جهان پساکرونا، بی‌ثبات‌تر از همیشه

نابرابری در جهان رو به افزایش است؛ این کلیدی‌ترین نکته‌ای است که در گزارش جدید مجمع جهانی اقتصاد درباره آینده جهان آورده شده است. همه‌گیری کرونا، نابرابری‌ها را در جهان افزایش داده است و در نتیجه آن باید در انتظار تنش‌ها، ناآرامی‌ها و واکنش‌های پیچیده‌تر بین‌المللی نسبت به رویدادهایی مانند تغییرات اقلیمی، مشکلات معیشتی و اقتصادی و همچنین ناپایداری‌های اجتماعی در جهان بود. در گزارش جدید «ریسک جهانی» مجمع جهانی اقتصاد هشدار  داده شده که بهبود اقتصاد جهان پس از همه‌گیری کرونا که متکی بر افزایش نرخ واکسیناسیون است، شکاف میان ملت‌ها را افزایش داده است. براساس این گزارش، سال2022 در شرایطی آغاز شده که نیمی از جمعیت جهان هنوز در برابر کرونا واکسینه نشده‌اند و روند نابرابر بهبود وضعیت اقتصادی کشورهای مختلف، در اقتصاد جهانی شکاف‌هایی ایجاد کرده است. نرخ واکسیناسیون جهانی نشان می‌دهد در 52کشور کمتر توسعه‌یافته که 20درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، تنها 6درصد از مردم در برابر کرونا واکسینه شده‌اند. درحالی‌که در کشورهای ثروتمند، 69.9درصد از مردم واکسن دریافت کرده‌اند. این یکی از مواردی است که مجمع جهانی اقتصاد به‌عنوان تبعیض جهانی نسبت به آن هشدار داده است؛ تبعیضی که می‌تواند به تنش‌های داخلی و بین‌المللی دامن بزند.
گزارش مجمع جهانی اقتصاد براساس نظرسنجی از حدود هزار متخصص و کارشناس درباره خطراتی که در کوتاه‌مدت(تا 3سال آینده) و بلندمدت(تا 10سال آینده) جهان را تهدید می‌کنند تدوین شده است. 84درصد از این کارشناسان نسبت به وضعیت کنونی و مسیری که جهان تا 10سال آینده در پیش گرفته است ابراز نگرانی کرده‌اند. تنها 12درصد از کارشناسان در این نظرسنجی دیدگاه مثبتی نسبت به آینده جهان دارند و تنها 4درصد نسبت به آینده خوش‌بین هستند. به‌گفته مجمع جهانی اقتصاد، بیشتر پاسخ‌دهندگان انتظار دارند 3سال آینده مملو از ناپایداری‌ها، شکست‌ها و رویداد‌های غیرمنتظره‌ای باشند که میان برندگان و بازندگان جهانی شکاف ایجاد خواهد کرد. تنها 11درصد از هزار پاسخ‌دهنده متشکل از کارشناسان حوزه‌های مختلف و رهبران کشورهای جهان در این نظرسنجی انتظار دارند روند بهبود اقتصاد جهانی طی 3سال آینده سریع‌تر شود.
براساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، ضعف دولت‌ها در مدیریت به موقع بحران اقلیمی بزرگ‌ترین تهدیدی است که طی دهه آینده در کمین جهان است. در همین راستا، وضعیت‌های بحرانی آب و هوایی مانند وقوع سیل یا خشکسالی و پس از آن نابودی گونه‌های زیستی به‌ترتیب در رتبه‌های دوم و سوم قرار گرفته‌اند. بحران انسجام اجتماعی، بحران معیشتی، بیماری‌های مسری، آسیب‌های انسانی به محیط‌زیست، بحران منابع طبیعی، بحران بدهی و تقابلات اقتصادی-ژئوپلتیکی به‌ترتیب تهدید‌هایی هستند که جهان را در معرض خطر قرار خواهند داد. چند مورد از مهم‌ترین تهدید‌های جهانی از این قرارند:

بستر متلاطم بهبود اقتصادی
شیوع سویه اومیکرون در روزهای پایانی سال 2021 نگرانی بسیاری از اقتصاددانان را به واقعیت تبدیل کرد؛ روند بهبود اقتصاد جهان بر بستر به‌شدت ناپایداری در حرکت است و هر اختلالی در این روند می‌تواند تبعاتی طولانی مدت از خود به جا بگذارد. پس از انقباض 3.1درصدی اقتصاد جهانی در سال 2020، رشد اقتصادی برای سال 2021، 5.9درصد و برای سال 2022، 4.9درصد پیش‌بینی شده است. بزرگ‌ترین تهدیدی که در کمین روند بهبود اقتصادی جهانی است، ظهور سویه‌های جدید کروناست که می‌تواند به بحران‌هایی مانند افزایش قیمت کالا، بی‌ثباتی در قیمت‌ها و بحران بدهی منجر شود؛ بحران‌هایی که جهان درحال حاضر چشمه‌هایی از آن را تجربه کرده است. برای مثال سهم بدهی دولت‌ها از تولید ناخالص داخلی در 2020حدود 97درصد بوده است؛ یا از سال 2020تا‌کنون قیمت کالا 30درصد افزایش داشته است. قیمت‌ها ممکن است با وجود تنش‌های فزاینده میان روسیه و اروپا، کمبود انرژی در چین، اختلال در چرخه تامین کالا و کاهش سرمایه‌گذاری بر منابع فسیلی انرژی ناپایدار باقی بمانند. در مجموع پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که تا سال 2024 اقتصاد جهانی 2.3درصد کوچک‌تر خواهد شد. همچنین پیش‌بینی شده که به تعداد افرادی که تا پیش از همه‌گیری کرونا در فقر مطلق زندگی می‌کردند، حدود 51میلیون نفر افزوده شود و نابرابری که پیش از آغاز همه‌گیری در جوامع شکاف ایجاد کرده بود، بزرگ‌تر از همیشه شود.

