مهار 262 میلیون مترمکعب آب در سیلاب جنوب

سیدمحمد فخار - خبر‌نگار

 سیل هفته گذشته با وجود همه هشدارها و اطلاعیه‌هایی که داده شد، به مردم استان‌های جنوبی کشور خسارت‌هایی وارد کرد و 8نفر نیز جان خود را از دست دادند اما این نخستین‌بار است که فعالیت‌های انجام‌شده در بخش آبخیزداری، دامنه اثرگذاری خود را به وضوح نشان داده است.
چهارشنبه هفته اخیر بود که رئیس‌جمهور در جلسه هیأت دولت، راهکار برو‌ن‌رفت از خطرات سیل را آبخیزداری دانست. سید ابراهیم رئیسی در این‌باره صراحتا اعلام کرد که «راهکار برون‌رفت از خطرات ناشی از سیل، تقویت حوزه آبخیزداری است و دستگاه‌های مربوطه در این زمینه باید فعالیت‌های خود را گسترش دهند.»
طی 3سال اخیر حجم عملیات آبخیزداری در ایران به ۴میلیون هکتار رسید و توانست بخش قابل توجهی از خسارات ناشی از سیلاب‌های مکرر و خسارت‌بار را کنترل کند. کارشناسان منابع طبیعی کشور، سهم عملیات آبخیز در کنترل خسارات سیل را 70درصد اعلام کردند.
به‌ گزارش همشهری، راهبرد کنترل سیلاب به تغذیه سفره‌های آب کمک می‌کند و موجب می‌شود که قنات‌ها، چشمه‌ها و چاه‌ها با تولید آب بیشتر، بتوانند زمین‌های کشاورزی زیادتری را زیرکشت برده و در تولید محصولات غذایی بیشتر و تامین آب شرب جوامع روستایی که دغدغه اصلی است، نقشی مهم ایفا کنند. آمارهای اعلام‌شده از سوی سازمان جنگل‌ها که اختصاصی در اختیار همشهری قرار گرفته شده، نشان می‌دهد در هفته اخیر 262میلیون مترمکعب آب توسط سازه‌های آبخیزداری مهار شده است.

مشاهده اثرات طرح‌های آبخیزداری
مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها درباره اثرات طرح‌های آبخیزداری بر کنترل سیل‌های جاری شده اخیر به همشهری می‌گوید: طی هفته گذشته با وجود همه سختی‌ها و مشکلاتی که از جاری شدن سیل پدید آمد، اجرای عملیات آبخیزداری در جریان سیل‌های سهمگین در ۲۹استان، دل مردم را شاد کرد. به‌گفته هوشنگ جزی، در بشاگرد استان هرمزگان و چابهار استان سیستان و بلوچستان، مردم زیر باران و سیل در کنار سازه‌های آبخیزداری اشک شوق ریختند و خدا را شکر کردند.
جزی درخصوص سوابق اجرایی این طرح‌ها می‌گوید: پس از سیل سال۹۸ همه کشور به‌دنبال علت بودند درحالی‌که آبخیزداری نشان داد، تنها راه، مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز است. البته باز هم فراموش شد و مجددا امسال سیل ۲۹استان را تهدید کرد. یک‌بار دیگر رئیس‌جمهور به وزیر نیرو دستور داد که موضوع را پیگیری کند و باز هم اثرات و خیرات آبخیزداری دیده نشد و راه به اشتباه انتخاب شد و منابع اعتباری کشور به‌دست عامل تخریبی‌ای نظیر سد میناب سپرده ‌شد. به‌گفته این کارشناس، اثرگذاری بالای طرح‌های آبخیز، البته باز هم طی ماه‌های پیش‌رو فراموش می‌شود و می‌گذرد و در سالیانی نه‌چندان دور مجددا شاهد خسارت و تخریب منابع و از دست رفتن جان هموطنان خواهیم بود اما‌ ای کاش در نظام تصمیم‌گیری سازمان برنامه و بودجه تغییرات عمیقی حاصل شود و کارشناسان سنتی بپذیرند که برنامه‌‌ریزی و توزیع منابع اعتباری کشور نیازمند تحول و تغییر در نگرش سنتی آنان است که در غیر این صورت این راه ادامه می‌یابد و ما با کمال تأسف شاهد سختی‌های مردم و از دست رفتن منابع طبیعی کشور خواهیم بود.
مدیرکل دفتر آبخیزداری سازمان جنگل‌ها تأکید می‌کند: برآوردهای کارشناسی نشان داده عملیات آبخیزداری راهکاری کم‌هزینه برای کنترل و مدیریت سیل است و الگویی مثل سیل سال۹۸ نشان می‌دهد عملیات آبخیزداری و آبخوانداری دست‌کم ۷۰درصد خسارات ناشی از سیل را مدیریت می‌کند. در عین حال کاهش فرسایش خاک، نفوذ آب در زمین و تغذیه آب قنوات، چاه‌ها و چشمه‌ها از دیگر مزیت‌های آبخیزداری و آبخوانداری است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که با احداث سازه‌های آبخیزداری، آبدهی قنوات نیز تا ۳برابر افزایش می‌یابد. 

