نت‌های جنگی

نوا بورنگ- خبرنگار

از همان روزهای اول آغاز جنگ تحمیلی نوعی از موسیقی در ایران خلق شد که عنوان موسیقی جنگ را به‌خود گرفت.
از آژیر قرمز و سفید تا همخوانی‌های پشت خاکریزها و قطعاتی که توسط آهنگسازان برجسته موسیقی ایران خلق شد همگی در رده موسیقی جنگ قرار گرفتند.
موسیقی جنگ همیشه و در همه کشورها جایگاه خاصی را به‌خود اختصاص می‌دهد که ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و زمانی این موسیقی‌ها ماندگاری خود را حفظ می‌کنند که تا دهه‌ها بعد از اتمام جنگ نیز قابلیت شنیده شدن دارند.همانند بسیاری از موسیقی‌ها و نوحه‌هایی که در وصف جنگ و رشادت رزمندگان ایران برای دفاع از سرزمین‌شان ساخته شده‌اند.
شاید نخستین قطعه از این سبک را بتوان نوحه «ای شهیدان به خون غلتان خوزستان درود»دانست که به نوعی پایه موسیقی حماسی و نوحه را بنا نهاد که همان زمان نیز با استقبال زیاد مواجه شد. به‌تدریج آثار دیگری در طول جنگ تحمیلی ساخته شد که تا به امروز نیز با شنیدن نخستین موتیوهای آن، تمام قطعه و حال وهوای آن زمان تداعی می‌شود که از آن جمله می‌توان به «ای لشکر صاحب‌زمان»، «با نوای کاروان...» با صدای صادق آهنگران اشاره کرد.
بعد از آهنگران، غلام کویتی‌پور با الهام و الگوبرداری از آهنگ‌های محلی بوشهر این روند را ادامه داد و هر دو در کنار هم به ترویج چنین موسیقی در جبهه‌ها پرداختند. آهنگران بیشتر از ملودی‌های دزفول، شوشتر، بختیاری و دیگر نواحی جنوبی ایران بهره می‌گرفت و کویتی‌پور منحصراً به نغمات منطقه بوشهر توجه داشت. در کنار کویتی‌پور و آهنگران، حسین فخری و حاج‌منصور اصفهانی نیز در این زمینه فعالیت چشمگیری را داشتند. که آهنگ «ممدنبودی ببینی» با صدای حسین فخری یکی از همین آثار مرتبط با جنگ بود که تا به امروز جایگاه و ماندگاری بسیاری دارد.
در کنار موسیقی‌های حماسی و نوحه‌هایی که هم در جبهه‌ها و هم بعدتر از رادیو و تلویزیون پخش می‌شد، آثار بسیاری با مضمون جنگ در ژانر موسیقی سنتی و ارکسترال ایرانی توسط آهنگسازان بنام کشورمان همچون محمدرضا لطفی، حسین علیزاده، هوشنگ کامکار... ساخته شده که خوانندگانی چون شهرام ناظری آنها را خوانده است که از آن جمله می‌توان به قطعاتی چون «ای برادر»، «کجائید‌ ای شهیدان خدایی»و «شهید» اشاره کرد.یکی از قطعاتی که محمدرضا لطفی در زمان جنگ ساخته بود قطعه «برخیز که دشمن به دیار آمده امروز‌ای شیردلان وقت شکار آمده امروز» بود که روی غزلی از آقای «کاشانی» با صدای «شهرام ناظری»بعد از حادثه هویزه ساخته بود.او همچنین پس از پیروزی رزمندگان در خوزستان تصنیف «ظفر» در چهارگاه را با صدای شهرام ناظری ساخت. البته این تصنیف با صدای محمد گلریز هم اجرا شد.او همچنین بعد از شهید شدن یکی از اقوام «شهرام ناظری» که خلبان بود، قطعه «شهید» را با صدای این خواننده در دستگاه «همایون»ساخت. علاوه بر قطعاتی که این آهنگساز در زمان جنگ روی صدای شهرام ناظری ساخت یک قطعه نیز در آواز بیات اصفهان با صدای «محمدرضا شجریان» بعد از قطعه «کاروان شهید»خلق کرد.
حسین علیزاده دیگر آهنگساز برجسته کشورمان است که قطعه«نینوا» را در روزهای جنگ تحمیلی ساخته است. او در گفت‌وگویی عنوان کرده که نمی‌گویم که من این قطعه را برای جنگ ساختم ولی در شرایطی بود که در جنگ زندگی می‌کردیم. من آهنگساز نمی‌توانستم تفنگ دست بگیرم و شعار بدهم. من تنها می‌توانم با نینوا از شمای هموطن که چنین درد عظیمی را به دوش می‌کشیدید، پشتیبانی کنم.
با بررسی موسیقی‌های ساخته شده در دوران ۸ سال جنگ ، علاوه برساخت آثاری در سبک موسیقی پاپ که شاید تا چندین سال قبل نیز رواج داشت، آثار سمفونیک و موسیقی فیلم‌های ساخته شده توسط آهنگسازان، نقش پررنگی در ماندگاری موسیقی جنگ داشته‌اند که شاید بتوان مجید انتظامی را در این زمینه پیشرو دانست چرا که او بیشترین موسیقی فیلم‌های جنگی همچون «از کرخه تا راین»، «بوی پیراهن یوسف»، «آژانس شیشه‌ای»، «آخرین پرواز»، «پوتین»، «گذرگاه»، «دوئل»، «حمله به اچ 3» و...را دارد.البته در کنار او دیگر آهنگسازانی بودند که چند موسیقی فیلم جنگی را ساختند همچون فریدون شهبازبان، آریا عظیمی‌نژاد، محمدرضا علیقلی.
مجید انتظامی همچنین در زمینه ساخت آثار ارکسترال و سمفونیک نیز پیشرو بوده است چرا که او ساخت سمفونی مقاومت، سمفونی خرمشهر، ایثار، صلح و این فصل را با من بخوان در کارنامه هنری خود دارد. البته نخستین سمفونی مرتبط با جنگ، سمفونی «فلک‌الافلاک» ساخته کامبیز روشن روان است.همچنین نغمه «دایه دایه وقت جنگه» نیز در همین اثر سازبندی شد و شکل ارکسترال به‌خود گرفت. سمفونی ایثار و شهید ساخته شاهین فرهت نیز سال‌ها بعد از اتمام جنگ توسط او ساخته شده است.
سمفونی «سرداران» و «اروند رود» نیز توسط محمدسعید شریفیان و پوئم سمفونی «آب تشنه» به آهنگسازی محمدرضا علیقلی ساخته شد.
در طول ۸ سال جنگ تحمیلی آثار بسیاری با مضمون جنگ ساخته شده‌اند که از نقش هر کدام از آثار ساخته شده نمی‌توان به راحتی گذشت.