هیجان جهانی برای تصاویر جیمز ‌وب

زهرا خلجی - روزنامه‌نگار

تکه کوچکی از کیهان، به نام SMACS 0723 با جزئیات دقیق توسط تلسکوپ فضایی جیمز وب ثبت و سه‌شنبه در لحظه‌ای تاریخی به جهانیان نشان داده شد. در این تصویر نور بسیاری از کهکشان‌های چشمک‌زن به‌طور واضح مشخص است. به گزارش نیچر، این همان تصویری است که مدتی قبل تلسکوپ جیمز وب آن را گرفت و پیش از آنکه توسط جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، به مردم دنیا نشان داده شود، اشک ستاره‌شناسان و دانشمندان را درآورده بود. قرار است به‌زودی تصاویر هیجان‌انگیز دیگری از این تلسکوپ عظیم فضایی منتشر شود که می‌تواند دید بشر به عالم را تغییر دهد.

قدیمی‌ترین نور مستند
این عکس واضح، قابلیت‌های دگرگون‌شده تلسکوپ جیمز وب را به نمایش می‌گذارد. جیمز وب در واقع توانسته است هزاران کهکشان دوردست را درصورت فلکی Volans که کم‌‌نورتر از هر کهکشانی است، نشان دهد. حالا برای همه ساکنان زمین مسجل شده که سیاره ما در این کهکشان ذره‌ای بیش نیست. بایدن هنگام انتشار این تصویر گفت: این عکس، قدیمی‌ترین نور مستند در تاریخ کیهان را نشان می‌‌دهد که مربوط به بیش از 13میلیارد سال پیش است. حتی درک‌کردن آن هم سخت است.
دانشمندان انتظار دارند جیمز وب به‌عنوان بزرگ‌ترین تلسکوپی که تاکنون به فضا پرتاب شده است، تحولی در مطالعه کیهان ایجاد کند. نخستین دسته از تصاویر منتشر‌شده، مانند همین عکس از میدان عمیق، انتخاب شده که تمام اهداف علمی اصلی رصدخانه را ازجمله کیهان اولیه، تکامل کهکشان‌ها و ستارگان و سیارات فراتر از منظومه شمسی ‌شامل می‌شود.
بیل نلسون، مدیر ناسا در لحظه تاریخی انتشار عمومی نخستین عکس جیمز وب، گفت: ما در حال تماشای بیش از 13میلیارد سال گذشته هستیم. تصاویر بیشتری که قرار است توسط آژانس فضایی منتشر شود، به حدود 13.5میلیارد سال پیش می‌رسد؛ نزدیک به نقطه شروع تخمینی کیهان.

یک تلسکوپ دگرگون‌شده 
متخصصان معتقدند جیمز وب که 3دهه در مسیر ساخت بوده ‌و سال گذشته پرتاب شده است، می‌تواند در درک ما از جهان و کهکشان با ارائه تصاویر مادون قرمز، انقلابی ایجاد کند.
برخلاف تلسکوپ فضایی هابل که یکی از بزرگ‌ترین و معروف‌‌ترین تلسکوپ‌های فضایی است، جیمز وب 10میلیارد دلاری عمدتا طول موج‌‌های فروسرخ را تشخیص می‌‌‌دهد. این تلسکوپ با مطالعه نور مادون قرمز، می‌تواند به ابرهای غباری که ستاره‌های تازه متولد‌شده را پنهان می‌کند، نفوذ کرده و دورتر از همیشه به کیهان نگاه کند. زولت لوای، ستاره‌شناسی که دهه‌ها روی تصویربرداری تلسکوپ هابل کار کرده است، گفت: جیمز وب نسخه‌2 هابل نیست، بلکه واقعا یک تلسکوپ بسیار متفاوت است. کهکشان‌هایی که بسیار دورتر از زمین قرار دارند را می‌توان تنها در طول موج‌های مادون قرمز دید، چون انبساط کیهان نور آنها را از قسمت مرئی طیف الکترومغناطیسی به مادون قرمز منتقل کرده است. نخستین تصویر میدان عمیق وب این اثر را به‌طور چشمگیری در اطراف خوشه‌ای از کهکشان‌ها به نام SMACS 0723 نشان می‌دهد که در فاصله حدودی 4میلیارد سال نوری از زمین قرار دارد. گرانش این خوشه‌ها نور اجرام پشت آن را خم و بزرگ می‌کند و به اخترشناسان اجازه می‌دهد تا اجرام بسیار دور را نگاه کنند. لیسا دانگ، ستاره‌شناس دانشگاه مک‌گیل مونترال گفت: چیزی که چشم مرا گرفت، یک کهکشان کاملا متفاوت بود. چیزی که امروز دیدیم، شبیه کهکشان‌هایی که پیش از این می‌شناختیم، نبود.

تخصصی‌ترین ابزار نجوم
تصویر جیمز وب، یادآور چندین تصویر نمادین از میدان عمیق است که توسط هابل گرفته شده است. نخستین مورد از این تصاویر طی 10روز در طول تعطیلات کریسمس در سال‌1995ساخته شد و نشان داد که یک تکه به ظاهر خالی از آسمان با هزاران کهکشان وجود دارد که تاکنون دیده نشده بود. جمع‌آوری نخستین تصویر جیمز وب تنها 12.5ساعت طول کشید، درحالی‌که این کار برای هابل هفته‌ها زمان می‌برد.
وب همچنین طیف‌سنجی و مطالعه چگونگی تعامل نور در طول موج‌های مختلف با ماده، تخصص دارد. طیف مادون قرمز اجرام نجومی که وب تولید خواهد کرد، می‌تواند نشان دهد این اجرام از نظر شیمیایی از چه چیزی ساخته شده‌اند. الیزابت کسلر، مورخ دانشگاه استنفورد در کالیفرنیا که تأثیر زیبایی‌شناختی تصاویر هابل را مطالعه کرده است، گفت: اینجا دقیقا همان جایی است که علم شکل هیجان‌انگیز به‌خود می‌گیرد. به‌گفته اریک اسمیت، دانشمند برنامه وب، هدف اولیه این پروژه دیدن نخستین ستاره‌ها و کهکشان‌هایی است که پس از انفجار بزرگ و شکل‌گیری جهان به‌وجود آمده‌اند. کامالا هریس، معاون رئیس‌جمهور آمریکا نیز گفت: این تلسکوپ را باید یکی از دستاوردهای مهندسی بزرگ بشریت دانست.

تاریخچه جیمز وب
بنیان جیمز وب ابتدا در سال‌1989 گذاشته شد و در نهایت نزدیک به 10میلیارد دلار برای ناسا هزینه داشت. این رصدخانه پیچیده‌ترین رصدخانه فضایی است که تاکنون ساخته شده است. آژانس‌های فضایی اروپا و کانادا به‌عنوان شرکای ناسا، در مجموع حدود یک میلیارد دلار دیگر برای تحقق این تلسکوپ کمک کردند. وب در نهایت دسامبر‌2021 راه‌اندازی شد و 6ماه برای آماده‌سازی‌ ابزارهای آن زمان صرف شد. انتظار می‌رود این تلسکوپ حداقل 20سال دیگر نیز در خدمت علم نجوم باشد.