4فصل آتش در جنگل‌های ایران

سیدمحمد فخار - خبر‌نگار

 آتش‌سوزی‌های جنگلی هر سال وسعت بیشتری از جنگل‌های کشور را در بر می‌گیرند و هنوز عامل انسانی اصلی‌ترین سهم را در آن دارد. از بی‌احتیاطی‌ها و سوزاندن کاه و کلش گرفته تا انداختن یک ته سیگار روشن همه می‌تواند روزگار جنگل را سیاه کند. هنوز هم تصویر سوخته درخت بلوط کهنسال در جنگل‌های ویسر بخش کجور نوشهر که 29آذر امسال ثبت شده بود از یادها نرفته که گردشگران زباله‌هایشان را درون تنه یک درخت ریختند و آن را آتش زدند. این آتش و ده‌ها مورد شبیه آن تنها در هفته‌های اخیر بالغ بر 200هکتار جنگل‌های پرتراکم کشور را نابود کرده است و حالا فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها به همشهری خبر داده است که در تمام 4فصل سال جنگل‌های ایران با آتش‌سوزی دست و پنجه نرم می‌کنند.
آتش‌سوزی‌های متعدد در حالی هر سال در جنگل‌های کشور رخ می‌دهد که علت ۹۵ درصد وقوع این حوادث عوامل انسانی هستند و 5درصد آن طی روند طبیعی خود رخ می‌دهد.
هادی کیادلیری، مرجع ملی کنوانسیون تنوع زیستی کشور در این‌باره به ایسنا می‌گوید: روند آتش‌سوزی در جنگل‌ها طبیعی است ولی انسان‌ها مزید بر علت شده و آن را تشدید کرده‌اند. شاید آتش‌سوزی‌ها در کشور به‌علت بارندگی و کاهش و افزایش میزان آن در سالی کم و در سالی دیگر زیادتر شوند ولی روند کلی آتش‌سوزی‌ها ادامه‌دار و رو به افزایش است.
اطلاعاتی که این کارشناس داده در شرایطی است که جنگل‌های کشور به‌دلیل شرایط اقلیمی کشور هم به لحاظ پوشش گیاهی ضعیف و به‌علت خشکسالی مستعد آتش‌سوزی است. انسان‌ها درقالب گردشگر، شکارچی و یا حتی بومیان و روستاییان می‌توانند به‌علت بی‌احتیاطی به این جنگل‌ها که خود مستعد آتش‌سوزی هستند، ضربه سنگینی وارد کنند.
از سوی دیگر بررسی اطلاعات موجود نشان می‌دهد الگوهای آتش‌سوزی به هم خورده و شدت به‌وجود آمدن این پدیده در مناطق شمالی کشور افزایش زیادی پیدا کرده و این امر غیرطبیعی است. کیادلیری درباره میزان صدمات وارد شده بر جنگل‌ها بر اثر آتش‌سوزی می‌گوید: اگر سطح آتش‌سوزی مانند سال‌های قبل باشد، آسیب چندانی به این زیستگاه‌ها وارد نمی‌شود ولی اگر سطح گسترده‌تری را در بر گیرد، فاجعه‌بار خواهد بود و به پوشش گیاهی منطقه آسیب زیادی وارد می‌کند.


همیشه پای یک بی‌احتیاطی در میان است
یکی از شبهاتی که در زمینه آتش‌سوزی جنگلی وجود دارد این است که آتش نقاط صعب‌العبور را می‌سوزاند درحالی‌که گفته می‌شود عامل قریب به اتفاق آنها انسانی است و این عامل چگونه می‌تواند به این نقاط سخت دسترسی داشته باشد که آتش را منتقل کند؟ 
سرهنگ رضا اکبری، فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در گفت‌وگو با همشهری با تأیید این نکته می‌گوید: حریق‌های شمالی اخیر به‌خصوص در استان گلستان همه در نقاط صعب‌العبور رخ داد اما اینکه آتش به چه نحوی به آنها سرایت می‌کند را باید شفاف‌سازی‌ کرد. پتانسیل حریق در جنگل‌های شمال و غرب کشور به نحو چشمگیری افزایش پیدا کرده است. از یک سو وزش باد گرم وجود دارد که همزمان با فصل پاییز این بادها می‌وزند، از طرفی کف جنگل‌های ما مملو از برگ‌های خشک و لاش‌برگ شده و استعداد حریق وجود دارد. البته اینها به‌خودی خود آتش نمی‌گیرند و به یک عامل انسانی برای حریق نیاز است که آتشی هر چند کوچک روشن کند و قبل از خاموش کردن محل را ترک کند. بعد از این بی‌احتیاطی به راحتی وزش یک باد گرم می‌تواند آتش را به جان جنگل‌ها بیندازد. سرهنگ اکبری درباره این چالش که آیا گردشگران نقاط صعب‌العبور را برای گردش انتخاب می‌کنند، می‌گوید: در همین پارک ملی گلستان مشخص شد که عامل انسانی به نقاط صعب‌العبور رفته بوده و آتش‌سوزی با عمل سهوی آغاز شده و با باد گرم شدت یافته است. این مسئله در بیشتر آتش‌سوزی‌ها رخ می‌دهد. حتی در نقاط دیگر هم که نقطه مرتفع در دسترس بوده، گردشگر آتش را روشن کرده و شدت باد گاه تا 100کیلومتر بر ساعت بوده و آتش از نقطه‌ای به نقطه دیگر سرایت کرده که فاز بعدی آتش به نقاط صعب‌العبور کشیده شده است. حتی برخی گردشگران کوهنورد هستند یا حتی دامدارها که دام‌های خود را به نقاط مرتفع می‌برند آغازگر این حریق‌های صعب‌العبور بوده‌اند.

آتش‌سوزی در هر 4فصل
اما تغییر الگوهای آتش‌سوزی موجب نگرانی کارشناسان شده است. در شمال کشور در فصل پاییز همواره به‌دلیل خزان، وزش بادهای گرم مدیترانه‌ای و کاهش سردی هوا شاهد آتش‌سوزی و در زاگرس نیز در فصل تابستان با پدیده آتش‌سوزی روبه‌رو هستیم اما در وضعیت فعلی در هر فصلی آتش‌سوزی در این دو منطقه رخ می‌دهد این در حالی است که در برخی از مناطق به لحاظ طبیعی نباید شاهد آتش‌سوزی باشیم ولی این پدیده در آن نقطه رخ می‌دهد. تغییر الگوهای زمانی و مکانی آتش‌سوزی، تمام موجودات را غافلگیر کرده است چون با این پدیده سازگار نیستند بنابراین این تغییر الگو و شدت و حدت آن فوق‌العاده نگران‌کننده است. از طرفی به همان اندازه که پدیده آتش‌سوزی، رشد و شدت داشته‌، تجهیزات و امکانات اطفای حریق در سراسر کشور افزایش نیافته است و امکانات و تجهیزات بسیار محدود هستند.