اردوغان، برنده بحران اوکراین

کمتر از 2ماه قبل بود که آنکارا آشکارا با پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو مخالفت کرد. رجب طیب اردوغان، درست زمانی که به‌نظر می‌رسید سوئد و فنلاند به سرعت به عضویت ناتو در خواهند آمد، با انتقاد از این دوکشور به‌خاطر پناه دادن به اعضای گروه تروریستی حزب کارگران کردستان (پ‌‌ک‌‌ک) و نیروهای وابسته به کردهای سوریه، موسوم به یگان‌های مدافع خلق سوریه (ی‌پ‌گ)، سنگ بزرگی در مسیر آنها انداخت. رئیس‌جمهور ترکیه اعلام کرد تا زمانی که خواسته‌های آنکارا در مورد جلوگیری از فعالیت اعضای این گروه‌ها در سوئد و فنلاند و استرداد سران آنها تامین نشود، ترکیه به مخالفت خود ادامه خواهد داد. این مخالفت همزمان با بدترین بحران امنیتی اروپا بعد از جنگ جهانی دوم صورت گرفته‌است؛ درست زمانی که اروپا نیاز دارد مقابل دشمن مشترکی به نام روسیه، قدرتمندتر از همیشه به‌نظر برسد.
اما اردوغان از ابتدا قرار نبود برای مدتی طولانی به مخالفت خود ادامه دهد. مخالفت او در واقع اهرم فشاری علیه ناتو بود تا امتیازاتی را که مدت‌ها به‌دنبال آنها بود به‌دست آورد. اردوغان در هفته‌های اخیر با حرکت دادن درست مهره‌های خود، به‌ویژه در ارتباط با جنگ میان اوکراین، موفق شد به خواسته‌های خود برسد. شاید بتوان ترکیه را یکی از برندگان اصلی جنگ اوکراین نامید؛ چرا که یکی از معدود کشورهایی است که توانسته از دل این بحران برای خود جایگاهی ویژه و فرصت‌هایی جدید خلق کند.

مسیر یک پیروزی
سوئد و فنلاند به‌طور تاریخی تمایل به عضویت در ناتو نداشته‌اند. بخشی از این بی‌میلی، ناشی از تناقض آرای عمومی و بخشی دیگر به‌خاطر احتیاط برسر روابط امنیتی این  دو کشور با روسیه بوده است. اما این دوکشور پس از آغاز جنگ اوکراین احساس خطر کرده و خواستار عضویت در ناتو شدند؛ خواسته‌ای که با مخالفت قاطع ترکیه مواجه شد. اما پس از کمتر از دوماه، دوره مخالفت ترکیه شامگاه سه‌شنبه با امضای یک تفاهمنامه سه‌جانبه به پایان رسید. در آستانه آغاز نشست سران ناتو در مادرید، ترکیه پس از کسب امتیازات متعدد از سوئد و فنلاند، با پیوستن این دوکشور به ناتو موافقت کرد. اردوغان پس از دیدار با سران این دوکشور، در بیانیه‌ای گفت: «ترکیه به آنچه می‌خواست رسید و دستاوردی بزرگ در مسیر نبرد علیه تروریسم به‌دست آورد.»
براساس بیانیه مشترکی که به امضای وزرای خارجه 3 کشور رسیده، سوئد و فنلاند حمایت خود از ترکیه را در زمینه تامین امنیت ملی این کشور افزایش خواهند داد. این دوکشور تأیید کردند که حمایت خود را از پ‌ک‌ک، ی‌پ‌گ و گروه‌های حامی عبدالله گولن، مخالف دولت اردوغان که متهم به‌ترتیب دادن کودتای سال2016 ترکیه است قطع خواهند کرد. آنها همچنین متعهد شدند تحریم‌های موجود علیه ترکیه را لغو کرده و در زمینه‌های اطلاعاتی و ‌امنیتی با ترکیه همکاری کنند. ترکیه از ابتدا یک فهرست 30نفره برای استرداد سران گروه‌های یادشده در اختیار این دوکشور قرار داده بود که به‌نظر می‌رسد در بیانیه اخیر در مورد استرداد این افراد هم توافق صورت گرفته است. سوئد محل زندگی 100هزار پناهجوی کرد است و ترکیه خواستار استرداد آن تعدادی از پناهجویان است که با حزب کارگران کردستان یا یگان‌های مدافع خلق در ارتباطند.
این بیانیه برای ترکیه‌ای که تا همین چند ماه پیش در عرصه بین‌المللی جایگاه نامطلوبی داشت، دستاوردی عظیم محسوب می‌شود. فاصله گرفتن رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه از لیبرالیسم غربی، تا همین اواخر آنکارا را در میان اعضای ناتو انگشت‌نما کرده بود. در این میان، با اوج گرفتن تنش‌ها میان روسیه و اوکراین، بسیاری از سیاستمداران در آمریکا ترکیه را بزرگ‌ترین بازنده میدان می‌دیدند. اما روند رویداد‌های بین‌المللی در ترکیب با سیاست‌ورزی آنکارا برای بهره‌برداری از موقعیت‌های جدید، مسیری متفاوت را برای ترکیه رقم زد.
ترکیه با بازی چندگانه در میدان جنگ اوکراین، توانسته روابط خود را با تمامی طرف‌ها حفظ کند؛ یعنی همزمان با ارسال سلاح برای اوکراین و همراهی با برخی تحریم‌های اقتصادی غرب علیه مسکو، گفت‌وگو و مذاکره با مقامات روسیه را هم رها نکرده است. این رویکرد باعث شد ترکیه بتواند غیرممکن‌ترین کار را ممکن سازد و در آستانه جنگ سردی جدید، روابط خود را هم با ناتو و هم با روسیه حفظ کند.

