فصل مهمانی میوه بهشت

سیده زهرا عباسی - خبرنگار 

بسیاری از شهرهای دنیا امسال رکورد گرمای هوا را شکستند و این رکوردشکنی به ایران و به‌ویژه شهرهای جنوبی هم رسید تا خرماپزان زودتر خود را به نخل‌ها برساند؛ فصل برداشت میوه نارس نخل (خارک) از اوایل تیرماه در برخی شهرهای گرمسیری شروع شد و استان‌های خرماخیز برداشت عمده و تجاری خود را هم زودتر از موعد در روزهای آینده شروع خواهند کرد.
علاوه بر گرمای هوا و برداشت زودتر، نخلستان‌ها تجربه دیگری از تغییر اقلیم و گرمایش کره زمین داشتند‎؛ بارندگی‌های سیل‌آسای تابستانی که نه‌تنها ثمره نخلستان‌ها را از بین برد بلکه پیش‌بینی می‌شود روی کیفیت میوه‌های باقیمانده و برداشت محصول هم تأثیر زیادی بگذارد. هرچند پیش‌بینی افزایش 5درصدی نسبت تولید 1میلیون و 800هزار تن سال گذشته محقق نمی‌شود، اما انجمن ملی خرما امیدوار است میزان برداشت به میانگین همیشگی یعنی 1میلیون و 200هزار تن برسد.

توفان‌های هند، محصول کرمان را به باد داد
استان کرمان با داشتن 64هزار هکتار نخلستان و تولید سالانه 350هزار تن محصول، رتبه اول و سهمی نزدیک به یک سوم از کل تولید خرمای کشور را دارد؛ استانی گرمسیری که گرچه عمده‌ نخلستان‌هایش در جنوب قرار دارد، اما شمال و شرق آن نیز از این میوه بهشتی بی‌نصیب نمانده‌اند. مدیر باغبانی جهادکشاورزی جنوب کرمان، به‌عنوان مهم‌ترین منطقه تولیدکننده خرما در کشور به همشهری می‌گوید: جنوب کرمان به تنهایی با داشتن حدود 30هزار هکتار باغ نخیلات و تولید 210هزار تن محصول رتبه پنجم از نظر سطح زیرکشت و رتبه دوم را از نظر تولید محصول در کشور دارد.
امیر امیرشکاری، فصل برداشت خرما در جنوب کرمان را از نیمه‌های تیر تا اواخر شهریور می‌داند و می‌افزاید:‌‌ پیش‌بینی برداشت ما در سال‌جاری همان 210هزار تن بود، اما توفان‌هایی که از سمت هندوستان آمد، همچنین بارندگی‌ها و رطوبت، موجب خسارت به نخلستان‌های کرمان به‌ویژه در جنوب و ترشیدگی و ریزش محصول شد. به‌گفته او، 15تا 16هزار هکتار از نخلستان‌های جنوب کرمان بین 20تا 80درصد خسارت دیده‌اند. این خسارت موجب کاهش تا 40هزار تن محصول نهایی خواهد شد؛ خسارتی که در شرق و شمال هم به همین میزان و تا 80درصد تجربه شد. بیشترین ارقام کشت شده در جنوب کرمان مضافتی و کلوته است، اما جهادکشاورزی این منطقه با توجه به تغییرات اقلیمی و کاهش منابع آبی توسعه باغات با ارقام خشک و تجاری چون مجول و پیارم را در دستور کار دارد که علاوه بر سازگاری با اقلیم، هزینه‌های برداشت کمتری هم دارند. امیرشکاری ضمن تأکید بر این موضوع توضیح می‌دهد که سالانه 4تا 5هزار هکتار از نخلستان‌های درجه 2و 3نیز در قالب اصلاح و بازسازی با باغ‌های درجه یک جایگزین می‌شوند تا عملکرد و بهره‌وری بهتری داشته باشند.

