دیپلماسی
تقابل اراده‌ها در وین
ایران با ارائه پیشنهادهای سازنده، اراده جدی خود را برای دستیابی به توافق نشان داده و اکنون همه در انتظار تصمیم سیاسی آمریکا هستند
هشتمین دور از مذاکرات کمیسیون مشترک برجام در وین به‌صورت مستمر و فشرده ادامه دارد و آنگونه که از خبرها برمی‌آید، مذاکره‌کنندگان جمهوری‌اسلامی و 1+4 در حال تکمیل پیش‌نویس متن توافق و رایزنی پیرامون رفع برخی موضوع‌های اختلافی هستند؛ وضعیتی پیچیده و دشوار در گفت‌وگوها که عبور موفقیت‌آمیز از آن، بیش‌از هرچیز در انتظار تصمیم سیاسی آمریکاست.
در شرایطی که ناظران بین‌المللی معتقدند جنگ اراده‌ها در وین با ابتکارعمل جمهوری‌اسلامی ایران به مرحله نهایی و حساسی رسیده، اما به‌نظر می‌رسد تعلل طرف‌های غربی و به‌ویژه آمریکا در تصمیم‌گیری سیاسی، به‌ویژه در حوزه رفع تحریم‌ها، زمینه‌ساز به‌طول انجامیدن گفت‌وگوها در وین شده است.
این درحالی است که در یکی دو روز گذشته، نشست‌های دوجانبه و چندجانبه به‌صورت مستمر میان هیأت‌های مذاکره‌کننده حاضر در وین ادامه داشته که گفت‌وگوی مذاکره‌کننده ارشد کشورمان با انریکه مورا، هماهنگ‌کننده اروپایی بخشی از این رایزنی‌ها بود که با محوریت کاهش موارد اختلافی موجود در مذاکرات انجام شد. ازسوی دیگر هیأت مذاکره‌کننده کشورمان در جلسه‌ای چندجانبه با مذاکره‌کنندگان اتحادیه اروپا و 3 کشور اروپایی حاضر در وین دیدار کرد تا روند گفت‌وگوها در هتل کوبورگ مورد بررسی طرفین قرار گیرد. نشست علی باقری‌کنی با هیأت‌های مذاکره‌کننده روسیه و چین نیز بخش دیگری از رایزنی‌های فشرده دیپلماتیک روزهای اخیر در وین بود که از حساس‌تر و پیچیده‌تر شدن روند گفت‌وگوها حکایت دارد.
پیشنهادهای راهگشای ایران
همه اینها درحالی است که به‌نظر می‌رسد گره‌گشایی از موارد اختلافی باقی‌مانده در مذاکرات که شامل موضوع‌های کلیدی هم می‌شود، بدون اتخاذ تصمیم سیاسی ازسوی غربی‌ها و به‌ویژه آمریکا، عملا امکان‌پذیر نیست و شواهد موجود حاکی است که رایزنی‌ها به مرحله‌ای رسیده که همه‌چیز به اراده سیاسی آمریکا برای پایبندی به تعهدات برجامی خود بستگی دارد؛ موضوعی که در روزهای اخیر بارها ازسوی مقام‌های کشورمان مورد تأکید قرار گرفته است. اکنون دیگر تقریبا همه طرف‌ها براین نکته اتفاق‌نظر دارند که دستیابی به یک توافق خوب در کوتاه‌ترین زمان در دسترس است، به‌شرط آنکه طرف‌های غربی برای بازگشت به اجرای کامل تعهدات برجامی خود در قبال جمهوری‌اسلامی ایران آماده باشند. بر همین اساس هم بود که وزیر امورخارجه کشورمان در روزهای اخیر در کنفرانس خبری با همتای ایرلندی خود، براین نکته تأکید کرد که اگر طرف آمریکایی و 3کشور اروپایی در بازگشت به اجرای کامل تعهدات‌شان ذیل برجام جدی باشند، رسیدن به یک توافق خوب در کوتاه‌مدت در دسترس خواهد بود.
