حمله معدن به کوه بی‌بی‌شهربانو

محمد سرابی-روزنامه‌نگار

ساختمانی تاریخی برای قرن‌ها در بالای کوه قرار داشت و زیارتگاه مردمی بود که از شیب کوه بالا می‌رفتند. حالا تیغه دستگاه‌های خاکبرداری و موج انفجار آنقدر نزدیک شده که دیوار‌ها ترک برداشته و درز کاشی‌های گنبد باز شده است. درست کنار مقبره تاریخی بی‌بی‌شهربانو در ری یک معدن مشغول کار است که تا حالا قسمت زیادی از کوه را تراشیده و سنگ‌ها را بار کامیون کرده و برده است. هرچقدر که معدن جلوتر می‌آید خطر تخریب گنبد و دیوار‌های تاریخی بیشتر می‌شود. مدتی قبل چند عکس و یک فیلم کوتاه در فضای مجازی منتشر شد که نشان می‌داد درز بین کاشی‌های گنبد مرقد بی‌بی‌شهربانو به‌دلیل انفجار‌های معدن ترک خورده و در حال خراب‌شدن است.
برای رسیدن به مقبره بی‌بی‌شهربانو می‌شود از خودرو استفاده کرد و از جاده آسفالت تا جلوی در رفت اما مدتی قبل شهرداری بخشی از کنار جاده را به شکل پیاده‌راه بازسازی کرد. اکنون هم کسانی هستند که خاطره زائران گذشته را زنده می‌کنند و پیاده از کوه بالا می‌روند. حیاط اصلی و قسمت‌های مختلف مقبره با هم اختلاف ارتفاع دارند و هر چندقدم باید از پله‌هایی بالا و پایین رفت. دیوار‌های قدیمی‌ترین قسمت‌های بنا به‌شدت ضخیم هستند و از سنگ‌های تیره ساخته شده‌اند. در سمت دیگر بنا فضایی شبیه بالکن وجود دارد که چشم‌انداز آن رو به دامنه کوه است؛ درست بالای معدنی که از حدود 50سال قبل اینجا شروع به‌کار کرده و سنگ‌ها را برای ساختن آهک و سیمان کنده است.
معاون فرهنگی اداره اوقاف شهرستان ری در پاسخ به سؤال همشهری می‌گوید: «برداشت غیراصولی معدن کارخانه سیمان باعث ایجاد خطراتی برای بقعه شده است. می‌گویند این معدن اجازه بهره‌برداری از وزارت صمت را دارد اما برای ساختمان‌‌های مذهبی و تاریخی محدوده‌هایی تعریف شده که نباید از آنها جلوتر بیایند. توافقنامه‌هایی هم در این‌باره وجود دارد. الان معدن دیگر به پای ساختمان رسیده و متأسفانه شاهد برخورد و جلوگیری از این کار نیستیم.»
حجت‌الاسلام احمد اشرفی می‌افزاید: «درباره فعالیت این معدن به میراث‌فرهنگی نامه نوشتیم. بقعه بی‌بی‌شهربانو بنای ارزشمندی است که زائران زیادی از ایران و کشور‌های همسایه مانند افغانستان و هند و پاکستان دارد. باید آن را حفظ کنیم.»
بقعه بی‌بی‌شهربانو، برج نقاره‌خانه، گنبد اینانج، برج خاموشان، گورستان زبرین و زیرین (گورستان دوره اسلامی)، برج‌های نگهبانی، مقبره گبرها و کاخ ناصری در نزدیکی و کنار این کوه تاریخی واقع شده است. یک عضو شورای شهر تهران با اشاره به تصاویر موجود از این کوه و اطراف آن تأکید می‌کند: «برداشت بی‌رویه کارخانه سیمان از این کوه، آن را به تپه‌ای میان دره‌های عظیم ناشی از برداشت بی‌رویه تبدیل کرده است. در صورتی که کوه بی‌بی‌شهربانو دارای ویژگی‌های فرهنگی و طبیعی است.»
سیداحمد علوی می‌گوید: «اگر سری به این محوطه زده باشید، می‌بینید که از آن کوه با عظمت تنها اسمش مانده و تپه‌ای در مجاورت مقبره بی‌بی‌شهربانو. از همین‌جا اعلام می‌کنم که شهروندان آخرین عکس‌های خود را با کوه و مقبره بی‌بی‌شهربانو بیندازند که با ادامه روند فعلی در آینده نزدیک دیگر اثری از کوه باقی نخواهد ماند.»
شهردار منطقه20 تهران هم پیشروی معدن به سمت بقعه را تأیید می‌کند و می‌گوید: «از کوه بی‌بی‌شهربانو تنها یک کوهستان کوچک باقی مانده که در آینده‌ای نزدیک نابود خواهد شد؛ لذا تقاضا داریم رئیس بنیاد مستضعفان از نزدیک این مسائل را ببیند.» بنیاد مستضعفان مالک کارخانه سیمان است. سیدمحمد ناظم رضوی می‌افزاید: «شهرداری برای تامین زیرساخت‌ها و ایجاد مراکز خدماتی در محدوده کارخانه سیمان با مخالفت از سوی این کارخانه مواجه می‌شود.»
به‌جز خطر خالی‌شدن زیر بقعه و ریزش ساختمان آن، احتمال خطرات دیگری هم وجود دارد. یک سمت ساختمان مرقد، دیواره بلند کوه است. اگرچه تاکنون حادثه‌ای در نتیجه سقوط سنگ‌ها اتفاق نیفتاده، ولی اگر قطعه‌ای از این صخره جدا شود، به‌دلیل شیب زیاد و فضای بدون سقف صحن و حیاط، ممکن است به زائران صدمه‌ وارد کند.
مجموعه معادنی که در اطراف تهران مشغول کار هستند، آسیب‌های زیاد و ماندگاری به طبیعت و محیط شهر وارد کرده‌اند. اگرچه این معادن مواد و مصالح مورد نیاز برای ساخت‌وساز آپارتمان‌های بیشتر در شهر را فراهم می‌کنند اما نباید چشم‌ها را به روی خسارت‌های واردشده از سوی آنها ببندیم.