تجاری‌سازی نخلستان‌ها در سیستان‌وبلوچستان
سیستان‌وبلوچستان در مقایسه استانی میان تولیدکنندگان خرما، رتبه دوم تولید را با 62هزار هکتار سطح زیرکشت و 250هزار تن محصول در اختیار دارد که سهمی 20درصدی از تولید کل کشور را شامل می‌شود.
بیشترین نخلستان‌های سیستان و بلوچستان در شهرستان‌های سراوان، ایرانشهر، نیکشهر و سیب و سوران قرار دارد، اما طرح توسعه نخلستان‌های استان قرار است در 3شهرستان میرجاوه، خاش و گلشن اجرا شود.
مدیر باغبانی سازمان جهادکشاورزی سیستان و بلوچستان با بیان اینکه در قالب این طرح از ابتدای دی سال گذشته تاکنون ۵۴هزار پاجوش خرمای رقم تجاری مجول از خارج کشور وارد استان شده است به همشهری می‌گوید: این پاجوش‌ها برای طی دوران قرنطینه در گلخانه هستند و بعد از طی این دوران امیدواریم در سال‌جاری بیش از  هزار هکتار نخلستان جدید در شهرستان‌های میرجاوه، خاش و گلشن ایجاد کنیم.
اردشیر شهرکی با بیان اینکه تبدیل ارقام به تجاری و توسعه باغ‌ها‌ آغاز شده و قرار است تا پایان برنامه ششم توسعه به 3هزار هکتار برسد، توضیح می‌دهد: وزارت جهادکشاورزی در بخش فنی، اختصاص اراضی به سرمایه‌گذاران بخش خصوصی، تامین منابع آبی و همچنین ارائه تسهیلات به متقاضیان به توسعه نخلستان‌ها کمک می‌کند. 
او همچنین از خسارت‌های قابل توجه بارش‌های مونسون و سیلاب به نخلستان‌ها خبر می‌دهد و می‌گوید: 23هزار و 202هکتار از اراضی باغی سیستان‌وبلوچستان در اثر بارش‌های مونسون خسارت دید که 90درصد این باغ‌ها نخلستان بود و میزان خسارت به آنها حدود  3300میلیارد تومان برآورد می‌شود. به‌گفته شهرکی، 90درصد محصول باغ‌های خسارت‌دیده ریخته که خسارت قابل توجهی به کشاورزان محسوب می‌شود. به همین دلیل مهم‌ترین هدف این اداره در سال آینده بیمه سطح بیشتری از نخلستان‌ها خواهد بود.

خوزستان جان سالم به‌در برد
خوزستان بعد از کرمان و سیستان‌وبلوچستان با 36هزار و 700هکتار نخلستان و تولید 242هزار تن محصول در سال رتبه سوم از این نظر را در اختیار دارد؛ استانی‌ که البته در سال‌های گذشته خشکسالی و ریزگرد بسیاری از نخل‌هایش را جوانمرگ کرده است. معاون تولیدات گیاهی جهادکشاورزی خوزستان با بیان اینکه میانگین تولید در واحد سطح این استان 6600کیلوگرم در هکتار است، به همشهری می‌گوید: برآورد می‌شود در سال‌جاری نیز ۲۴۲هزار تن محصول از نخیلات استان برداشت شود. تورج نوروزی با بیان اینکه سهم خوزستان از کل خرمای تولیدی در کشور حدود ۲۰درصد است، می‌افزاید: ۷۵رقم محصول در این استان کشت می‌شود که ارقام عمده شامل استعمران، برحی، بریم، دیری، زاهدی، خضراوی، گنطار، کبکاب و عویدی هستند و ارقام تجاری مانند مجول و پیارم نیز در استان در حال توسعه هستند. او توضیح می‌دهد که عمده نخیلات در نوار جنوبی و مرکزی خوزستان واقع شده و به همین دلیل خسارتی مرتبط با سامانه بارشی مونسون در این بخش گزارش نشده است.

