گزارش
مهاجران در صف‌های بیم و امید
سرشماری افغانستانی‌ها در پیشخوان‌های دولتی چگونه دنبال می‌شود؟
نگار حسینخانی- روزنامه‌نگار
سرشماری مهاجران افغانستانی از ۲۰اردیبهشت‌ماه آغاز شد و با استقبالی که از این طرح شده است، به‌نظر می‌رسد حداقل تا اول تیرماه ادامه داشته باشد. به‌گفته معاون امنیتی و انتظامی وزارت کشور تاکنون یک‌میلیون و نیم مهاجر افغانستانی غیرمجاز فاقد اقامت در این طرح سرشماری شرکت کرده‌اند و قرار است تعداد دفاتر پیشخوان دولت از یک‌هزار و ۷۰۰ عدد هم بیشتر شود. وعده‌ای که به این مهاجران داده شده این است که قرار است با این کارت‌ها به مهاجران افغانستانی خدمات رفاهی ارائه شود؛ یعنی آنها پس از این بتوانند با این اقامت یارانه سهمیه آرد، حق تحصیل، اشتغال و خرید مسکن داشته باشند و در ایران به‌صورت قانونی زندگی کنند. اما آیا این یک آرزوست یا به‌واقع قابل حق و تحقق است. در این صف‌ها چه خبر است و مشکلات قانونی در این میان چیست؟
در دفاتر پیشخوان دولت چه خبر است؟
سرشماری مهاجران بدون مدرک، مدتی است که در دفاتر پیشخوان دولت اجرایی شده است، اما آیا اجرای این طرح می‌تواند برنامه‌ریزی دقیق‌تری را برای حل مشکلات متعدد مهاجران به همراه داشته باشد؟ صف‌های طولانی مهاجرانی که برای دریافت کارت اقامت خود مقابل دفاتر پیشخوان دولت تشکیل شده تا پاسی از شب ادامه دارد و به‌دلیل مشغله کاری کارگران افغانستانی حتی عصرها و شب‌ها این صف‌ها طویل‌تر می‌شود. بعضی از دفاتر که وظیفه ثبت‌نام مهاجران را بر عهده دارند، از ساعت ۷ تا ۲۳ و حتی بعضی روزها تا بامداد پاسخگوی مهاجران هستند. در همه سنین در این صف‌ها با نوبت منتظرند تا بتوانند مدارک‌شان را برای این کارت اقامتی ارائه کنند.
یکی از این افراد می‌گوید که در روز تعطیلش به این دفتر آمده چون هر روز از صبح تا شب سر کار است و فرصت نمی‌کند برای گرفتن این کارت اقدام کند. فرزاد، کارگر یک فست‌فود در یکی از محله‌های تهران است. او می‌گوید سال‌هاست به طریقی توانسته در ایران بماند، اما چون مدیر فست‌فود به او اصرار می‌کند که باید کارت بهداشت تهیه کند، حالا مجبور به گرفتن این اوراق شناسایی شده است. یکی دیگر از مهاجرانی که کار خود را انجام داده می‌گوید برادرش کارگر ساختمان است و نمی‌تواند مرخصی بگیرد. در این صف‌ها یکی برای اینکه بتواند فرزندش را به‌راحتی در مدرسه ثبت‌نام کند همراه همسرش ایستاده و یکی دیگر سرایدار ساختمانی است که کارفرمایش شرط کرده برای ادامه کار باید کارت اقامت دریافت کند. احمد که آمده سر و گوشی آب دهد، می‌گوید: به‌نظرم همه اینها به‌خاطر آن است که ما را برگردانند. من خیلی‌ها را می‌شناسم که نمی‌خواهند کارت بگیرند؛ چون می‌ترسند مجبور به خروج از کشور شوند.
بعضی با شناسنامه و بعضی فقط با تصویری که خانواده برایشان ارسال کرده راهی دفاتر پیشخوان شده‌اند. با توجه به حجم جمعیت به‌نظر تعداد دفاتری که به این کار اختصاص داده شده هنوز اندک است و باید بر تعداد آنها افزوده شود. دفاتر خدمات الکترونیک کارت اقامت در هر منطقه یک یا 2دفتر است؛ به همین دلیل هم صف‌ها طولانی و طولانی‌تر می‌شود.