حسین امیرعبداللهیان معتقد است که «ابتکارها و پیشنهادهای عملی مثبت و سازنده ارائه شده از سوی جمهوری اسلامی ایران، راه را برای رسیدن سریع به توافقی مثبت هموار کرده است» و اکنون نوبت طرف‌های غربی است که حسن‌نیت خود را در پیشبرد مذاکرات نشان دهند.
ادامه رایزنی‌های دیپلماتیک
تأکید بر موضع اصولی ایران در گفت‌وگوهای هسته‌ای وین و لزوم عمل‌گرایی طرف‌های غربی دراین حوزه، موضوعی بود که در رایزنی‌های تلفنی اخیر وزیرامورخارجه کشورمان نیز مورد توجه قرار گرفت. براین اساس امیرعبداللهیان در گفت‌وگو با همتای روس خود، بر ضرورت توجه به حقوق کامل جمهوری اسلامی ایران بر عمل طرف‌های مقابل به تعهدات خود در هرگونه توافقی تأکید کرد. سرگئی لاوروف، وزیر امورخارجه روسیه نیز ضمن قدردانی از ابتکارها و رویکرد سازنده جمهوری اسلامی ایران درجریان مذاکرات وین، بر ضرورت تداوم رایزنی‌ها و گفت‌وگوها میان طرف‌های مختلف گفت‌وگوهای وین برای بررسی متون و پیشنهادها و دستیابی به توافق تأکید کرد. از سوی دیگر وزیر امورخارجه کشورمان در گفت‌وگوی تلفنی با همتای انگلیسی خود، با اشاره به نزدیک شدن به مرحله حساس و مهم در مذاکرات وین، بر لزوم جدیت و مسئولیت‌پذیری طرف‌های مذاکره‌کننده با ایران تأکید کرد و رسیدن به این مرحله از گفت‌وگوها را بیش از هرچیز، ناشی از رویکرد منطقی و نیز ابتکارعمل طرف ایرانی دانست. امیرعبداللهیان همچنین بر لزوم توافق دسته‌جمعی میان همه طرف‌های مذاکره‌کننده بر سر متن واحد و ضرورت لحاظ شدن مطالبه‌های مشروع جمهوری اسلامی ایران تأکید کرد؛ موضوعی که در گفت‌وگوی تلفنی وزیر امورخارجه کشورمان با جوزف بورل، مسئول سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا نیز مورد تأکید قرار گرفت. امیرعبداللهیان دراین گفت‌وگو با بیان اینکه برخی شتاب‌زدگی‌ها، بازی تکراری با متن و عدم‌نمایش اراده جدی، مذاکرات را طولانی کرده‌است، به تلاش‌های جدی مذاکره‌کننده ارشد ایران و ارائه ابتکارهای واقع‌بینانه ازسوی هیأت ایرانی اشاره و تأکید کرد که در هرگونه پیشنهادی، باید حقوق و مطالبه‌های مشروع جمهوری اسلامی ایران درنظر گرفته شود. وزیر امورخارجه کشورمان همچنین با بیان اینکه «جمهوری‌اسلامی ایران به هیچ‌وجه از خطوط قرمز خود که مبتنی بر منطق و واقع‌بینی است، عقب‌نشینی نمی‌کند»، بر لزوم اتخاذ رویکرد واقع‌بینانه ازسوی طرف‌های غربی با هدف پیشبرد هرچه سریع‌تر مذاکرات در وین تأکید کرد. مسئول سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا نیز دراین گفت‌وگوی تلفنی ضمن تقدیر از تلاش هیأت جمهوری اسلامی ایران و سایر هیأت‌ها در مذاکرات وین، گفت: مذاکرات وین به مرحله حساسی رسیده و لازم است همه طرف‌ها با انعطاف و درنظر داشتن مقدورات و محدودیت‌های یکدیگر به پیشرفت مذاکرات کمک کنند.