مکث
وزارت صمت: پیگیری می‌کنیم
معادن اطراف کوه را به‌نام سیمان تهران می‌شناسند. موضوع را از وزارت صنعت، معدن و تجارت پیگیری می‌کنیم که امور مربوط به معادن را در کنترل دارد. مهدی سیجانی، مدیرکل صمت استان تهران در پاسخ به همشهری می‌گوید: «درباره فعالیت معدن متعلق به کارخانه سیمان در کوه بی‌بی‌شهربانو گزارشی دریافت نکرده‌ایم. اگر چنین گزارش داده می‌شد یا از ارگان دیگری مکاتبه‌ای صورت می‌گرفت، قطعا با سرعت به آن رسیدگی می‌کردیم.» معاون امور معادن و صنایع معدنی سازمان صمت استان تهران نیز می‌گوید: «طبق قانون، محل خاکبرداری و انفجار معدن باید هزارمتر از محل مسکونی فاصله داشته باشد که قاعدتا در محل معدن کارخانه سیمان هم باید این فاصله را رعایت کرده باشند. علاوه بر این به شرکت سیمان تهران هم ابلاغ شده که برای ایجاد آتشباری کنترل‌شده از مواد منفجره جدید استفاده کنند که قدرت تخریب زیاد اما صدا و موج انفجار کمتری دارند و به سازه‌های اطراف آسیب وارد نمی‌کنند.» علی عبدی می‌افزاید: «تیمی را برای بازدید از معدن اعزام کردیم و اگر در جریان اقدامات معدنی آسیبی وارد شده بود، رسیدگی خواهد شد.»