گزارش
تورم؛ موتور محرک شورش‌های اجتماعی در جهان
افزایش سرسام‌آور قیمت موادغذایی و سوخت، طبقات آسیب‌پذیر را از اروپا گرفته تا آمریکای لاتین به انبار باروتی از نارضایتی تبدیل کرده است
تورم و عمیق‌تر شدن نابرابری‌ها همزمان با تشدید فشار بر دولت‌ها برای مداخله و کنترل قیمت‌ها، خطر بروز ناآرامی‌های گسترده در اقصی‌نقاط جهان را جدی‌تر از همیشه کرده است. یک روز پس از هشدار سازمان ملل متحد مبنی بر افزایش روزافزون فقر و نابرابری، بلومبرگ از تشدید نارضایتی‌ها در آمریکای لاتین نوشته و هشدار داده که این بخش از جهان به‌عنوان جایی که بیشترین نابرابری را دارد در آستانه انفجاری است که می‌تواند به دیگر نقاط دنیا سرایت کند.
دولت‌ها تقریبا در سراسر جهان برای مهار ضربه‌های سهمگین تورم و جهش قیمت موادغذایی و سوخت، از سوی اقشار آسیب‌پذیر به‌شدت تحت فشار هستند. ناظران با اشاره به شرایط بحرانی کشورهای آمریکای لاتین هشدار می‌دهند که بحران‌های معیشتی این منطقه را به انبار باروتی تبدیل کرده که جهان را تهدید می‌کند. از مکزیک گرفته تا برزیل تداوم تورم بالا و تشدید شکاف میان فقیر و غنی در منطقه‌ای که هم‌اکنون بیشترین نابرابری را تجربه می‌کند، باعث شده تا این اختلاف بیش از پیش افزایش یابد؛ شرایطی که می‌تواند دگرگونی‌ها و تغییرات غیرقابل پیش‌بینی سیاسی را رقم بزند.
اما تورم فقط آمریکای لاتین را نشانه نرفته است، در اروپا نیز که تورمی کم‌سابقه از دهه1970 تاکنون را تجربه می‌کند، اعتراض‌های گسترده‌ای شکل گرفته و مردم از لندن گرفته تا پراگ دخالت دولت برای مهار جهش قیمت‌ها را خواستار هستند. یک نظرسنجی جهانی که در ماه‌های جولای و آگوست انجام شده، نشان می‌دهد که 80درصد از پاسخ‌دهندگان در برزیل، کلمبیا و مکزیک با این عبارت که «اغلب نگران گرسنه ماندن خانواده خود هستید» موافق بودند. این رقم در جنوب صحرای آفریقا 77درصد و در هند 56درصد بوده است. براساس این نظرسنجی، حتی در کشور آمریکا نیز 39درصد از پاسخ‌دهندگان گفته‌اند که تاحدودی نسبت به گرسنگی نگران هستند. این آمار در مکزیک 83درصد بوده است.
آمریکای لاتین؛ کانون بحران
بلومبرگ می‌نویسد: طبقه متوسط در سراسر آمریکای لاتین به‌شدت تحت فشار بوده و چشم‌اندازشان از آینده تیره و تار است. ارزیابی‌های کمیسیون اقتصادی آمریکای لاتین و دریای کارائیب (Eclac) نشان می‌دهد تازه‌ترین موج افزایش قیمت برای فقیرترین افراد جامعه صددرصد بیشتر از ثروتمندترین طیف جامعه است. همچنین یک‌سوم کل منطقه آمریکای لاتین در آستانه فرو غلتیدن به زیر خط فقر قرار دارند؛ یعنی کسانی هستند که با 1.90دلار در روز زندگی می‌کنند. کوتاه اینکه، شواهد نشان می‌دهد تورم بیشترین فشار را بر فقیرترین طبقات اجتماعی کشورهای آمریکای لاتین وارد کرده و همین امر باعث شده تا وقوع ناآرامی‌های اجتماعی در این کشورها آغاز شود. به‌عنوان مثال، در پاناما معترضان 2ماه پیش با مسدود کردن بزرگراه‌ها و تعطیل کردن بنادر مانع از افزایش قیمت 27قلم کالای اساسی شدند. اعتصاب‌ها در پرو نیز در همان زمان دولت را مجبور کرد تا تعهد دهد که برای حمایت بیشتر از فقرا و قشر آسیب‌پذیر برنامه‌هایی را ارائه کند. دولت اکوادور نیز پس از چند روز اعتراض‌های عمومی نسبت به افزایش هزینه‌های زندگی، مذاکراتی را با انجمن‌ها و سازمان‌های حامی بومیان آغاز کرده است. بلومبرگ می‌نویسد: «این روزها یک جمله معروف را همه جا می‌شنوید؛ اینکه حالا فقط پولدارها توان خرید موادغذایی اساسی را دارند.»