مهاجران به سرشماری امیدوارند؟
به‌نظر می‌رسد سرشماری و فراخوان مهاجران افغانستانی از سوی وزارت کشور، مقدمه‌ای برای برنامه‌ریزی دقیق‌تر در راستای مدیریت و مسائل مربوط به مهاجران، به‌ویژه برنامه‌های اقتصادی این حوزه است. ثبت‌نام برای طرح سرشماری برای 3گروه واجدین شرایط در حال انجام است؛ گروه اول دارندگان باز سرشماری‌شوندگان هستند که برگه سرشماری سال ۱۳۹۵-۱۳۹۸ را دریافت کرده‌اند، گروه دوم اتباع افغانستانی بدون مدرک هستند که پیش‌تر معرفی‌نامه واکسن خود را از دفاتر کفالت دریافت کرده‌اند و در طرح سرشماری سال ۱۳۹۵- ۱۳۹۸ شرکت نکرده‌اند و دسته سوم نیز اتباع افغانستانی بدون مدرک هستند که در هیچ‌کدام از طرح‌های سرشماری و واکسیناسیون شرکت نکرده‌اند. نویده که در حوزه مربوط به مهاجران افغانستانی فعال است در این‌باره می‌گوید: «نباید نسبت به این طرح امیدهای اشتباهی در میان مهاجران شکل بگیرد. این سرشماری فقط برای به‌دست آوردن آمار و شاید جلب نظر سازمان‌های بین‌المللی به ایران درباره پذیرش مهاجران افغانستانی است که شاید نفع اقتصادی نیز داشته باشد. جنبه مثبت این طرح آن است که با این سرشماری بتوانند رفت‌وآمدهای ناامن را کنترل و از ورود گروه‌های خاص به ایران جلوگیری کنند. از سویی در تقابل با این تصور که هر جرمی به‌راحتی مهاجران را هدف قرار می‌دهد، با این سرشماری و به‌دست آوردن اطلاعات پایه، از این پس راحت‌تر مورد بررسی قرار می‌گیرند.» او به وضعیت خود اشاره کرده و می‌گوید با اینکه در ایران متولد شده و پدرش 40سال است در ایران زندگی می‌کند، هنوز برای کمترین حقوق مدنی با مشکلاتی روبه‌رو است: «من با اینکه کارت آمایش دارم هنوز نمی‌توانم یک سیم‌کارت به نام خودم داشته باشم. چطور برای مهاجران تازه رسیده و با چه هدفی قرار است امکانات خاص اقامتی درنظر گرفته شود. قوانین درباره گواهی‌نامه نیز با همان شمایل یک‌دهه پیش پا برجاست. از سویی قوانین مهاجران افغانستان در ایران برای 50سال و شاید پیش‌تر از آن است. فرزندان مهاجران گرجی در ایران به‌راحتی از شناسنامه ایرانی برخوردارند؛ درحالی‌که کودکان افغانستانی از این امکان بهره‌مند نیستند.»
این فعال امور مهاجران می‌گوید که این برگه‌ها 3ماهه صادر شده و باید این رویه چند ماه بعد دوباره تکرار شود. از سویی کسانی که برای خرید سیم‌کارت اقدام کرده‌اند مورد سوء‌استفاده کافی‌نت‌ها و... قرار گرفته‌اند؛ چون به شکل خودسرانه اعلام کرده بودند که قادرند این خریدها و امکانات را برای مهاجران ایجاد کنند. او معتقد است بهتر است در قوانین مربوط به مهاجران بازنگری شود؛ مثلا قوانین مربوط به شناسنامه کودکانی که پدر یا مادر افغانستانی دارند، حل شود یا افرادی که در این کشور به دنیا آمده‌اند باید شهروند این کشور باشند. با توجه به این حقوق شهروندی باقی مسائل نیز کم‌کم حل خواهد شد.
قوانین باید بازنگری شود
نعمت احمدی، حقوقدان درباره مشکلات مهاجران می‌گوید: «بسیاری از فرزندان این خاک در کشورهای دیگر با کمترین سالِ سکونت، کارت‌های اقامت و شهروندی دریافت می‌کنند، اما در ایران کارگرانی فعالیت دارند که با وجود مادر ایرانی و با توجه به اینکه خودشان در ایران متولد شده‌اند هنوز مشکلات زیادی دارند. یعنی این افراد نه‌تنها نمی‌توانند حساب و کارت بانکی داشته باشند، بلکه از داشتن تلفن همراه و... هم بی‌بهره هستند؛ بنابراین خلأ‌های قانونی درباره مهاجران خصوصا در دوره‌ای که رفت‌و آمد بین کشورها بیش از گذشته شده است، قابل درک نیست.» او می‌گوید که قوانین مربوط به تابعیت مربوط به سال 1307و قوانین مدنی آن مربوط به سال 1314است؛ بنابراین برای تغییر وضعیت مهاجران در ابتدا باید نسبت به قوانین بازنگری شود: «این وضعیت درباره ایرانی‌هایی که تابعیت خارجی گرفته‌اند (تابعیت مضاعف) نیز صادق است؛ چه افرادی که از ایران مهاجرت کرده و چه آن دست که به ایران مهاجرت می‌کنند دچار مشکلات قانونی هستند. اگر دستور مقام معظم رهبری درباره تحصیل کودکان صادر نشده بود، این مهاجران در آن‌باره نیز هنوز با مشکل مواجه بودند.» احمدی معتقد است که طرح سرشماری مهاجران یک فایده بزرگ برای کشور داشته و آن هم مسئله‌ای است که مربوط به شناسایی و هویت این افراد می‌شود: «شخصی که امروز با یک نام و مشخصات در کنار شما فعالیت می‌کند، سال بعد ممکن است با نشان و نامی دیگر ظاهر شود؛ از این‌رو با کنترل آمایشی میزان تخلفات کاهش یافته و میزان امکانات و سهمیه استانی و محله‌ای نیز تغییر خواهد کرد.»