ثبت جهانی خرمای پیارم هرمزگان
استان هرمزگان با 38هزار هکتار سطح زیرکشت و تولید سالانه 196هزار تن رتبه چهارم را در تولید محصول خرما در اختیار دارد. پیارم، کریته، خاصویی، مرداسنگ، خنیزی، شاهانی و مضافتی ارقام اصلی خرما در هرمزگان هستند که مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی هرمزگان به همشهری می‌گوید: این رقم به‌عنوان مرغوب‌ترین خرمای جهان در حاجی‌آباد هرمزگان کشت می‌شود و قرار است تا پایان سال ثبت جهانی شود. به‌گفته مسعود گرگیج، هرمزگان آغاز‌کننده و پایان‌دهنده فصل برداشت خرما در ایران است به‌طوری که برداشت خرمای نوبرانه در کشور با رقم آل مهتری در خردادماه در شهرستان میناب این استان آغاز می‌شود و با رقم پیارم در شهرستان حاجی‌آباد در آذرماه به پایان می‌رسد. وی با بیان اینکه بارندگی‌های ناشی از پدیده مونسون همزمان با فصل برداشت ارقام غالب استان یعنی خنیزی و مرداسنگ بود، می‌گوید: این بارندگی هاموجب شده خسارت زیادی به نخلستان‌ها وارد شود. گرگیج با بیان اینکه 4هزار هکتار از نخلستان‌های هرمزگان در نتیجه این بارندگی‌ها خسارت دیدند، می‌افزاید: 90درصد ارقام خنیزی دچار ترشیدگی و ریزش شد که رقم حدودی خسارت 160میلیارد تومان برآورد می‌شود. توسعه ارقام تجاری مجول، پیارم و برحی در قالب یک برنامه‌ 10ساله در استان به‌گفته گرگیج در دست اجراست.

راه‌اندازی مرکز تولید گیاه خرما در فارس
استان فارس با 33هزار هکتار باغ در 17شهرستان و تولید سالانه 160هزار تن محصول در سال رتبه پنجم را در کشور دارد. معاون بهبود تولیدات گیاهی جهادکشاورزی فارس با بیان اینکه در 3- 2 سال اخیر حدود 30هزار پاجوش ارقام مجول، پیارم و برحی وارد کشور شده است که هر پاجوش بین 600هزار تا 2میلیون تومان قیمت دارد به همشهری می‌گوید: در سال‌جاری کلنگ مرکز تولید گیاه خرمای مجول با کشت بافت در زمینی به مساحت 20هکتار زده شده است تا از خروج ارز جلوگیری شود و همچنین باغ‌های سنتی و قدیمی که اقتصادی نیستند با ارقام تجاری جایگزین شوند. حمید دبیری از اشتغال 120نفر در این مرکز و تولید سالانه تا 2هزار نهال خبر می‌دهد و می‌افزاید: پیش‌بینی ما این است که در سال‌های بعدی این عدد تا 10هزار نهال در سال برسد. وی همچنین درباره برآورد خسارت سیل‌های اخیر به نخلستان‌های فارس توضیح می‌دهد: 140هکتار از باغ‌های فارس با رقمی حدود 80میلیارد تومان به‌صورت مستقیم خسارت دیده‌اند، اما ما خسارت غیرمستقیم به محصول خرما هم خواهیم داشت و به همین دلیل در تلاش هستیم میوه‌های آسیب‌دیده را در صنایع تبدیلی استفاده کنیم.