بنابراین گزارش، حداقل 7کشور در آمریکای لاتین طی سال‌جاری میلادی برای مقابله با تورم نرخ بهره را 250واحد یا حتی بیشتر افزایش داده‌اند، اما واقعیت این است که استراتژی هیچ تغییر خاصی ایجاد نکرده و همین امر باعث شده تا دولت‌ها مجبور شوند راه‌حل‌های دیگری چون کاهش مالیات یا ارائه بسته‌های حمایتی را در پیش بگیرند. با این حال اقتصاددان‌هایی چون آدریانا دوپیتا هشدار می‌دهند که پولپاشی برای حل این مشکل می‌تواند نتیجه معکوس داشته و فشار بر ذخایر ارزی و افزایش بیشتر قیمت موادغذایی را در پی داشته باشد. دوپیتا به بلومبرگ می‌گوید: «رهبران آمریکای لاتین تلاش می‌کنند تا با هر ابزاری که در اختیار دارند نگرانی‌های مردم نسبت به افزایش قیمت موادغذایی را کاهش دهند.»
در 18ماه گذشته رای‌دهندگان آمریکای لاتین در کشورهای پرو، شیلی و کلمبیا که به‌شدت از افزایش نابرابری‌ها خشمگین هستند در انتخابات عمومی اغلب به تغییرات رادیکال رأی داده‌اند؛ نارضایتی‌هایی که امروز تورم افسارگسیخته ناشی از جنگ روسیه - اوکراین و اختلال در زنجیره تامین آن را تشدید هم کرده است. ارنستو‌رؤیا، اقتصاددان ارشد مؤسسه سیتی‌گروپ، می‌گوید: «دور جدید جهش قیمت‌ها بیش از پیش توزیع درآمدی را نشانه رفته و واضح است که اکنون احتمال آغاز ناآرامی‌ها بسیار بیشتر است.»
افزایش قیمت‌ها بر انتخابات برزیل نیز سایه انداخته است؛ جایی که لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور چپ‌گرای سابق تلاش دارد تا ژائیر بولسونارو، رئیس‌جمهوری فعلی راست‌گرا را از قدرت کنار بزند. بولسونارو که دور نخست ریاست‌جمهوری‌اش تحت‌الشعاع همه‌گیری کرونا قرار گرفت که بیش از 650هزار برزیلی را به کام مرگ کشید، با تأخیر بسیار متوجه این واقعیت شد که کرونا درد و رنج بسیاری را برای مردمش به ارمغان آورده و همین مسئله اکنون احتمال پیروزی او در دور دوم را تحت‌تأثیر قرار داده است. او 2ماه پیش بود که بسته حمایتی 8میلیارد دلاری را برای کمک نقدی به اقشار آسیب‌پذیر و همچنین کاهش مالیات بر کالاها ازجمله بنزین درنظر گرفت.
