جنگ واقعی با دشمن خیالی

آرش نهاوندی - مترجم

فیلم «تاپ گان ماوریک» جدید‌ترین فیلم با بازی تام کروز که به‌تازگی در جشنواره کن نیز به نمایش درآمده اخیرا با فروشی بیش از 557.2میلیون دلار در گیشه جهانی گام‌هایی محکم در راه پیوستن به باشگاه فیلم‌هایی که یک‌میلیارد یا بیشتر در گیشه فروش کرده‌اند، برداشته است. «تاپ گان ماوریک» که رکوردهای مختلفی را پس از 2هفته اکران پشت سر گذاشته به پرفروش‌ترین فیلم با بازی تام کروز در آمریکا نیز بدل شده است. فیلم «تاپ گان ماوریک» با بازی تام کروز در دومین هفته اکران به فروش بیش از 86میلیون دلاری دست یافت تا با کاهش فروش 32درصدی، کمترین افت فروش تاریخ سینما را به‌خود اختصاص دهد. این در حالی است که فروش افتتاحیه «تاپ گان ماوریک» 100میلیون دلار بود. عملکرد فیلم «تاپ گان ماوریک» در سالن‌های سینما و استقبال گسترده تماشاگران از این فیلم به کارگردانی جوزف کازینسکی نشان از یک پیروزی بزرگ برای گیشه تابستانی دارد و حاکی از آن است که مردم پس از تحمل 2سال مصیبت‌بار اپیدمی کرونا و تعطیلی سینماها و کاهش شدید اکران فیلم‌های هالیوودی، اکنون و با فروکش کردن کرونا بیش از پیش نسبت به گذشته از خود به بازگشت به سینما اشتیاق نشان می‌دهند.
ای او اسکات، منتقد نیویورک‌تایمز در مقاله‌ای ضمن پرداختن به فیلم «تاپ گان ماوریک» جدید‌ترین فیلم با بازی تام کروز به کارگردانی جوزف کازینسکی به مقایسه این فیلم با نسخه اولیه فیلم «تاپ گان» که در سال 1986ساخته شد، پرداخته و در بخش مهمی از مقاله خود به این مسئله اشاره کرده که نخستین فیلم «تاپ گان» بازتابی از وقایع سیاسی زمانه خود بود؛ زمانه‌ای که رونالد ریگان در آمریکا رئیس‌جمهور شده بود و دنیا در حال سپری کردن سال‌های پایانی جنگ سرد بود. در فیلم اول تام کروز در نقش یک خلبان تازه‌کار نیروی هوایی آمریکا ظاهر شده بود و آماده رقابت با خلبانان هم‌عصر خود و شرکت در نبردهای هوایی بود. اما در فیلم «تاپ گان ماوریک» تام کروز که اکنون تجربه دوران جنگ سرد، جنگ بوسنی و جنگ عراق را پشت سر گذاشته به‌عنوان خلبانی کارکشته و قدیمی در مقام مربی خلبانی به پرورش خلبانان جدید نیروی هوایی آمریکا اشتغال دارد. زمانه عوض شده و درحالی‌که فیلم «تاپ گان» اولیه با پس‌زمینه جنگ ابر‌قدرت‌ها ساخته شده بود و در آن فیلم دشمن واقعی که همان اتحادجماهیر شوروی بود به همراه دورنمایی از یک واقعه آخرالزمان اتمی به وضوح به تصویر کشیده شده بود، اما در نسخه جدید «تاپ گان ماوریک» نبردهایی به ظاهر واقعی با دشمنی خیالی با هویتی نامشخص به تصویر کشیده شده است. درواقع ما در این فیلم با تمامیتی اسرارآمیز روبه‌رو هستیم که به قابلیت ساخت جنگنده‌های فوق‌پیشرفته دست یافته و یک کارخانه تسلیحاتی در یک منطقه کوهستانی در مکانی ناشناخته دایر کرده است. در این فیلم نامی از رقیب به میان نمی‌آید، تنها برای توصیف رقیب بارها از عبارت «دشمن» در فیلم استفاده می‌شود. درواقع سازندگان فیلم «تاپ گان ماوریک» در به تصویر کشیدن «دشمن» در این فیلم به‌نظر بیش از حد محتاط عمل کرده‌اند؛ به همین دلیل در زمان دیدن «تاپ گان ماوریک» پرسش‌های زیادی در ذهن مخاطبان درباره این دشمن فرضی شکل گرفته است. دشمن فرضی که در حال مقابله با آن هستیم چه افراد، گروه‌ها یا کشورهایی هستند؟ آیا این دشمن چین است؟ طالبان، نتفلیکس یا کوویدـ 19است؟ اهمیتی ندارد. ما هیچ‌گاه در فیلم «تاپ گان ماوریک» چهره خلبانان دشمن را در زمان عملیات هوایی نمی‌بینیم. این مسئله این احساس را در ذهن مخاطب تقویت می‌کند که «تاپ گان ماوریک» عاری از مفاهیم ژئوپلیتیک و ارزش‌های کلاسیک فیلم‌هایی است که در آن دفاع هوایی به تصویر کشیده می‌شود. درواقع مشخص نبودن دشمن و ارائه تصویری ناتمام از میدان مبارزه نشان از، از بین رفتن ارزش‌هایی دفاعی در دوران پوچ‌گرایی‌ای که ما در آن به سر می‌بریم، دارد. این فیلم مانند ساکی است که داستان‌های متفاوتی در آن جای داده شده است. به‌رغم نمایش سکانس‌هایی احساسی از تضادها و رودررویی‌ها و دشواری‌های فیزیکی که ضربات سختی بر پیکره ماوریک بینوا وارد می‌کند و نمایش صحنه‌هایی از زندگی حرفه وی، زندگی عاشقانه و شخصی‌‍‌اش و احساس وظیفه قهرمان فیلم برای زنده نگاه داشتن خاطره دوست درگذشته‌اش، در سایر صحنه‌های این فیلم به‌ویژه صحنه‌های نبرد هوایی به طرز تعجب برانگیزی نشانه‌های اندکی از مشارکت نیروهای ضد‌هوایی و سامانه‌های دفاعی می‌بینیم. خلبانان تازه‌کار این فیلم نیز بازی ضعیف و اجرای تئاتری کودکانه‌ای در مقایسه با بازی‌های ارائه شده در فیلم «تاپ گان» اولیه از خود نشان می‌دهند. 
اگرچه در برخی سکانس‌ها به‌نظر می‌رسد کازینسکی قصد دارد صحنه‌های اوج و مفاهیم زیباشناسانه فیلم «تاپ گان‌‌» اولیه را تکرار کند، اما به‌نظر تلاش‌های خستگی‌ناپذیر او در این زمینه موفقیت‌آمیز از آب درنیامده و‌‌ او بیش از آنکه بتواند اثری به‌یاد‌ماندنی نظیر «تاپ گان» بسازد، فیلمی ساخته که نسخه‌ای ابتدایی و ملایمی از فیلم اولیه است.
 اگرچه فیلم «تاپ گان ماوریک» از برخی جهات فیلمی جذاب است، اما در مجموع فیلمی بزرگ و مهم‌ از آب درنیامده است.‌