نقد من بیشتر به مردم است

حامد قریب-روزنامه نگار

فیلم «علف‌زار» به کارگردانی کاظم دانشی و تهیه‌کنندگی بهرام رادان یکی از ۲۲فیلم حاضر در جشنواره چهلم فیلم فجر است. به‌گفته سازندگان، علف زار روایتی از یک ماجرای تلخ بوده که برای آن از پرونده‌های واقعی نیز الهام گرفته شده است. تجاوز و چگونگی برخورد جامعه کنونی ایران با قربانی این اتفاق و مجرم، مسئله اصلی این فیلم سینمایی به شمار می‌آید. پژمان جمشیدی، سارا بهرامی، ستاره پسیانی، ترلان پروانه، مائده طهماسبی، مهدی زمین‌پرداز و مهران امام‌بخش از جمله بازیگرانی هستند که در این اثر به ایفای نقش پرداخته‌اند. پیرامون چگونگی تولید این فیلم و پرداختن به داستانی ملتهب در آن با کاظم دانشی به گفت‌وگو پرداختیم.

باتوجه به صحبت‌هایی که درباره وام گرفتن از پرونده‌های واقعی مطرح کردید و تحقیقاتی که روی موضوع انجام دادید، می‌توان نتیجه گرفت که با دغدغه‌ای به سراغ ساخت این فیلم رفتید. در این‌باره توضیح دهید؟
بعد روانشناسی و جامعه‌شناسی فیلم خیلی برایم اهمیت دارد. بالاخره یک حرف مهمی درباره یک مقوله و معضل اجتماعی مطرح می‌شود و نمی‌توان بدون عقبه فکری و تحقیقات راجع به آن حرف زد. خیلی تلاش کردم که اتفاق لازم در این فیلم رخ دهد و کاری که انجام دادم، حرکت ویژه‌ای نیست؛ چراکه این کار باید مبتنی بر تحقیقات و جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی می‌بود. دلم می‌خواست یک تأثیر اجتماعی بگذارم و با فیلم روی مردم تأثیرگذار باشم. اگر بتوانم با فیلم خود یکی از این پرونده‌ها را کم‌کنم، تأثیر خودم را گذاشته‌ام؛ چون این برایم خیلی اتفاق ویژه و خوشایندی است.

تقریبا تمام شخصیت‌های فیلم شما تنها سکوت را به‌عنوان راه‌حل معرفی می‌کنند اما راه‌حل شما که آن را در قالب شخصیت سارا بهرامی می‌بینیم، سکوت نکردن است. آیا باتوجه به قوانین موجود سکوت نکردن راهگشاست؟
بله. بیشتر از اینکه در این زمینه مشکل  قانونی داشته باشیم، با ذهنیت بد مردم و عرف اشتباه جامعه مواجه هستیم. در واقع نقد من بیشتر به مردم است. به هر ترتیب این اتفاق(تجاوز) در همه جای جهان وجود دارد و منحصرا مربوط به ایران نیست اما ما با همه جای جهان یک وجه‌تمایز داریم و آن سکوت و ترس از آبرو است. این اتفاق در خیلی از پرونده‌های قضایی ما وجود دارد.
البته ما کشوری نیستیم که آمار (جرم) تجاوز در آن بالا باشد اما یک دانه این جرم هم برای یک کشور زیاد است. شخصا معتقدم که آدم‌ها بعد از این اتفاق نباید با مصلحت‌اندیشی سکوت کنند، بلکه باید پای احقاق‌حق خودشان بایستند.

پژمان جمشیدی در این فیلم ایفاگر نقش بازپرسی است که باوجود کار کردن در یک سیستم، در مقابل بخش‌هایی می‌ایستد تا حق یک نفر پایمال نشود. این کار حتی به قیمت تبعاتی است که برای شخص خودش به همراه دارد. آیا این شخصیت مابازای بیرونی هم دارد؟
بله. بالاخره سیستم مبتنی بر انسان است؛ به‌عنوان مثال ما همه عضوی از سازمان سینمایی هستیم؛ چه فشارهایی روی این سازمان وارد می‌شود تا یک فیلم ملتهب اکران نشود؟ همین فشار روی قوه‌قضاییه هم هست، در یک پرونده مهم و پر سر و صدا کلی فشار از بیرون روی قوه‌قضاییه می‌آید. در پرونده آقای طبری نیز چنین موضوعی را شاهدیم. بخش حفاظت در یک مجموعه به چه معناست؟ یعنی ممکن است آدم‌هایی در این سیستم فاسد یا اهل زد‌و‌بند باشند و مقررات را رعایت نکنند و خلاف انجام دهند. حفاظت وظیفه دارد که با آنها برخورد کند.

 در اینطور مواقع بحث قدرت پیش می‌آید. چگونه است که در فیلم شما فردی که نسبت به بقیه از قدرت کمتری برخوردار است موفق می‌شود؟
مطمئن باشید قاضی که آقای طبری را گرفته آدم موفقی است. قطعا خیلی‌ها به او فشار آوردند که آقای طبری را نگیر. وقتی ابربدهکاران بانکی را می‌گیرند، فکر می‌کنید به آن قاضی فشار آورده نمی‌شود که این شخص را نگیرید؟ قطعا از همه جا به او فشار می‌آورند و پیشنهادهای سنگین رشوه می‌دهند.
واقعا همانطور که تلخی را می‌گویم، حق و حقیقت را هم باید گفت. ممکن است یک قاضی  رشوه گرفته و پرونده را مختومه کند، ولی قاضی‌هایی هم داریم که رشوه‌ها را نپذیرفته‌اند؛ چراکه ما می‌بینیم بدهکار بانکی ۲۰هزار میلیاردی به زندان افتاده است.

 باتوجه به صحبت‌هایی که از ممیزی‌های فیلم می‌شود، اکنون از نتیجه نهایی راضی هستید؟
ممیزی در هر فیلمی با آسیب همراه است و در این شکی وجود ندارد ولی اکنون از نسخه‌ای که تحویل جشنواره داده‌ام راضی هستم. به‌نظرم فیلم اینقدر شجاعت دارد و مسئله جدیدی را مطرح می‌کند که ارزش یک‌بار دیدن را دارد. همین برایم کافی است. جوایز و تشویق‌ها لطف است که امیدوارم شامل حال ما هم بشود ولی اینکه مردم فیلم را دوست داشته باشند و در سانس‌های فوق‌العاده آن را ببینند برای من بهترین اتفاق ممکن است.

 بهرام رادان به‌عنوان تهیه‌کننده در فیلم شما حضور دارد. درباره روند آشنایی‌ای که موجب این همکاری شد توضیح دهید؟
ایشان تهیه‌کننده درجه یکی است که حمایت‌های بسیاری از فیلمساز انجام می‌دهد. از طریق 2نفر از دوستانم با آقای رادان آشنا شدم و فیلمنامه را دادم و ایشان خواند. در ادامه جلساتی گذاشتیم و به این نتیجه رسیدیم که با هم کار کنیم.
قطعا اختلاف‌نظرهایی هم وجود داشت ولی بهرام رادان خیلی برادرانه و همراه در کنار ما بود. او هر روز سر صحنه حاضر می‌شد و حواسش به شرایط تولید کار بود تا بچه‌ها اذیت نشوند و این برای کارگردان خیلی خوشایند است؛ چراکه هیچ غر و تنشی سر صحنه وجود ندارد.