جایگاه خرده‌فرهنگ‌های ملی در رویارویی با کلان‌فرهنگ جهانی

دکتر علی ایمانی|مدرس و پژوهشگر سیاستگذاری فرهنگی:

بازی شطرنج هماوردی مجدانه 2جبهه رویاروی است. معمولا رویارویی با مهره سرباز آغاز می‌شود و هر حرکت، نقشی تعیین‌کننده در مات کردن حریف دارد. بازی شطرنج مثال مسلمی برای احتساب خرده‌فرهنگ‌ها درون فرهنگ ملی در مواجهه با کلان فرهنگ جهانی است.

تعطیلات نوروزی فرصتی برای بازدید از مناطق غرب کشور و مشاهده خرده‌فرهنگ درون ملی اقوام کرد و لر بود. رقص‌دسته‌جمعی و تاریخی این اقوام (چوپی)، لباس‌های رنگارنگ شاد و به رنگ طبیعت، روسری سنتی (سرون به زبان کردی و گل‌ و نی به زبان لری) با گیسوانی مشکی و آویزان از دوسوی چهره و... همه به‌صورت اجزای پازل فرهنگ کهن قوم کرد و قوم لر هنرنمایی می‌کند. از طرف دیگر انقلاب اسلامی با پیام فرهنگی متفاوت در چهار دهه پیش بالیدن آغاز کرد و میشل فوکو، فیلسوف پست‌مدرن فرانسوی انقلاب ایران را یک انقلاب آگاهانه و فرهنگی نامید که در یک رویارویی آشکار با فرهنگ مسلط جهانی به پیروزی رسید.

فرهنگ مسلط جهانی که اشتهار به مدرنیته دارد و مارشال برمن در کتاب تجربه مدرنیته مدعی است با هجوم آن همه‌‌چیز دود می‌شود و هوا می‌رود، دارای اجزایی مؤثر و نافذ است. اجزای فرهنگ مدرن را می‌توان سینمای هالیوود دانست که ارزش‌های آمریکایی را تولید و به جوانان جهان به ارزان‌ترین شیوه ارائه می‌دهد، همچنین موسیقی مدرن و تولیدات لباس و پوشاک و انواع ورزش مدرن با تبلیغاتی رنگین به جامعه جهانی ارزانی می‌شود و بالطبع جوانان این کهن‌بوم نیز به مدد انواع ابزارهای ارتباطی مدرن از این موج هجوم در امان نیستند. در مقابل کلان فرهنگ مسلط جهانی، رویارویی ارزشی و فرهنگی به کلان فرهنگ ملی سپرده شده است. هسته اصلی کلان فرهنگ ملی در واقع مکتب تشیع و ارزش‌های مذهبی و شیعی است و نماد عینی این فرهنگ مدافع، سیمای ملی و تریبون‌های رسمی، حوزه‌های مذهبی و دینی و دیگر اجزای فرهنگ مولد دینی در جامعه ملی ایران است.

گرچه دفاع فرهنگ دینی در مقابل کلان فرهنگ مسلط و مهاجم جهانی یک ضرورت است اما به‌نظر می‌رسد بهره‌گیری از خرده‌فرهنگ درون جامعه ملی برای تقویت دفاع فرهنگی در مقابل هجوم کلان فرهنگ جهانی ضرورتی بی‌بدیل است؛ فراموش نکنیم که همه بار دفاع در بازی شطرنج بر گرده شاه‌مهره و مهره‌های کلان دیگر نیست و حرکت مهره سرباز نیز تعیین‌کننده است. از این‌رو تقویت خرده‌فرهنگ ملی برای دفاع در مقابل کلان فرهنگ مهاجم جهانی از اهمیت برخوردار است.
خرده‌فرهنگ ملی از ویژگی‌هایی چون قدمت، تنوع و تکثر، هماهنگی با علایق ملی، حماسی بودن، انسانی بودن، عدم‌تضاد با فرهنگ دینی و هماهنگی با فطرت انسانی برخوردار است. تکثر دیگر ویژگی خرده‌فرهنگ ملی است؛ یعنی وقتی که جبهه فرهنگی خودی مسلح به اجزای خرده‌فرهنگ ملی شود، همه اقوام ایرانی از قشقایی و بختیاری و بلوچ تا اکراد خراسان، کرمانشاه، کردستان، گیلک‌ها، مازنی‌ها و... در این دفاع مجدانه فرهنگی مشارکت خواهند داشت. همچنین از نظر ژئوپلیتیکی کشور بزرگی مثل ایران مانند کشورهای کوچکی چون کشورهای حاشیه خلیج‌فارس یا جزایر اقیانوس آرام و اقیانوس هند و حتی برخی کشورهای کوچک سایر قاره‌ها چون آسیا و اروپا نیست، بلکه از وسعت و عمق و سابقه کهن تاریخی و تنوع و تکثر قومی و زبانی و جغرافیایی برخوردار است. در واقع همه اجزای بازی دفاع و حتی حضور قدرتمندانه فرهنگی در عرصه جهانی برای ایران و ایرانی آماده است. تقویت خرده‌فرهنگ قومی و ایجاد فرصت ارائه آن به ایرانیان و جهانیان از ضرورت برخوردار است.

از این‌رو پیشنهادهای ذیل در راستای تقویت خرده‌فرهنگ قومی در ایران ارائه می شود:

1- فرصت حضور توریست خارجی در مناطق مختلف ایران فراهم شود.

 2- فرصت سفر برای طبقات مختلف اجتماعی فراهم شده و در این راستا صنعت هتل‌داری تقویت شود و فرهنگ ایجاد ویلاهای شخصی که قاتل منطقه سبز ایران است به محاق تعطیلی برود.

3- در شهرها و دهستان‌های بزرگ، مناطقی خاص توسط نهاد دولت برای انجام رقص سنتی و محلی و برگزاری موسیقی محلی اختصاص داده شود. احیای فرهنگ شادی حماسی و سنتی در واقع یک خاکریز بزرگ در مقابل هجوم شادی معنویت‌زدای بیگانه است. از طرف دیگر تقویت فرهنگ شاد زیستن موجب تقلیل خشونت در جامعه می‌شود.

4- در شهرهای مختلف یک مکان خاصی توسط نهاد دولت برای اجرای موسیقی حزن‌انگیز پیش‌بینی شود. برای مثال اقوام کرد و لر موسیقی چمری را در عزاداری‌ها اجرا ‌کنند.

5- احیای فرهنگ پوشش لباس سنتی زنان در مناطق مختلف توسط نهاد دولت تشویق شود. در این صورت هم تولید داخلی رونق می‌یابد و هم پوشش دفاعی در مقابل فرهنگ بیگانه تقویت می‌شود.

6- مناطقی توسط نهاد دولت در شهرهای مختلف به اجرای ورزش‌های کهن ملی و قومی اختصاص داده شود. برخی از این ورزش‌ها توسط سایر کشورها مصادره به مطلوب شده است.

بازی چوگان، بازی پرتاب سنگ با تیروکمان و انواعی دیگر از بازی‌های محلی که توسط اقوام مختلف ایرانی در طول تاریخ اجرا می‌شده، مطلوب است که احیا شود. شرط احیا نیز نگاه نهادی به پدیده ورزش‌های محلی و اختصاص مکان و متولی است.