پویش حفاظت از کودکان در فضای مجازی

عمادالدین قاسمی‌پناه- خبر‌نگار

 روز گذشته، دومین پویش کودکان سایبری در سراسر کشور آغاز شده است. این پویش که تا 30دی ماه ادامه دارد، با هدف افزایش آگاهی عمومی نسبت به مخاطرات فضای مجازی برای کودکان اجرا می‌شود. خانواده، نخستین و مهم‌ترین لایه حفاظتی کودکان به شمار می‌آید. به‌عبارت دیگر، خانواده‌ها برای محافظت از کودکان، ناچار به افزایش دانش سایبری خود و همراهی آنها در فضای مجازی هستند. چند سالی است که اصطلاح نسل زِد(Generation Z) در ادبیات فناوری و جامعه‌شناسی ظهور کرده است. بنا به تعریف پژوهشگران، نسل زِد یا زومرها(Zoomers) گروهی هستند که از اواسط دهه 1990تا اوایل دهه 2010میلادی متولد شده‌اند. ویژگی بارز این گروه هم این است که نخستین نسلی هستند که از نخستین سال‌های زندگی خود به اینترنت و فناوری دیجیتال دسترسی داشته‌اند و این در حالی است که لزوما از سواد دیجیتال برخوردار نبوده‌اند. برخی پژوهشگران بر این باورند که محافظت اولیه باید به خانواده‌ها سپرده شود و دولت‌ها هم قوانین سختگیرانه‌ای را برای شرکت‌های فناوری در مورد نحوه جمع‌آوری و پردازش اطلاعات کودکان وضع کنند.

قانونگذاری کارآمد
سینا تفنگچی، پژوهشگر فناوری‌های نوین در گفت‌وگو با همشهری در پاسخ به این پرسش که آیا دولت‌ها باید برای حفاظت کودکان نقش‌آفرینی کنند، به قانون مقررات عمومی حفاظت از داده اتحادیه اروپا(GDPR) و همچنین قانون کوپا(COPPA) آمریکا اشاره می‌کند.
به‌گفته او براساس قانون GDPR محدودیت‌هایی برای جمع‌آوری و پردازش اطلاعات افراد زیر 16سال از سوی شرکت‌های فناوری وضع شده است. به‌عنوان مثال، در انگلیس قوانین سختگیرانه‌ای برای کنترل نحوه استفاده کودکان و نوجوانان از اپلیکیشن‌ها، اسباب بازی‌های قابل اتصال به اینترنت، شبکه‌های اجتماعی، بازی‌های آنلاین، سایت‌های آموزشی، سایت‌های استریم بازی و ... وجود دارد. این سایت‌ها و نرم افزارها باید میزان جمع‌آوری اطلاعات شخصی کودکان را به حداقل برسانند، قابلیت شناسایی موقعیت جغرافیایی کودکان و نوجوانان را غیرفعال کنند و تمهیداتی برای غیرممکن کردن دسترسی کودکان به بخش‌های مناسب بزرگسالان خدمات خود بیندیشند.

نبود قانون برای کودکان
مدرس علوم ارتباطات دانشگاه پیام نور با اشاره به اینکه ایران در هیچ‌یک از این کنوانسیون‌ها و کارگروه‌ها عضویت ندارد، می‌گوید: «ایران تنها کشوری است که قانونی درباره محافظت از کودکان ندارد و فقط مرکز ملی فضای مجازی سندی را با عنوان «سند صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی» تصویب کرده است.»  اگرچه بند 5ماده 3این سند به تشدید مقابله قانونی با تهدیدکنندگان امنیت این گروه سنی در فضای مجازی اشاره می‌کند؛ با این حال، تفنگچی بر این موضوع تأکید می‌کند که این مصوبه یک سند است و از آنجا که ضمانت‌های اجرایی در آن پیش‌بینی نشده و صرفا تکالیفی را مشخص کرده، نمی‌تواند در چارچوب قانون قرار بگیرد. او با اشاره به برخی محدودیت‌های سنی برای عضویت در شبکه‌های اجتماعی خارجی، می‌گوید: «این در حالی است که یک کودک 6ساله به راحتی می‌تواند در اپلیکیشن‌هایی چون سروش، روبیکا و سایر پلتفرم‌های ایرانی حساب کاربری داشته باشد.»

ضرورت «سواد ابزاری»
این پژوهشگر فناوری‌های نوین با اشاره به نقش خانواده‌ها در محافظت از کودکان در فضای مجازی، بر افزایش «سواد دیجیتال» و همچنین «سواد ابزاری» خانواده‌ها تأکید می‌کند و می‌گوید: «سواد ابزاری به این معنی است که فرد نسبت به یک پلتفرم(ابزار) شناخت و دانش کافی پیدا می‌کند و هرچه این دانش بیشتر افزایش یابد، امکان اظهارنظر درباره آن پلتفرم و همچنین فعالیت امن‌تر بیشتر می‌شود.»
تفنگچی معتقد است که این شناخت می‌تواند باعث افزایش بهره‌مندی از کاربردهای یک اپلیکیشن از سوی خانواده‌ها شود و از سطحی‌نگری و کمی‌نگری آنها بکاهد. او با تأکید بر اینکه این موضوع تمرکز بر غنای محتوا را افزایش می‌دهد، ادامه می‌دهد: «از سوی دیگر، خانواده‌ها باید توانایی‌های خود را در مهارت‌های فنی و دیجیتال و تسلط بر شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌ها افزایش دهند، چراکه باعث ایجاد همبستگی بیشتر بین خانواده‌ها و فرزندان می‌شود.»

والدین از فضای مجازی دوری نکنند
این کارشناس فضای مجازی با اشاره به اینکه شکاف نسلی کاهش یافته است، بر این نکته تأکید می‌کند که هرچقدر شکاف نسلی کاهش یابد، همگرایی والدین و فرزندان بیشتر می‌شود که نتیجه آن کاهش آسیب‌های فضای مجازی برای کودکان است. تفنگچی معتقد است که «والدین نباید از فضای مجازی دوری کنند، چراکه این دوری و بی‌علاقگی باعث می‌شود که کودکان به تنهایی در این فضا حضور یابند و به این ترتیب مدیریت خانواده‌ها بر فرزندان دچار اختلال می‌شود.»