آبگیری 90درصد س‍ازه‌های آبخیزداری کرمان 
۹۰درصد سازه‌های آبخیزداری در استان کرمان طی بارش‌های اخیر آبگیری شدند. تعداد سازه‌های آبخیزداری 7شهرستان استان کرمان ۹۵۰عدد است. به گزارش اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کرمان، این سازه‌های آبخیزداری در شهرستان‌های رودبارجنوب، قلعه‌گنج، منوجان، فاریاب، کهنوج و عنبرآباد آبگیری شدند. همچنین کارشناسان اداره کل منابع طبیعی میزان آب ذخیره شده حاصل از سیلاب را در سازه‌های آبخیزداری کرمان به‌طور میانگین ۷۵میلیون مترمکعب اعلام کردند. این میزان آبگیری سازه‌های آبخیزداری در جنوب کرمان نقش مهمی در بهبود و تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی دارد. براساس بازدیدها و نظارت‌های صورت‌گرفته توسط کارشناسان منابع طبیعی در زمان بارش‌ها، خسارتی به سازه‌های آبخیزداری وارد نشده است. ساخت سازه‌های آبخیزداری موجب کنترل سیل، کاهش خسارت سیلاب، تغذیه آبخوان‌ها و قنات‌ها، افزایش سطح سفره‌های آب زیرزمینی، کاهش حجم رسوب، جلوگیری از فرسایش خاک و تخریب اراضی کشاورزی می‌شوند.

ذخیره 22میلیون مترمکعب آب در بوشهر
اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان بوشهر از ذخیره ۸۳۰سازه‌ آبخیزداری این استان در سامانه بارشی اخیر تا ۲۲میلیون مترمکعب آب خبر داد. علاوه‌بر این ۸۳۰بند خاکی و سنگ ملاتی، در سطح ده‌ها هکتار نیز عملیات بیومکانیک و بیولوژیکی شامل هلالی آبگیر و نهال‌کاری انجام شده است. مجموعه عملیات اجرا شده تاکنون مساحتی بیش از ۴۳۶هزار هکتار از سطوح حوضه‌های آبخیز استان بوشهر را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و نتیجه آن کاهش و کنترل فرسایش خاک و حمل رسوب، استحصال آب ناشی از بارش‌های سالانه، کنترل سیلاب‌های مخرب سالانه و کاهش خسارت احتمالی ناشی از آن است. این سازه‌های آبخیزداری که از سال‌های گذشته تاکنون در استان اجرا شده‌اند می‌توانند در هر مرحله با آبگیری کامل ۳۳میلیون مترمکعب آب را استحصال و به سفره‌های زیرزمینی تزریق کنند. تزریق این میزان آب به سفره‌های زیرزمینی موجب افزایش منابع آب زیرزمینی شده و به‌طور مؤثر در کنترل سیلاب و کاهش خسارت ناشی از سیل نقش دارد.

مدیریت 15میلیون مترمکعب رواناب در خراسان‌جنوبی
در پی بارندگی‌ها در خراسان‌جنوبی، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اعلام کرد که 15میلیون مترمکعب رواناب در سازه‌های آبخیزداری استان مدیریت شد. شهرستان نهبندان با ثبت 83میلی‌متر بارندگی بیشترین حجم مدیریت رواناب را نیز با 9میلیون مترمکعب به‌خود اختصاص داده است. اگر وجود سازه‌های آبخیزداری نبود به‌احتمال زیاد در شهرستان نهبندان خسارت‌های فراوان سیلاب وارد می‌شد. هم‌اکنون 2هزار و 153سازه آبخیزداری در استان ساخته شده و امسال نیز ساخت 200سازه دیگر با اعتبار 160میلیارد تومان در دستورکار است که تعدادی از این سازه‌ها تا پایان امسال به بهره‌برداری می‌رسد. آبخیزداری یکی از شیوه‌های نوین حفاظت آب و خاک، مهار و پخش سیلاب‌هاست که باعث کنترل سیلاب‌های مخرب و نفوذ آب به داخل سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود.

آبگیری150میلیون مترمکعبی در هرمزگان
اداره کل آبخیزداری منابع طبیعی و آبخیزداری استان هرمزگان از آبگیری سازه‌های آبخیزداری واقع در هرمزگان در پی سامانه بارشی اخیر خبر داد. در جریان بارش‌های هفته اخیر، آب باران در 837سازه آبخیزداری در سراسر استان هرمزگان استحصال شده است که این میزان استحصال آب نقش بسیار مؤثری در کنترل سیل داشته است. این سازه‌های آبخیزداری با اهداف مختلف کنترل سیلاب، جمع‌آوری رواناب‌های سطحی، تقویت سفره‌های آب زیرزمینی و مبارزه با پیامدهای خشکسالی و توسعه پوشش گیاهی احداث شده است. جمعا 150میلیون مترمکعب آب در بارش‌های اخیر در سراسر استان استحصال شده است که علاوه‌بر اینکه به مصارف آب شرب روستاها و شرب دام و مصارف کشاورزی می‌رسد، آبگیری سازه‌ها نقش بسزایی در تقویت سفره‌های آب زیرزمینی نیز خواهد داشت. 

   تأکید معان اول رئیس‌جمهور بر توسعه آبخیزداری
محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهور در ستاد مدیریت بحران استان کرمان بر توسعه فعالیت‌های آبخیزداری تأکید کرد. به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دولت، محمد مخبر با اشاره به اینکه در یک منطقه در طول سال، هم خشکسالی داریم و هم سیل، بر توسعه فعالیت‌های آبخیزداری برای حل این مشکل تأکید کرد. به‌گفته مخبر، موضوع سیل‌بند هم از طریق وزارت جهاد کشاورزی پیگیری می‌شود. البته بررسی‌های هوایی نشان داده که ۱۰۰کیلومتر بالاتر از محل وقوع سیل، اگر سیل‌بند تعبیه شود همه این شهرهای پایین‌دست از سیل در امان می‌مانند. مخبر تأکید کرد که هر جا عملیات آبخیزداری انجام شده، شاهد خسارات کمتری هستیم و باید این اقدامات با سرعت بیشتری توسعه یابد.