آینده نفت ایران در تحریم روسیه

تهاجم نظامی روسیه به اوکراین و افزایش احتمال توافق در وین و رفع تحریم نفتی ایران، 2رویداد مهم این روزها برای ایرانیان است. اما در حوزه اقتصاد سؤال اصلی اینجاست که آیا ادامه جنگ در اوکراین می‌تواند چشم‌انداز بازار جهانی نفت را ملتهب‌تر سازد ؟ در مقابل درصورت توافق احتمالی بر سر رفع تحریم‌های ایران، آینده برای صنعت نفت ایران چگونه ترسیم خواهد شد؟ محمد علی خطیبی طباطبایی، نماینده اسبق ایران در سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: جایگزینی برای نفت و گاز روسیه وجود ندارد و به همین دلیل غرب اعلام کرده‌ نفت و گاز روسیه مشمول تحریم‌ها نمی‌شود. او می‌افزاید: تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای در وین باید تلاش کند تا علاوه بر رفع تحریم فروش نفت، همه زنجیره تحریم‌ها علیه صنعت نفت و گاز برداشته شود. این گفت‌وگو را بخوانید:


غرب با وجود اعمال تحریم‌های متنوع علیه روسیه هنوز سراغ نفت نرفته است، آیا جایگزینی برای نفت و گاز روسیه وجود دارد؟
روسیه روزانه 8میلیون بشکه نفت و فرآورده صادر می‌کند و جایگزینی برای آن وجود ندارد، جایگزینی گاز روسیه در بازار اروپا حتی از این هم سخت‌تر است. بازار نفت با کمبود جدی مواجه است، مصرف‌کنندگان سراغ ذخایر تجاری و استراتژیک خود رفته‌اند در نتیجه آینده بازار نفت به چشم‌انداز جنگ در اوکراین بستگی دارد.

چشم‌انداز صادرات نفت و گاز روسیه را درصورت ادامه جنگ اوکراین چگونه ارزیابی می‌کنید؟
آنچه بازار جهانی نفت را نگران‌ می‌کند، تحریم‌های بسیار سنگین وضع شده علیه روسیه است. کشورهای حامی اوکراین هرچند گفته‌اند صادرات نفت و گاز روسیه را تحریم نمی‌کنند اما با این حال تحریم‌های مالی در نهایت آینده نفت و گاز روسیه را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. اگر سیستم مالی و بانکی و تحریم سوئیفت استمرار پیدا کند و روسیه مجبور شود مانند ایران نفت خود را از طریق نظام تهاتری یا در بازار غیررسمی عرضه کند، وضع متفاوت خواهد شد. هم‌اکنون نه‌تنها احتمال مسدود‌شدن مسیرهای مالی و بانکی روسیه وجود دارد بلکه کشتی‌ها و نفتکش‌هایی که نفت روسیه را جابه‌جا می‌کنند و شرکت‌های بین‌المللی روسیه هم در وضعی بلاتکلیف قرار دارند و نمی‌دانند اگر فرایند انتقال و تاسیسات نفت و گاز این کشور را تحث پوشش بیمه‌ای قرار دهند، مشمول تحریم‌ می‌شوند یا نه؟ به همین دلیل چشم‌انداز آینده روشن نیست.

با این مقدمه، آینده قیمت جهانی نفت و گاز را چگونه می‌بینید؟
بازار به‌شدت ملتهب است و قیمت‌ها، هم در بخش گاز و هم در بازار نفت در حال افزایش است. روند صعودی قیمت جهانی گاز حتی از رشد قیمت نفت هم بیشتر است، همین مسئله به شکلی دومینویی باعث افزایش هرچه بیشتر قیمت نفت می‌شود. فراموش نکنیم که 60درصد صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی روسیه به اروپا انجام می‌شود و 40 تا 45درصد گاز اروپا را روسیه تامین می‌کند و جایگزین کردن این میزان نفت و گاز ممکن نیست.

آیا نفت ایران درصورت دستیابی به توافق در وین می‌تواند بخشی از خلأ نبود نفت روسیه را در بازارهای جهانی پر کند؟
ایران هم‌اکنون براساس خبرها و گفته‌ها تا 1.2میلیون بشکه نفت در روز صادر می‌کند. ظرفیت صادرات نفت ایران قبل از تحریم‌ها روزانه 2.2 تا 2.5میلیون بشکه بود بنابراین در بهترین شرایط این احتمال وجود دارد که ایران با رفع تحریم‌ها تا 1.5میلیون بشکه نفت بیشتر وارد بازار کند این میزان مازاد نفت صادراتی ایران نمی‌تواند جای خالی نفت روسیه را، حتی برای تامین نیاز اروپا پر کند. به همین دلیل بزرگ‌ترین آسیب ناشی از تحریم روسیه را خود اروپا خواهد دید زیرا وابستگی آن به نفت و گاز روسیه قابل توجه است.