ناتوانی در نجات محیط‌زیست
کارشناسان درنظرسنجی اخیر ناتوانی در اقدام به موقع برای مدیریت بحران تغییرات اقلیمی را بزرگ‌ترین خطری می‌دانند که در بلندمدت و طی دهه آینده جهان را تهدید می‌کند. پس از آن وضعیت‌های بحرانی آب و هوایی و انقراض گونه‌های زیستی، خطراتی هستند که در رتبه‌های بعدی اهمیت قرار دارند. در این میان، فاصله‌گرفتن از صنایع آلاینده می‌تواند به بی‌ثباتی اقتصادی در جهان منجر شده و بحران بیکاری را تشدید سازد. 31.1درصد از پاسخ‌دهندگان درنظرسنجی مجمع جهانی اقتصاد باور دارند تغییرات اقلیمی و بحران‌های وابسته به آن می‌توانند تا 2سال آینده برای جهان خطرهای جدی ایجاد کنند. همچنین براساس این گزارش، یکی از تبعات اجتناب‌ناپذیر ضعف در مدیریت بحران‌های محیط‌زیستی، افزایش نرخ مهاجرت در جهان است.
بحران مهاجرت
طی یک دهه گذشته مجموع آمار مهاجران و آوارگان بین‌المللی از 221میلیون نفر به 281میلیون نفر رسیده است. آمار افرادی که در سال2020 تنها به واسطه جنگ در جهان آواره شده‌اند حدود 34میلیون نفر برآورد شده است. شرایط اقتصادی، تغییرات اقلیمی، جنگ و بی‌ثباتی سیاسی درسال‌های اخیر میلیون‌ها انسان را وادار به ترک خانه کرده است. از این‌رو مهاجرت ناخواسته از دید کارشناسان یکی از چالش‌های بزرگی است که در طولانی‌مدت جهان را تهدید می‌کند. تغییرات اقلیمی به‌عنوان اصلی‌ترین عامل محرک مهاجرت در جهان معرفی شده است. این بحران به‌صورت مستقیم با تخریب زیستگاه‌ها به واسطه بلایای طبیعی و به‌صورت غیرمستقیم و به واسطه نمایش ضعف اقتصادی دولت‌ها در مدیریت فجایع اقلیمی به افزایش آمار مهاجران دامن می‌زند. همزمان، همه‌گیری کرونا باعث افزایش حمایت‌گرایی اقتصادی و برهم‌خوردن توازن بازار کار شده است و موانع بیشتری برای ورود پناهجویان به کشورهای مختلف جهان ایجاد کرده است. 60درصد از کارشناسان شرکت‌کننده در نظرسنجی مجمع جهانی اقتصاد باور دارند بحران مهاجرت و پناهجویان جهان حوزه‌ای است که هیچ تلاشی برای مدیریت آن انجام نشده و یا تلاش‌ها در این راستا به تازگی آغاز شده‌اند. بحران پناهجویان و مهاجران در سال‌های اخیر به‌عنوان ابزار ژئوپلتیک دولت‌ها مورد استفاده قرار گرفته و همین موضوع می‌تواند منجر به تشدید تنش‌های بین‌المللی شود.

تنش‌های ژئوپلتیک
شدت گرفتن تنش‌های ژئوپلتیک به‌عنوان یکی دیگر از عوامل ایجاد اختلاف و تفرقه در جهان معرفی شده است. رقابت میان آمریکا و چین درحال افزایش است. افزایش توانمندی‌های تسلیحاتی چین درحال برهم زدن توازن قدرت در منطقه غرب اقیانوس آرام است. همزمان آمریکا به‌دنبال تقویت روابط خود با کشورهای این منطقه به‌ویژه استرالیاست. میزان تمایل کشورهایی مانند روسیه و ترکیه هم برای اعمال قدرت فرامرزی رو به افزایش گذاشته است. در این میان، رقابت بر سرفناوری تسلیحاتی، تصاحب فضا و نظامی‌شدن فضا، توسعه قدرت در فضای سایبری، تصاحب خاک و افزایش نفوذ سیاسی و اقتصادی میان کشورهای جهان رو به افزایش گذاشته است. نظرسنجی مجمع جهانی اقتصاد تقابل‌های ژئوپلتیکی-اقتصادی را یکی از مهم‌ترین تهدید‌های میان‌مدت و بلندمدتی می‌داند که در کمین جهان است. به‌گفته کارشناسان این تهدید مانع از آن می‌شود که کشورها بتوانند چالش‌های معمول‌تری مانند تغییرات اقلیمی را مدیریت کنند.

5 ریسک عمده پیش روی ایران
در گزارش «ریسک جهانی 2022» مجمع جهانی اقتصاد، 5خطر عمده‌ای که ایران را طی 2سال آینده تهدید می‌کند از این قرار است:
1.  بحران معیشتی و اشتغال
2. ‌سرخوردگی نسل جوان
3. رکود ادامه‌دار اقتصادی
4. بحران منابع طبیعی
5. نابودی گونه‌های زیستی و ازبین رفتن اکوسیستم