نمونه‌های شاخص کارگاه داستان‌نویسی

یک
هوشنگ گلشیری

هوشنگ گلشیری، از طریق ویرایش داستان، امرار معاش می‌کرد و در شهرک اکباتان سکونت داشت. او البته در مدارس مختلف هم سال‌ها تدریس کرد. کارگاه‌های داستان‌نویسی او تا پیش از درگذشت او در سن 63سالگی هم ادامه داشت. گلشیری در کارگاه داستان‌نویسی شاگردان زیادی را تربیت کرد که هر یک امروز به استوانه‌هایی از ادبیات داستانی ایران تبدیل شده‌اند. شهریار مندنی‌پور یکی از شاخص‌ترین اشخاصی است که با راهنمایی‌های هوشنگ گلشیری راه نویسندگی خلاق را در پیش گرفت. مندنی‌پور، برنده جایزه 20سال ادبیات داستانی ایران است و کتاب‌های شاخص او «شرق بنفشه»، «دل دلدادگی»، «هشتمین روز زمین»، «آبی ماورای بحار» و... است. یکی دیگر از اشخاصی که پایه اصلی جلسات گلشیری بود، حسن سناپور است. نویسنده «نیمه غایب» که همان سال انتشار جایزه ادبی پکا را از آن خود کرد بعدها داستان‌ها و رمان‌ها و حتی مجموعه شعر نوشت. سناپور یکی از بااستعدادترین نویسندگان حال حاضر ایران است و تا به امروز داستان‌ها و مجموعه‌های مختلفی نوشته است که از این میان می‌توان به رمان تکنیکی «ویران می‌آیی» اشاره کرد. بسیاری از نویسندگان نخبه امروز از کارگاه‌های گلشیری بیرون جستند. محمد محمدعلی نیز که خود یکی از شاخص‌ترین نویسندگان معاصر است، از کارگاه‌های داستان‌خوانی و داستان‌نویسی گلشیری آموخت. شیوه گلشیری در کارگاه داستان‌نویسی، خواندن و بحث درباره پیرنگ و تئوری داستان بود به شکلی که اصول داستان‌نویسی ملکه ذهن مدعوین می‌شد. پس از درگذشت گلشیری، بنیاد هوشنگ گلشیری با همکاری همسرش فرزانه طاهری راه افتاد و در دوره نخست به زنده‌یاد احمد محمود، به‌دلیل نوشتن رمان «درخت انجیر معابد» جایزه داد. اما در یک کلام هیچ فعالیت دیگری جای کارگاه‌های مؤثر داستان‌نویسی هوشنگ گلشیری را نگرفت.

دو
 جمال میرصادقی

جمال میرصادقی یکی از پیشکسوتان عرصه ادبیات داستانی ایران است. او در حوزه نقد داستان کتاب‌های متعددی منتشر کرده است که جملگی باارزش‌اند. جمال میرصادقی، این مرد پیشکسوت ادبیات داستانی معاصر، هنوز هم کارگاه‌های داستان‌نویسی متعددی دارد که اغلب آنها را جوانان تشکیل می‌دهند. چند سال پیش او در جمعی از جوانان اشاره کرد که داستان‌نویسی فوت‌وفن و خواندن می‌خواهد و هر جوانی می‌تواند داستان‌نویس شود. او اما در گفت‌وگو با همشهری عنوان کرد: «کسی که داستان می‌نویسد باید زندگی‌اش داستان باشد و به زبان رساتر، خودش داستان باشد و از این حیث نظر من نسبت به سال‌های گذشته تغییر کرده است». جمال میرصادقی هم‌اکنون هم بیش از 20شاگرد دارد و بحث‌هایش در حوزه ادبیات داستانی، فنی و مبتنی بر تجربیات چندین‌وچندساله است. به قول معروف اگر از زبان او شنیدید که استعداد داستان‌نویسی دارید، جدی بگیرید و خواندن و نوشتن را فراموش نکنید اما از دیگر سو اگر دریافتید که او با محبت به شما می‌گوید هنر و شغل دیگری را انتخاب کنید، بدانید که او در نهایت ادب و متانت، بهترین راه را به شما پیشنهاد کرده است؛ چراکه ممکن است فرصت‌های دیگر شغلی و هنری را از دست بدهید. فراموش نکنید که به قول میرصادقی، بحث غریبی است اما داستان باید سراغ نویسنده بیاید و خود، داستان باشید.

سه
محمد محمدعلی

محمد محمدعلی پس از درگذشت هوشنگ گلشیری که یک‌تنه مجله ادبی کارنامه را منتشر می‌کرد، به همراه منوچهر آتشی و اسدالله امرایی به‌ترتیب، بخش داستان، شعر و ترجمه این مجله ادبی پربار را به دوش می‌کشید. محمد محمدعلی روابط‌عمومی بسیار قابل‌تحسینی داشته و دارد. او که چند سالی به کانادا مهاجرت کرد، آنجا هم کارگاه‌های داستان‌نویسی مؤثری برای جوانان ایرانی برگزار کرد. جالب است بدانید که محمد محمدعلی، نویسنده محبوب علیرضا خمسه، بازیگر و طنزپرداز برجسته سینما و تلویزیون است. محمدعلی داستان‌های متعددی نوشت که از آن جمله می‌توان به کتاب‌های «رعدوبرق بی‌باران»، «بازنشستگی» و «نقش پنهان» اشاره کرد. اغلب کتاب‌های محمدعلی از «قصه تهمینه» گرفته تا «باورهای خیس یک مرده» مخاطبان انبوه دارد و به همین جهت، کارگاه‌های داستان‌نویسی او هم همواره پربار بوده و هست. محمدعلی البته خود یکی از پایه‌های ثابت جلسات کارگاهی هوشنگ گلشیری بود و از آن نحله برخاسته است. محمدعلی در زبان داستانی، زبان خاص و منحصربه‌فرد خودش را دارد. او هنوز هم شاگردان زیادی چه در داخل و چه در خارج دارد و هنوز هم روابط غنی خود را حفظ کرده است. کارگاه‌های داستان‌نویسی محمدعلی، خردترین خروجی‌ای که برای شرکت‌کنندگان از هر سن و صنفی داشت، این بود که در عرصه داستان‌نویسی به زبانی معیار، شسته‌رفته و داستانی دست یابیم؛ چراکه زبان، گوهر اصلی داستان و محوری است که پیرنگ و موضوع و تکنیک روی آن سوار می‌شود.