اثربخشی قابل‌توجه 4واکسن کرونا در ایران

مریم سرخوش  - روزنامه‌نگار

نتایج یک مطالعه ملی درباره تزریق 4واکسن آسترازنکا، سینوفارم، برکت و اسپوتنیک‌وی به 89هزار و 783ایرانی بالای 18سال نشان داد تنها 5هزار و 784نفر به کووید-19مبتلا شدند و از میان آنها 604نفر بستری و 42نفر هم فوت کردند. در این تحقیق که مقاله آن در بولتن سازمان جهانی بهداشت منتشر شد، جمعیت بالای 18سال در 7شهر بیرجند، کرمان، مشهد، رشت، سنندج، شاهرود و زاهدان مورد پیگیری قرار گرفتند. به‌گفته محمدحسن امامیان، محقق اصلی این پژوهش به همشهری، هر چند هدف اصلی در این مطالعات بررسی عوارض واکسن بود اما نتایج نشان می‌دهد که واکسن‌های کووید-19به‌طور مشخص در کاهش موارد ابتلا، بستری و مرگ تأثیر بسزایی داشته و پایان دادن به پاندمی کرونا تداوم تزریق همین واکسن‌های ایمن و مؤثر است که از عفونت شدید سندروم تنفسی حاد کرونا جلوگیری می‌کند. این محقق همچنین از تداوم این مطالعات برای گروه سنی زیر 18سال و افزایش جمعیت مورد مطالعه به 108هزار نفر هم خبر می‌دهد.

آسترازنکا با بیشترین عارضه تحریکی 
این مطالعات که مقاله آن برای گروه سنی بالای 18سال در بولتن سازمان جهانی بهداشت منتشر شده با هدایت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی - درمانی شاهرود و تلاش محققان دانشگاه‌های علوم پزشکی گیلان، کردستان، زاهدان، کرمان، بیرجند و مشهد و سازمان جهانی بهداشت و همچنین معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در حال انجام است. این نکته‌ای است که امامیان در ابتدا به آن اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد:«مطالعات ما برای افراد بالای 18 سال، براساس 2دوز واکسن تزریق شده و بررسی عوارض واکسن‌ها بود که مرحله اول آن از فروردین 1400آغاز شد و تا اواخر بهمن ادامه داشت. در این مطالعات بررسی ایمنی‌زایی و اثربخشی واکسن‌ها هدف اصلی نبود و شناسایی عوارض جدی و خاص 4واکسن آسترازنکا، برکت، سینوفارم و اسپوتنیک‌وی هدف اصلی بوده است که این بررسی‌ها برای هر واکسن یا دارویی که برای اولین بار و با اضطرار استفاده می‌شود، ضروری است.» به‌گفته این استاد اپیدمیولوژی در عوارض خفیف که تحت عنوان عوارض تحریکی مطرحند و معمولا در 7 روز اول پس از واکسیناسیون خود به خود بهبود پیدا می‌کنند، مواردی ازجمله درد، تب، تورم، قرمزی و سفتی در محل تزریق وجود داشت که در طول یک هفته بهبود پیدا کردند: «برای واکسن آسترازنکا این عوارض تحریکی، از همه بیشتر بوده و کمترین عوارض تحریکی هم برای برکت ثبت شده است. البته بیشتر بودن این عوارض تحریکی در یک واکسن نشان‌دهنده نامناسب بودن آن نیست، بلکه آن واکسن سیستم ایمنی را تحریک می‌کند و در برخی موارد مواد نگهدارنده یا همراه با واکسن باعث چنین تحریکاتی در بدن می‌شود.» او با بیان اینکه شدت این عوارض تحریکی هم سنجیده شده، ادامه می‌دهد: «در بیشتر موارد افراد دریافت‌کننده واکسن با هیچ تداخلی در فعالیت‌های روزمره خود مواجه نبوده و تنها حدود 3تا 4درصد این افراد در مدت یک هفته مشکلاتی در انجام فعالیت‌های روزمره داشتند.» این محقق درباره بررسی عوارض شدید واکسن‌ها هم توضیح می‌دهد: «دو نوع عارضه شدید و خاص داشتیم که شامل همان لخته‌های خونی گزارش شده در واکسن آسترازنکا به‌عنوان عارضه خاص هم بود. در این‌باره 21نوع عارضه خاص به‌صورت هفتگی مورد پیگیری قرار گرفت و در نهایت بیش از یک میلیون و 800هزار پیگیری با شرکت‌کنندگان در مطالعه ثبت شد. عوارض خاص در کل واکسن‌ها فقط 13مورد و عوارض جدی منجر به بستری در بیمارستان هم 19مورد بود که نسبت به جمعیت 108هزار نفری مورد مطالعه بسیار کم است و گویای ایمن‌بودن هر 4 واکسن ذکر شده است. از جمله عوارض خاص رخ داده، می‌توان به تشنج، اختلالات انعقادی، ورم تیروئیدی، کتواسیدوز دیابتی و... اشاره کرد.» امامیان در پاسخ به این سؤال که آیا در جمعیت مورد مطالعه، کسی به‌دلیل تزریق واکسن فوت کرده یا خیر هم می‌گوید: «تنها یک مورد فوتی داشتیم که یک زن 76ساله با چند بیماری زمینه‌ای و 2بار جراحی قلب بود. او به‌دنبال تزریق واکسن دچار اختلال انعقادی شد و در نهایت فوت کرد. کمیته طبقه‌بندی دانشگاهی این مرگ را به واکسن ربط داد اما مورد تأیید وزارت بهداشت نبود و اگر بیماری‌های زمینه‌ای در این فرد وجود نداشت، منجر به مرگ او نمی‌شد.» 

