی‌ها، جنجال و هیاهو و سیاست‌زدگی است که بستر لازم را برای طرح اندیشه‌ها و دیدگاه‌های مختلف فراهم کرده و قدرت استدلال، اندیشه، تفکر و تحلیل را در اختیار افراد قرار می‌دهد که این مسئله در بالندگی و پویایی فضای جامعه و مقابله با تبلیغات و توطئه‌های دشمنان نقش بسیار مهمی دارد.در واقع کرسی‌های آزاد‌اندیشی دانشجویان به‌صورت آزاد، نظام‌مند، منطقی و عالمانه به اظهارنظر، تبادل آرا و گفت‌وگو در موضوعی خاص می‌پردازند که در نهادینه‌سازی آزادی بیان و تضارب آرا با رعایت اخلاق و منطق گفت‌وگو، تقویت روحیه حقیقت‌جویی، آزادگی و قانون‌گرایی، ساماندهی مباحثات و گفت‌وگوها و ایجاد فضای مناسب برای طرح و بیان اندیشه‌های نو مؤثر است.رهبر معظم انقلاب در سال 1388فرموده‌اند«یکی دیگر از کارهایی که باید در زمینه مسائل گوناگون اجتماعی و سیاسی و علمی انجام بگیرد، میدان دادن به دانشجو است برای اظهارنظر. از اظهارنظر هیچ نباید بیمناک بود. این کرسی‌های آزاداندیشی که ما گفتیم، در دانشگاه‌ها باید تحقق پیدا کند و باید تشکیل بشود. اگر چنانچه بحث‌های مهم تخصصی در زمینه  سیاسی، در زمینه‌های اجتماعی، در زمینه‌های گوناگون حتی فکری و مذهبی، در محیط‌های سالمی بین صاحبان توان و قدرت بحث مطرح بشود، مطمئناً ضایعاتی که از کشاندن این بحث‌ها به محیط‌های عمومی و اجتماعی ممکن است پیش بیاید، دیگر پیش نخواهد آمد. وقتی که با عامه مردم، افراد مواجه می‌شوند، همه نمی‌توانند خودشان را حفظ کنند. مواجهه با عامه مردم، انسان‌ها را دچار انحراف‌ها و انحطاط‌ها و لغزش‌های زیادی می‌کند که متأسفانه ما شاهد بودیم. خیلی از افرادی که شما می‌بینید در مواجهه  با عامه  مردم یک حرفی می‌زنند، یک چیزی می‌گویند، در اعماق دلشان‌ ای بسا خیلی اعتقادی هم ندارند. به تعبیر بعضی‌ها جوگیر می‌شوند؛ این خیلی چیز بدی است. اگر در محیط‌های خاص، محیط‌های آزاداندیشی و آزادفکری، این مسائل مطرح بشود - مسائل تخصصی، مسائل فکری، مسائل چالش‌برانگیز - مطمئناً ضایعات کمتر پیش خواهد آمد.»

کرسی‌های آزاداندیشی بدون خط قرمز
در ماجراهای اخیر و آشوب‌ها برخی دانشجویان نیز حضور داشتند. همان حضوری که البته غیرمؤثر تلقی می‌شود. چرا که ناشی از قرار‌گیری در مسیر نادرست و خارج از رویه دانشگاهی است. محسن محمدی خانقاهی، عضو اسبق شورای مرکزی جامعه اسلامی دانشجویان معتقد است: نمی‌توان جنبش دانشجویی را نفی کرد و گفت دانشجویان نباید از شرایط جامعه متاثر شوند یا کنش‌ورزی فعال داشته باشند.دانشجو در بطن جامعه است و به قول شهید بهشتی موذن جامعه است. اما طبیعی است که کرسی‌های آزاد‌اندیشی می‌تواند کمک ارزنده‌ای به تامل‌ورزی و جهت دهی فکری دانشجویان کند. از این جهت که ذهن آنها را یکپارچه سازد و اگر نقد و انتقادی هم دارند بتوانند چارچوب مند و در قالب علمی بیان کنند. نه اینکه دستاویزآشوب خواهی‌های عده‌ای سودجو شوند. وی به همشهری گفت: متأسفانه کرسی‌های آزاد‌اندیشی پس از فرمان رهبر معظم انقلاب در سال‌های اولیه تا حدی جدی بود اما بعد به‌صورت فرمالیته درآمد و اراده جدی برای تعمیق آنها وجود نداشت. یکی از دلایل آن نیز این است که برخی خطوط قرمزها را تعریف کردند یا حد و مرزهایی گذاشتند و از این جهت این کرسی‌ها آنچنان که باید و شاید نتوانستند بستر تحرک فکری سازنده دانشجویان باشد. از این جهت لازم است در کنار فهم عمیق از رویه و جنبش دانشجویی که اصلا قابل انکار نیست اهمیت کرسی‌ها گوشزد شود. چرا که بستر‌ساز کارآمدی و حتی تولید نظریه و علم نیز از بطن این کرسی‌هاست. ضمن اینکه دانشجویان در این مسیر به تعالی فکری می‌رسند و نگاه عمیق‌تری به مسائل دارند. در واقع اگر هم کنش‌ورزی کنند مؤثر است و اصلاً به آشوب‌افکنی ختم نمی‌شود.
به اعتقاد این فعال دانشجویی هیچ فردی نمی‌تواند جمعیت دانشجویان و تأثیر و تاثر‌های آنها را انکار کند. دانشجویان در برهه‌های تاریخی و در جریانات مؤثر سیاسی حضور داشته‌اند و نمی‌توان نقش آنها را انکار کرد. اما وقتی بستر و محملی برای نقد روشنفکرانه و آزاد باشد کرسی‌های آزاد‌اندیشی می‌توانند جایی مناسب برای دانشجویانی باشد که اسیر و دستاویز آشوب‌های گذرا و بدون هدف نشوند. نظیر آن را در ماجرای مهسا امینی و وقایع پیرامونش شاهد بودیم که چگونه برخی دانشجویان با جریانی گذرا همصدا شدند. درصورتی که آن دانشجویان باید محلی برای نقد، ارائه مسئله و حل آن و روشنگری جامعه داشته باشند نظیر کرسی‌های آزاداندیشی؛ محلی که بتواند از بطن چالش‌های جامعه راه‌حل به مسئولان بدهد نه‌اینکه جامعه را به چالش بکشد.