استنکاف آمریکا از پذیرش الزام‌های شکل‌گیری توافق
همه اینها درحالی است که کارشناسان معتقدند موفقیت در مذاکرات و دستیابی به توافق به اراده غربی‌ها برای اتخاذ تصمیم‌های مهم سیاسی، به‌ویژه در حوزه تحریم‌ها و کنار گذاشتن خواسته‌های غیرواقع‌بینانه بستگی دارد و اگر آنها و به‌ویژه آمریکا، به تصمیم نهایی رسیده باشند، امکان دستیابی به توافق مثبت وجود دارد؛ واقعیتی که دبیر شورای‌عالی امنیت‌ملی کشورمان نیز بر آن تأکید دارد. علی شمخانی دراین زمینه در توییتی نوشت: «مذاکرات وین به مرحله‌ای رسیده که می‌توان در مورد نتیجه آن با قطعیت و بدون نیاز به گمانه‌زنی، اعلام نظر کرد. تصمیم سیاسی آمریکا برای تحقق یا استنکاف از پذیرش الزام‌های شکل‌گیری توافق قابل اتکا و پایدار براساس اصول پذیرفته شده در برجام، می‌تواند جایگزین گمانه‌زنی‌ها شود.»
وی همچنین در توییت دیگری بدعهدی اثبات شده آمریکا را مهم‌ترین عامل تهدیدکننده هرگونه توافقی دانست و نوشت:«رفع واقعی تحریم‌ها یعنی بهره‌مندی ایران از منافع اقتصادی قابل اتکا و پایدار. بدعهدی اثبات شده آمریکا، مهم‌ترین عامل تهدیدکننده هرگونه توافق است و راستی‌آزمایی و ارائه تضمین، بخش لاینفک «توافق خوب» است. در چنین شرایطی اما عدم‌انعطاف‌پذیری آمریکا در پذیرش شرط‌های ایران برای بازگشت این کشور به میز مذاکرات، زمینه‌ساز کند شدن روند مذاکرات شده است. با وجود رویکرد عمل‌گرایانه مذاکره‌کنندگان کشورمان در جریان مذاکرات وین که دیگر طرف‌های حاضر در گفت‌وگوها نیز به آن اذعان دارند، به‌نظر می‌رسد آمریکایی‌ها همچنان به‌دنبال پیشبرد بازی «مقصرنمایی ایران» و وادار کردن کشورمان به کوتاه آمدن از مطالبات به‌حق خود هستند.
مکث
1+4 منتظر تصمیم سیاسی آمریکا
بررسی اخبار و تحولات مذاکرات در وین نشان می‌دهد همه طرف‌ها در انتظار تصمیم سیاسی آمریکا هستند و برهمین اساس هم بود که چندی پیش مذاکره‌کنندگان چین، روسیه و اتحادیه اروپا از تعلل تیم آمریکایی برای اتخاذ تصمیم سیاسی گلایه کرده بودند. آنچه مشخص است، اینکه ایران دستورکار خود را در وین مشخص کرده و تصمیم‌های سیاسی خود را هم گرفته است. برهمین اساس هم بود که سخنگوی وزارت امورخارجه کشورمان در نشست‌خبری اخیر خود تأکید کرد که توافق در وین منتظر تصمیم‌های سیاسی طرف مقابل است. سعید خطیب‌زاده با بیان اینکه تهران تصمیم‌های سیاسی خود را سال‌ها پیش گرفته و در برجام باقی مانده‌است، تأکید کرد که جمهوری اسلامی ایران پس از بازگشت هیأت خود به تهران، طرح پیشنهادی داده شده را مجدداً به بحث و بررسی گذاشت؛ «البته دادن و گرفتن پیشنهادها یک موضوع عادی است و هیچ اتفاق خارق‌العاده‌ای رخ نداده‌است.» وی با بیان اینکه آنچه در وین باقی‌مانده در مورد موضوع‌های کلیدی است، افزود: هر چقدر اراده آمریکایی‌ها و تروئیکای اروپایی بالا برود فاصله ما تا رسیدن به توافق کاهش خواهد یافت. سخنگوی دستگاه دیپلماسی همچنین درباره تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا نیز عنوان کرد: این موضوع در یک مسیر موازی در وین از ماه‌ها قبل مطرح بوده و توافقی که یک‌بار به‌دست آمد، طرف آمریکایی در شب اجرا، زیر آن زد و یک‌بار دیگر نشان داد که تا چه میزان در توافق با واشنگتن باید دقت کرد. به‌نظر می‌رسد طرف آمریکایی در این حوزه هم تصمیم خود را نگرفته است و منتظر نتایج وین است.