عرضه محصول بوشهری‌ها در تهران 
بوشهر، دیگر استان جنوبی ایران هم نقش پررنگی در تولید محصول خرما دارد؛ به‌طوری که با سطح زیرکشت 34هزار هکتار و تولید سالانه 150هزار تن محصول یکی از 6استان عمده تولیدکننده خرما در کشور محسوب می‌شود. معاون تولیدات گیاهی جهادکشاورزی بوشهر با بیان اینکه پیش‌بینی می‌شود در سال‌جاری 165هزار تن انواع محصول خارک، رطب و خرما در استان بوشهر تولید و روانه بازار شود به همشهری می‌گوید: مهم‌ترین ارقام خارک در استان بوشهر برحی، حاج‌باقری و بریمی است و پیش‌بینی می‌شود بیش از ۴۶هزارتن محصول نخیلات استان بوشهر در مرحله دوم و به‌صورت رطب برداشت شود. کبری توکلی خبر خوبی هم برای تولیدکنندگان بوشهری دارد و آن، امکان واگذاری غرفه‌های تک‌محصولی عرضه خرما و رطب برای تولیدکنندگان بوشهر از سوی سازمان میادین میوه‌وتره‌بار شهرداری تهران است.
نخلستان‌های بوشهر هم از سیل و بارندگی‌های اخیر خسارت قابل‌توجهی دیدند به‌طوری که به‌گفته توکلی، 28هزار و 653هکتار از باغ‌های استان حدود 3949700میلیون ریال خسارت دید.
گرچه گرما، بارش‌های تابستانی و سیلاب نخلداران را در استان‌های تولیدکننده خرما غافلگیر کرد، اما خبرهای خوبی مانند جایگزینی ارقام تجاری و افزایش سطح عملکرد می‌تواند نویدبخش هزینه کمتر، محصول بیشتر و در نتیجه درآمد بیشتر برای فعالان این بخش باشد که جمعیتی بیش از نیم‌میلیون نفری را تشکیل می‌دهند.

مکث
در میز ملی خرما چه گذشت؟

ابتدای تیرماه بود که وزیر جهادکشاورزی به سازمان تعاون روستایی دستور خرید تضمینی و صادرات خرما را داد و این موضوع در میز خرمای امسال(میز خرما امسال 13مرداد در بوشهر برگزار شد) با حضور 6استان مهم تولیدکننده نیز مورد توجه قرار گرفت. میز ملی خرما با طرح مباحثی چون پیگیری افزایش قیمت تضمینی، حمایت از صادرکنندگان و استفاده از تسهیلات ارزان‌قیمت، اختصاص غرفه‌ در میادین میوه‌وتره‌بار تهران، حمایت از عرضه در فروشگاه‌های زنجیره‌ای و رایزنی و ارتباط با سفیران 2کشور خارجی برای صادرات بود. خرید تضمینی اما به اعتقاد رئیس انجمن ملی خرما راه درستی نیست. محسن رشیدفرخی با بیان اینکه نیازی به خرید تضمینی نیست به همشهری می‌گوید: قیمت‌ها همیشه براساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود و نمی‌توان به شیوه دستوری قیمت را تعیین کرد. به همین دلیل با توجه به تجربه‌های مشابه خرید تضمینی باید بگویم خرید تضمینی خرما هم هیچ‌گاه از سوی هیچ‌یک از نهادها خیر و برکتی نداشته و مداخله دستوری در اقتصاد است. او با وجود این ابراز امیدواری می‌کند طی روزهای آینده و با شروع برداشت عمده و تجاری قیمت‌ها طوری تعیین شود که هم مصرف‌کننده راضی باشد و هم تولیدکننده بتواند علاوه‌بر تامین معیشت هزینه‌های تولید را جبران کند. رئیس انجمن ملی خرما با اشاره به برگزاری میز خرما به دبیری صمت و بدون هماهنگی با بخش خصوصی برخلاف سال‌های گذشته تصریح می‌کند: اگر تحمل بخش خصوصی را نداریم چه توقعی از آن داریم؟ بخش خصوصی و دولت باید در کنار هم تلاش کنند و من از دولت تقاضا دارم نگذارد بخش خصوصی بیش از این غریبه شود.