آیا کشورهای دیگر پتانسیل پر کردن خلأ احتمالی نفت روسیه را دارند؟
براساس آمار مؤسسات بین‌المللی معتبر از آنجا که در سال‌های گذشته سرمایه‌گذاری کافی در صنعت نفت و گاز دنیا صورت نگرفته، کل ظرفیت مازاد نفت در جهان 2میلیون بشکه در روز برآورد می‌شود، تازه این ظرفیت بیشتر ادعایی و مطالعاتی است به همین دلیل بازار با کمبود شدید مواجه است. حتی اخیرا آمریکایی‌ها هیأتی را به عربستان فرستادند تا این کشور صادرات نفت خود را بیشتر کند اما واقعیت این است که عربستان هم ظرفیت مازاد ندارد وگرنه بدش نمی‌آید با قیمت نفت 120دلاری صادرات خود را افزایش دهد، در نتیجه اصلا به حضور هیأت‌ آمریکایی برای فشار به سعودی‌ نیازی نبود.

تا چه اندازه درصورت رفع تحریم‌ها، امکان افزایش فوری ظرفیت تولید و صادرات نفت ایران وجود دارد؟
یک شبه نمی‌توان چاه‌های بسته شده را احیا کرد و صادرات را افزایش داد زیرا در دولت قبل صادرات نفت ایران به کمتر از 500هزار بشکه در روز رسید. بازگرداندن ظرفیت تولید نفت ایران به سطح قبلی به وضعیت مخزن‌ها و چاه‌های نفتی بستگی دارد، ما برای احیای تولید به زمان نیاز داریم.

 آیا ایران نفت روی دریای زیاد دارد که بتواند بخشی از آن را فوری وارد بازار کند؟ 
اطلاع دقیقی از میزان نفت روی دریا وجود ندارد. برخی منابع خبری ادعا می‌کنند ایران نفت زیادی روی دریا دارد. اگر میانگین ظرفیت نفتکش‌ها را 2میلیون بشکه درنظر بگیریم برای صحت ادعای 150میلیون بشکه نفت روی دریا، ایران باید 75نفتکش با ظرفیت 2میلیون بشکه‌ در اختیار داشته باشد که بعید است.

استمرار بحران اوکراین چه تأثیری بر چشم‌انداز سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز دنیا دارد؟
بدون تردید سرمایه‌گذاری‌ها را کاهش خواهد دارد. با خروج شرکت‌های بین‌المللی از روسیه این وضع پیچیده‌تر هم می‌شود البته روسیه بسته به منابع مالی خود می‌تواند خلأ خروج شرکت‌های بین‌المللی را با تکیه بر توان فنی شرکت‌های روس جبران کند اما استمرار بحران اوکراین و تشدید تحریم‌ها قطعا بر ظرفیت آینده تولید جهانی نفت در 3سال آینده اثر منفی خواهد داشت.

در این شرایط و با فرض رفع تحریم‌ها، جایگاه صنعت نفت ایران را چگونه می‌بینید؟
اگر توافق در وین به‌معنای فراهم شدن امکان صادرات نفت برای ایران باشد، کافی نیست، به‌ویژه اینکه الان دنیا به نفت ایران نیاز دارد. بنابراین ما در مذاکرات وین باید زنجیره تحریم‌ها علیه صنعت نفت و گاز، شامل بیمه کشتی‌ها، سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز، تحریم‌های نفتی و مالی را برداریم و نباید به صرف اجازه افزایش صادرات نفت زیر بار توافق برویم. مهم‌تر از برداشتن تحریم صادرات نفت ایران و دسترسی به منابع آن، برداشته شدن موانع بر سر راه سرمایه‌گذاری‌هاست. براساس گزارش‌های رسمی صنعت نفت و گاز ایران نیاز به 150تا 180میلیارد دلار سرمایه‌گذاری دارد و دوستان حاضر در مذاکرات باید به دقت مطالبه‌گر باشند تا موانع سرمایه‌گذاری برداشته شود.

تا چه میزان امکان حضور شرکت‌های نفتی آمریکایی برای سرمایه‌گذاری در ایران وجود دارد؟
2عامل در این زمینه مهم است، نخست اراده طرف مقابل به‌گونه‌ای که مثل گذشته که قرارداد خرید هواپیمای آمریکایی داشتیم بدعهدی نکنند و یک‌طرفه این قراردادها لغو نشود. دوم اینکه دولت موضع خود را شفاف اعلام کند. البته الان شرکت‌های نفت و گازی دنیا چندملیتی هستند و به همین دلیل موضع دولت ایران هنوز شفاف نیست و بهتر است موضع رسمی دولت درباره امکان حضور و سرمایه‌گذاری شرکت‌های آمریکایی یا شرکت‌هایی که بخشی از سهام آن در اختیار آمریکاست، اعلام شود.