یک راهنمای تئوری و عملی

کتاب «تاریخ فیلم تجربی» نوشته اِی.‌ال.‌ریس با ترجمه روناک رنجی از معدود کتاب‌هایی است که درباره تاریخ فیلم تجربی به فارسی منتشر شده است. پیش از این، کتاب «سینما و امر تجربی» زیرنظر مازیار اسلامی و ویژه‌نامه فصلنامه فارابی درباره فیلم کوتاه و تجربی تنها منابع موجود به فارسی درباره فیلم تجربی بودند. هدف کتاب تاریخ فیلم تجربی، همانطور که خود ریس نوشته، عرضه روایتی مختصر و تاریخی درباره فیلم و ویدئوی تجربی است. این کتاب فیلم آوانگارد را در 2زمینه بررسی می‌کند: از یک‌سو سینما و فرهنگ تصویر متحرک و از سوی دیگر هنر مدرن به همراه مؤخره یا توسیع پست‌مدرن آن. اما جنبش تجربی یا هنرمندان فیلم و ویدئو را نیز همچون نیرویی مستقل، سرزنده و پرشور قلمداد می‌کند که رشد و زیبا‌شناسی درونی خاص خود را دارد. ریس سینما را فرمی هنری می‌داند و صرفا فیلم‌های آوانگارد را فیلم هنری قلمداد نمی‌کند؛ «سینما به مثابه یک کلیت همراه همه آن هنرهای رسانه‌ای که هیچ اصطلاحی همچون «فناوری‌های اطلاعاتی» فهم بهتر و ساده‌تری از آن به‌دست نمی‌دهد، قطعاً فرمی هنری است؛ جدیدترین و قدرتمندترین هنر دیداری- شنیداری در تاریخ غرب و جهان؛ بسیاری از کتاب‌های تأثیرگذار، از «فیلم به‌مثابه هنر» آرنهایم و اسلاف برجسته آن گرفته، تا متن آموزشی پرکاربرد «هنر فیلم» بوردول و تامپسون بر این نکته تأکید کرده‌اند. خود بی‌اف‌ای این واژه را در منشورش تقدیس می‌کند؛«پیشبرد هنر فیلم». بنابراین، ادعای مطرح‌شده درباره آثار فیلم و ویدئوی تجربی که در اینجا مورد بحث قرار گرفته منحصرکننده نبوده و به این معنا نیست که هنر در سینما صرفاً متشکل از آوانگاردهاست. دیدگاهی که در اینجا اتخاذ شده صرفاً این است که یکی از روش‌های درک آوانگارد (چنان که در اینجا معین‌ شده، زیرا آوانگاردهای فیلمی فراتر از مدار تجربی نیز وجود دارند) این است که آن را دارای پایه‌ای استوارتر در بستر هنر مدرن و پست‌مدرن درنظر بگیریم، بیش از آنچه مثلاً در مورد فیلم درام امکانپذیر است. در این راستا، مسئله هم تعیین جایگاه آوانگارد و هم تلاش برای تعامل با آن است به‌ویژه برای خوانندگان و بینندگانی که فیلم تجربی را از نقشه سینما، به‌خصوص سینمای درام روایی، بسیار دور و آن‌قدر ناسازگار با هنجارهای تماشای فیلم می‌یابند که کلاً تعامل با آن امکان‌پذیر نیست؛ چراکه به‌طور کلی این فیلمسازی‌ بدون داستان، شخصیت‌ها و طرح است یا در آن این عناصر که برای فرم سینمایی بسیار ضروری به‌نظر می‌رسند در روابطی جدید و انتقادی قرار می‌گیرند. این کتاب اذعان دارد که این دیدگاه سلبی ممکن است حداقل در بعضی موارد درست باشد و از آنجا آغاز می‌شود؛ به‌عبارت دیگر، در حاشیه‌های بیرونی و حتی فراتر از مرزهای نقشه سینما.» ریس کتابش را برای خوانندگانی که برخی از فیلم‌های تجربی را دیده‌اند و می‌خواهند در مورد آنها بیشتر بدانند و همچنین برای فیلم و ویدئوسازانی که آثاری از این قبیل می‌سازند یا می‌خواهند که بسازند و افراد علاقه‌مند به زمینه‌های عمومی تاریخی و متأخر آوانگاردها مفید می‌داند.
محمدرضا اصلانی، فیلمساز نوگرا و کهنه‌کار، در یادداشتی که بر این کتاب نوشته، آن را اینطور معرفی کرده است:«در واقع این کتاب، یک راهنمای تئوری و عملی و تشویقی برای جوانان فیلمساز است که خلاقیت را در سینما فراموش نکنند و تعریفی از خلاقیت و سینمای واقعی داشته باشند». این کتاب از یک مقدمه، 2بخش مفصل و پر از جزئیات و یک نتیجه‌گیری تشکیل شده و تصویر تقریبا جامعی از رویدادهای سینمای تجربی تا سال2011 فراهم می‌آورد.