برنده بزرگ به جای بازنده بزرگ
ترکیه از نظر ژئواستراتژیک، موقعیتی ویژه دارد. استراتژی اردوغان در قبال بحران اوکراین بر اهمیت این کشور افزوده است. موقعیت خاص استانبول در میان تنگه بسفر، آبراه استراتژیکی که دریای سیاه را به مدیترانه متصل می‌سازد، باعث شده تا ترکیه طی سال‌های متوالی وادار به حفظ تعاملات خود با روسیه، بزرگ‌ترین قدرت دریای سیاه شود. درحال حاضر این دو کشور شرکای تجاری اصلی یکدیگر به شمار می‌روند. از سویی دیگر ترکیه با اروپا هم‌مرز است و روابطی طولانی با این قاره دارد. فارغ از این، ترکیه از سال1952 به ناتو پیوسته  و در اختیار داشتن ارتشی بزرگ، آن را به یکی از مهم‌ترین اعضای ناتو تبدیل کرده است. چنین وضعیتی، باعث شده تا ترکیه مجبور به حفظ توازن میان روسیه و غرب باشد.
خرید سامانه دفاع موشکی اس-400 از روسیه در سال2018 باعث شد آمریکا رویکرد خود را در تعامل با ترکیه تغییر دهد. آمریکا فروش جنگنده‌های پیشرفته  F-35 به ترکیه را متوقف کرد. واشنگتن معتقد بود که حضور سامانه‌های روسی در کنار سامانه‌های ناتو، به بحرانی امنیتی منجر خواهد شد. دولت ترامپ حتی برای منصرف کردن ترکیه، فشار اقتصادی بی‌سابقه‌ای به این کشور وارد کرد. در اواسط سال2021 زمانی که جو بایدن نسل‌کشی ارامنه توسط ترکیه را به رسمیت شناخت، تنش میان 2کشور شدت بیشتری گرفت.
اما در نهایت آنکارا با بازیگری متفاوت در دل بحران اوکراین توانست لحن غرب را نسبت خود تغییر دهد؛ بدون اینکه به شکل روابط میان ترکیه و روسیه خدشه‌ای وارد شود. دستاوردی که با توجه به تلاش‌های ماه‌های اخیر ترکیه برای مسلح‌سازی اوکراین بسیار قابل توجه به شمار می‌رود. تحویل پهپاد‌های بیرقدار به اوکراین توسط ترکیه باعث شد اوکراین در نبرد با روسیه به پیروزی‌های اولیه دست یابد. این پیروزی‌ها به تقویت روحیه غرب در تقابل با روسیه منجر شد و در نهایت باعث شد تا جایگاه استراتژیک ترکیه ارتقا پیدا کند.
ناتو به مخالفت‌های ترکیه واکنش شدیدی نشان نداد، زیرا تبعات اخراج ترکیه از ائتلاف و نزدیک شدن این کشور به روسیه برای ناتو سنگین‌تر از همراهی کردن با خواسته‌های آنکارا بود. علاوه بر این، ترکیه درحال حاضر تنها کشوری است که برای به جریان انداختن میلیون‌ها تن غلاتی که در سیلوهایی در اوکراین تلنبار شده‌اند حاضر به مذاکره با کرملین است. اردوغان برای از سرگیری کشتیرانی در دریای سیاه با کرملین مذاکراتی هم انجام داده که البته این مذاکرات با مخالفت اوکراین به مانع خورده است. با این‌همه موفقیت اخیر ترکیه در کسب امتیازات مورد نظرش از فنلاند و سوئد در نشست اخیر ناتو در مادرید نشان می‌دهد ترکیه دست از تلاش‌های بزرگ برای میانجیگری میان دو طرف درگیری بر نخواهد داشت و این پتانسیل را دارد که با اقدامات هوشمندانه، دست‌کم جهان را از بحران غذایی قریب‌الوقوعی نجات دهد. 

مکث
مهم‌ترین دستاوردهای ترکیه در توافق با سوئد و فنلاند
 سوئد و فنلاند تمامی ممنوعیت‌های صادرات سلاح به ترکیه را لغو می‌کنند.
 هر دوکشور از ترکیه در مبارزه علیه پ‌ک‌ک و ی‌پ‌گ حمایت می‌کنند.
 سوئد و فنلاند با ترکیه تبادل اطلاعاتی خواهند داشت.
 2کشور متهمان تروریستی را به ترکیه مسترد می‌کنند.
 فنلاند و سوئد از عضویت ترکیه در طرح دفاعی موسوم به «طرح همکاری‌های ساختارمند دائمی» اتحادیه اروپا (Pesco) حمایت خواهند کرد.