توانبخشی یا از کارافتادگی؛ مسئله این است

مرضیه موسوی-روزنامه‌نگار

افزایش هزینه تجهیزات توانبخشی، این روزها هم بخش‌های مددکاری این مراکز و هم خانواده‌های نیازمند دریافت این خدمات را با مشکل روبه‌رو کرده است. این درحالی است که با وجود درخواست چندباره بهزیستی و هلال‌احمر، بیمه‌های پایه هزینه خدمات توانبخشی را پوشش نمی‌دهند.
اغلب دریافت‌کنندگان خدمات توانبخشی برای مدت طولانی و گاه تا آخر عمر نیاز به استفاده از این خدمات دارند؛ خدمات و تجهیزاتی که بخش قابل توجه آنها وارداتی هستند و یا مواد اولیه آنها وابسته به قیمت ارز است؛ موضوعی که باعث شده تا خانواده‌های دریافت‌کننده این خدمات با مشکل تامین هزینه‌های توانبخشی مواجه شوند. «علی میرشجاعی» یکی از این افراد است که برای دومین بار در 2سال گذشته برای دریافت پروتز پا به مرکز جامع توانبخشی هلال احمر در تهران مراجعه کرده است. او می‌گوید: «تنها برای یک پروتز پا برای فرزندم بیش از 17میلیون تومان هزینه کرده‌ام. آن هم پروتزی که تنها جای پای قطع شده را پر می‌کند و حرکتی نیست. با توجه به اینکه فرزندم در سن رشد است، می‌دانم که به زودی این پروتز هم کوچک می‌شود و باید کمتر از یک سال دیگر آن را تعویض کنم.»
او گرانی هزینه‌های توانبخشی را عاملی بازدارنده برای دریافت خدمات توانبخشی از سوی خانواده‌هایی می‌داند که با مشکلات اقتصادی روبه‌رو هستند: «اگر من این پروتز را از دیگر مراکز توانبخشی دریافت می‌کردم باید هزینه‌ای چند برابر بیشتر از هلال‌احمر پرداخت می‌کردم. با این حال پرداخت 17میلیون در سال برای یک پروتز هم برای من چندان ساده نیست.»
 
هزینه‌هایی که اعتبارات را می‌خورند
تجهیزات و خدمات توانبخشی در حالی در کشور با هزینه‌های بالا ارائه می‌شوند که تنها توسط کلینیک‌های بخش خصوصی به دست مردم می‌رسند. البته هلال‌احمر تنها مرکز غیرانتفاعی دارای خدمات توانبخشی است که بیش از 196واحد توانبخشی در سراسر کشور دایر کرده است. این خدمات تحت پوشش هیچ بیمه پایه‌ای در کشور نیستند و دریافت‌کنندگان این خدمات باید هزینه‌ها را به صورت آزاد حساب کنند. البته مراکز مددکاری نهادهای مختلفی از جمله بهزیستی در تامین این هزینه‌ها به افراد تحت پوشش خود کمک می‌کند. رامین رضایی، سرپرست دفتر امور توانبخشی روزانه و توانبخشی پزشکی سازمان بهزیستی کشور می‌گوید: «بهزیستی برای تامین به‌موقع وسایل توانبخشی با کیفیت، دچار مشکل است و با توجه به اینکه هر روز به جمعیت هدف نیازمند اضافه می‌شود، به رغم تلاش برای تامین اعتبارات، مشکلات وجود دارد.» او همچنین از صرف بخش قابل توجهی از اعتبارات این نهاد برای تامین وسایل توانبخشی خبر می‌دهد و می‌گوید: «تلاش می‌کنیم با توجه به تولید داخلی تجهیزات، این وسایل تامین شود.»

بیمه ازکارافتادگی
بیمه‌های پایه در اغلب کشورهای دنیا، حتی کشورهای در حال توسعه، خدمات توانبخشی را تحت پوشش خود قرار می‌دهند تا افرادی که به دریافت این خدمات نیاز دارند بتوانند آن را به راحتی دریافت کنند. با این حال در ایران این بیمه‌ها هنوز زیر بار تامین بخشی از هزینه‌های توانبخشی نرفته‌اند.   پیمان پیشگاهی، مدیرکل توانبخشی هلال‌احمر در این باره می‌گوید: «در اغلب کشورها سیاست‌های درمانی بر این است که افراد به وسایل و تجهیزات و خدمات توانبخشی دسترسی آسانی داشته باشند و کسی به دلیل هزینه‌های بالای این خدمات، خانه‌‎نشین نشود. چراکه زمینه‌های بازگشت این افراد به زندگی عادی و امکان اشتغال و تحصیل آنها را فراهم می‌کند؛ با این کار بیمه‌ها هم از پرداخت هزینه‌های درمانی در زمان طولانی معاف می‌شوند. اما در ایران بیمه‌های پایه حاضر هستند هزینه‌های هنگفت از کارافتادگی و بازنشستگی زودهنگام افراد را پرداخت کنند تا اینکه به روند توانبخشی این افراد سرعت و سهولت ببخشند.» به گفته پیشگاهی جمعیت هلال‌احمر و همچنین سازمان بهزیستی بارها برای پوشش بیمه‌ای خدمات توانبخشی درخواست‌هایی به شبکه سیاستگذاری بیمه‌ها ارائه کرده‌اند اما این تلاش‌ها تاکنون بی‌نتیجه بود.

کم‌شدن سهم مشارکت‌ها
توانبخشی هلال‌احمر ایران با سابقه 60ساله‌اش در ارائه خدمات ارتوپدی فنی، اولین مرکز ارائه دهنده این خدمات به صورت تخصصی در خاورمیانه است. این مرکز در سال1345 از طرف سازمان ملل به عنوان قطب آموزشی ارتوپدی فنی در آسیا و خاورمیانه معرفی شد. از آن سال متخصصان کشورهای مختلف آسیایی به ایران آمده و در این مرکز دوره‌های تخصصی را از سر گذراندند؛ در واقع ارائه این خدمات را از ایران به کشورهای خود برده و به آن توسعه دادند. جالب این است که اغلب کشورهای آسیا و خاورمیانه هم در سال‌های گذشته خدمات ارتوپدی فنی و توانبخشی را تحت پوشش بیمه‌های پایه قرار داده‌اند تا شرایط حداقلی‌ای برای بیرون آمدن افراد دچار معلولیت از خانه ایجاد کنند. پیشگاهی می‌گوید :«اغلب توان‌خواهان در حوادث رانندگی با خودروهای ارزان و کم‌کیفیت یا در محیط‌های کاری صنعتی، ساختمانی و فنی دچار حادثه می‌شوند و دست یا پای خود را از دست می‌دهند. بنابراین بیشتر آنها از اقشار کم‌برخوردار جامعه هستند و پشتوانه مالی لازم را برای دریافت پروتز و لوازم کمک حرکتی ندارند.»