مطالعات ادامه دارد
این مطالعه در زمینه عوارض واکسن‌ها همچنان ادامه دارد و برای شاخه زیر 18سال در حال انجام است. جمعیت مورد مطالعه هم از 89هزار نفر به 108هزار و 500نفر رسیده است. این هم نکته دیگری است که امامیان به آن اشاره می‌کند و درباره بررسی عوارض تزریق واکسن به گروه سنی کودکان می‌گوید: «جمعیت مورد مطالعه ما دریافت‌کنندگان سینوفارم هستند. نتایج این مطالعات نشان می‌دهد که عوارض تحریکی واکسن سینوفارم برای کودکان حتی از واکسن برکت در گروه سنی بالای 18سال هم کمتر بوده است. عوارض خاص و جدی هم تابه‌حال فقط یک مورد منجر به تشنج بود که پس از بستری در بیمارستان برطرف شد.بنابراین واکسن‌های در حال استفاده در ایران ایمن و موثرند و توصیه می‌شوند در گروه سنی 5 تا 18 سال با توجه به بازگشایی مدارس در سال تحصیلی جدید، واکسیناسیون آنها هر چه زودتر انجام شود.» او درباره روند مطالعات در آینده هم می‌گوید: «به اهداف اصلی در مطالعه رسیده‌ایم و چند مقاله دیگر هم در حال انتشار است و البته نتایج در قالب گزارش‌های بینابینی، هفتگی و گذاره برگ در اختیار سیاست‌گذاران قرار گرفته است. این نوع از مطالعات ‌گروهی است و اهداف دیگری هم دارد. احتمال دارد در آینده درباره موارد دیگری ازجمله لانگ‌کووید ادامه پیدا کند. البته یک مطالعه هم در جمعیت 400نفره برای سنجش آنتی‌بادی‌ها و ایمنی سلولی با همکاری مؤسسه سرم‌سازی رازی انجام شده که نتیجه آن به وزارت بهداشت ارائه شده است.» این محقق انجام چنین مطالعاتی را مهم می‌داند و تأکید می‌کند:‌ «نتایج همین پژوهش‌ها در گذشته، شواهدی ایجاد کرد که منجر به کاهش زمان تزریق دوز یادآور واکسن سینوفارم به 3 ماه شد که قطعا در افزایش ایمنی عمومی جامعه مؤثر بوده است. اما نکته بسیار مهم این است که هر چند پژوهش‌ برای بررسی عوارض واکسن‌ها بوده اما آمارهای موجود حاکی از اثربخشی قابل توجه آنهاست. آنگونه که مطالعات نشان داد در جمعیت 89هزار نفره‌ای که واکسن تزریق و در مطالعه شرکت کردند 5784 نفر به کووید - 19 مبتلا و 604 نفر بستری شدند. 42 نفر هم فوت کردند. با اینکه دوره پیگیری برای یک دوز واکسن 4 هفته و بعد از دوز دوم 13 هفته بود (یعنی احتمال ثبت رخداد ابتلا و مرگ بعد از دوز دوم، بیش از سه برابر احتمال رخداد بعد از دوز اول است) باز هم 60درصد از این فوتی‌ها یک دوز واکسن زده بودند. بیشتر آنها هم کسانی بودند که بیماری‌های زمینه‌ای داشتند، مانند بیشتر فوتی‌های کووید-19که همین شرایط را دارند.»به‌گفته امامیان، برای پایان دادن به پاندمی کرونا واکسیناسیون یک امر ضروری است چرا که بررسی هر 4واکسن مورد مطالعه در این پژوهش نشان داده که تمام آنها به شکل یکسان از بستری شدن و مرگ ناشی از ابتلا به کووید-19پیشگیری می کنند، اما با وجود ایمنی ایجاد شده واکسن‌ها این انتظار وجود دارد که با کاهش ایمنی به‌دلیل گذشت زمان و ظهور سویه‌های جدید ویروس، ایمنی کاهش داشته باشد: «مطالعات نشان داده افراد واکسینه شده که به کووید - 19 مبتلا می‌شوند در مقایسه با افراد واکسینه نشده با عوامل خطر مشابه، بستری و مرگ در بیمارستان را کمتر تجربه می‌کنند.»