فقرای برزیل اکنون به‌طور میانگین یک‌سوم از درآمد ماهانه خود را صرف هزینه‌های غذا و نوشیدنی می‌کنند. این رقم اما برای ثروتمندان تنها 13درصد است. همچنین نزدیک به 33میلیون نفر در این کشور گرسنه هستند و این عاملی است که می‌تواند به دگرگونی‌های قابل توجه سیاسی در انتخابات پیشرو تبدیل شود. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد لولا داسیلوا در مقام رهبر اپوزیسیون، تقریبا در تمام نظرسنجی‌هایی که تا ماه گذشته برگزار شده، پیشتاز بوده است.
گوستاوو پترو، رئیس‌جمهور کلمبیا نیز ماه گذشته میلادی به‌عنوان نخستین رهبر چپ‌گرای این کشور، سوگند یاد کرد مشکلات زیادی در پیش دارد که یکی از جدی‌ترین آنها بحران افزایش قیمت بنزین است.
برای چند دهه ورود بنزین قاچاق از ونزوئلا باعث شده بود تا قیمت این کالا در کلمبیا افزایش چشمگیری نداشته باشد؛ جایی که بنزین کمتر از یک سنت آمریکا (300تومان) خرید و فروش میشد که درواقع ارزان‌ترین بنزین جهان بود. اما زمانی که دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری سابق آمریکا، در سال2019 تحریم‌ها علیه ونزوئلا را تشدید کرد، فعالیت اغلب پالایشگاه‌های این کشور به‌دلیل کمبود قطعات یدکی متوقف شد. به‌گفته یکی از قاچاقچیان سوخت، اکنون قیمت یک گالن 23لیتری بنزین در کلمبیا حدود 14دلار شده است.
از زمان روی کار آمدن پترو در کلمبیا، تورم سالانه در این کشور به 10.8درصد رسیده که سریع‌ترین افزایش در 2دهه اخیر را داشته است. اما متوسط نرخ تورم در کلمبیا نیز برای فقیرترین افراد این کشور بیش از 12.7درصد یا شاید کمی هم بیشتر است؛ چراکه دولت به‌دنبال حذف یارانه‌های بنزین است؛ یارانه‌ای که به‌گفته وزارت دارایی این کشور هزینه‌ای در سال معادل حدود 3درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور است.
دولت کلمبیا در شرایطی از حذف یارانه سوخت می‌گوید که به‌خوبی می‌داند در چند هفته گذشته اکوادور، پرو و پاناما - به‌عبارتی تمام همسایگان کلمبیا - دستخوش ناآرامی‌های ضددولتی انفجاری شده‌اند و این خطر در کمین کلمبیا هم هست. بلومبرگ می‌نویسد: در شهر ساحلی ریوهاچای کلمبیا در نزدیکی مرز ونزوئلا افزایش هزینه‌های زندگی کاملا محسوس است. قیمت مواداولیه غذایی از روغن گرفته تا گوجه‌فرنگی و قهوه به‌شدت بالا رفته و اغلب مشتریان قدرت خرید ندارند. در مکزیک، آندرس مانوئل لوپز اوبرادو، رئیس‌جمهور این کشور، برای مدیریت بحران افزایش قیمت‌ها، نزدیک به 22میلیارد دلار برای یارانه بنزین و افزایش حمایت‌های عمومی درنظر گرفته است. پیش از روی کار آمدن اوبرادو، معترضان مکزیکی در سال2017 میلادی بزرگراه‌ها را مسدود و در واکنش به افزایش قیمت سوخت به سوپرمارکت‌ها حمله کردند. امروز شاید چنین وقایعی در مکزیک دیده نمی‌شود، اما این بدان معنا نیست که مردم روزگار خوبی دارند. برتا بنتس که یک غذاخوری کوچک را اداره می‌کند با اشاره به شرایط سخت کسب‌وکارش در این روزها می‌گوید: «اغلب مشتریان درخواست غذا می‌کنند و می‌خواهند که بعدا پولش را بدهند. شرایط خوب نیست و اگر اغلب مردم از شرایط ناراضی باشند، به‌دنبال ایجاد تغییر خواهند بود.»
