قاتلی که اهلی نشد
«قاتل و وحشی» چه مسیری را طی کرد و چرا به چهلمین جشنواره فیلم فجر راه نیافت؟
مسعود پویا- روزنامه‌نگار
خط خوردن نام «قاتل و وحشی» از فهرست فیلم‌های متقاضی حضور در چهلمین جشنواره فیلم فجر، بیشترین حاشیه و بازخورد را در روزهای نه چندان پر خبر سینمای ایران به‌وجود آورده است. ماجرا با اظهارنظر کوتاه مسعود نقاش‌زاده، دبیر جشنواره چهلم فجر، در حاشیه حضورش در محل برگزاری جشنواره سینماحقیقت شروع شد. نقاش‌زاده اعلام کرد طبق مقررات چون قاتل و وحشی قبلا و در جشنواره سی‌وهشتم متقاضی حضور در فستیوال شده و فرم پر کرده طبق مقررات جدید نمی‌تواند در جشنواره فجر امسال پذیرفته شود. روابط‌عمومی فیلم، در واکنشی سریع پر کردن فرم حضور را به‌معنای ارزیابی ندانست و منکر داوری قاتل و وحشی توسط هیأت انتخاب فجر سی‌وهشتم شد. وقتی همایون اسعدیان یکی از اعضای هیأت انتخاب جشنواره سی‌وهشتم هم روایتی منطبق بر آنچه سازندگان قاتل و وحشی می‌گفتند ارائه داد، به‌نظر می‌رسید فیلم نعمت‌الله با شیوه‌ای محافظه‌کارانه کنار گذاشته شده است. اینجا بود که دبیرخانه جشنواره، فرم آثار بازبینی شده توسط هیأت انتخاب جشنواره سی‌وهشتم را منتشر کرد؛ فرمی که در آن هم نام قاتل و وحشی به چشم می‌خورد و هم امضای همایون اسعدیان به‌عنوان یکی از اعضای هیأت انتخاب. هرچند ماجرا به اینجا هم ختم نشد و اسعدیان بازبینی را مترادف با ارزیابی اعضای هیأت انتخاب ندانست و همچنان ادعایش را تکرار کرد؛ اینکه قاتل و وحشی با وجود دیده شدن توسط هیأت انتخاب، به درخواست دبیر جشنواره، کنار گذاشته شده و ارزیابی‌ای درباره‌اش صورت نگرفته است. با این همه به‌نظر می‌رسد پرونده حضور قاتل و وحشی در جشنواره فیلم فجر را باید بسته شده دانست، اما بعید است این نقطه پایانی بر حاشیه‌ها و خبرسازی‌های این فیلم باشد.
تولید پرحاشیه
حمید نعمت‌الله اساسا فیلمساز بی‌حاشیه‌ای است. «بوتیک»، «بی‌پولی»، «آرایش غلیظ»، «رگ خواب» و «شعله‌ور» هیچ‌کدام فیلم‌های پرحاشیه‌ای نبودند. (البته شعله‌ور به‌علت طولانی شدن فیلمبرداری دچار حاشیه‌هایی در تولید شد.) نعمت‌الله، سازنده سریال محبوب «وضعیت سفید» هم هست؛ فیلمسازی که به شکلی جالب توجه محبوب طیف‌های مختلف منتقدان و سینمایی‌نویسان است. حمید نعمت‌الله شخصیت آرامی هم دارد و از جنجال و حاشیه همواره گریزان بوده است. همه اینها البته تا قبل از قاتل و وحشی مصداق داشت؛ فیلمی که در اوایل شهریور ۹۸ و در سکوت خبری جلوی دوربین رفت. لیلا حاتمی بعد از بی‌پولی و رگ خواب در سومین همکاری مشترکش با نعمت‌الله نقش اصلی را عهده‌دار شد و امین حیایی هم پس از تجربه موفق شعله‌ور یکی از بازیگران اصلی مرد فیلم شد. شهرام حقیقت‌دوست، ستاره اسکندری، علی علایی و عزت‌الله رمضانی‌فر دیگر بازیگران قاتل وحشی بودند؛ فیلمی که نخستین خبرهای منتشرشده درباره‌اش آن را اثری جنایی معرفی می‌کرد؛ فیلمی که سرمایه‌گذارش محمدصادق رنجکشان بود. ۵ آذر خبر رسید فیلمبرداری قاتل و وحشی به‌علت مشکلات مالی متوقف شده است. خبرگزاری مهر که این خبر را منتشر کرده در ادامه آورده بود توقف فیلمبرداری این فیلم در حالی است که طی چند روز گذشته و در فضای مجازی خبرهایی از ثبت تقاضای عوامل قاتل و وحشی برای حضور در سی‌وهشتمین جشنواره فیلم فجر منتشر شد. این تقریباً همزمان شد با انتشار بیانیه‌ای از سوی رنجکشان سرمایه‌گذار فیلم که با اعلام انجام تمام تعهدات مربوط به‌خود، مسئولیت ناتمام ماندن فیلم را متوجه تهیه‌کننده فیلم یعنی حمید نعمت‌الله می‌دانست. جالب اینکه نعمت‌الله هم پس از انتشار خبر توقف فیلمبرداری درباره وضعیت تولید فیلمش گفت: «مشکلاتی برای این فیلم از نظر سرمایه‌گذاری پیش آمد؛ چون هزینه‌ای که کردیم بیش از برآورد مورد توافقم با آقای رنجکشان بود. راه چاره‌ای برای این مسئله در گفت‌وگو با آقای رنجکشان پیدا کردیم و فیلمبرداری ادامه پیدا خواهد کرد.»
راهکار نعمت‌الله آوردن سرمایه‌گذار جدید و پرداخت هزینه‌های تولید به سرمایه‌گذار اول (رنجکشان) بود. به این ترتیب عباس نادران پسر الیاس نادران، نماینده اصولگرای مجلس به‌عنوان سرمایه‌گذار تازه وارد ماجرا شد و فیلمبرداری صحنه‌های باقیمانده ادامه یافت. ظاهراً چک‌هایی بابت هزینه‌های صورت گرفته به سرمایه‌گذار اول فیلم داده شد تا ماجرا ختم به خیر شود.
رسانه‌ها در ۴ دی ۹۸ این خبر را منتشر کردند: «درحالی‌که فیلمبرداری «قاتل و وحشی» حمید نعمت‌الله مدتی متوقف شده بود و رسانه‌ها با توجه به این توقف از احتمال نرسیدن آن به جشنواره فجر خبر داده بودند در نهایت روز گذشته برخی عوامل فیلم در صفحات‌شان از پایان فیلمبرداری آن خبر دادند.»
اما مشکلات و حاشیه‌های تولید قاتل و وحشی همچنان ادامه یافت و این بار با بی‌پولی سرمایه‌گذار جدید؛ ماجرایی که نعمت‌الله اینگونه روایتش کرد: «طی مدتی که فیلم «قاتل و وحشی» دچار مشکلات مالی بود، تمام عوامل فیلم با سخاوت به ما تخفیف دادند و حتی حاضر شدند زمان اضافی فعالیت‌شان را بدون گرفتن پول در کنار این پروژه باشند، اما آقای نادران که به پروژه اضافه شد و قرار بود کمبود بودجه این فیلم را تامین کنند، تعهداتش را انجام نداد و فیلم هم‌اکنون در مرحله مونتاژ متوقف است و وقتی پول نیست طبیعتا کار هم جلو نمی‌رود.» حمید نعمت‌الله با اعلام اینکه صادق رنجکشان در مدتی که در کنار فیلم بود، تمام تعهداتش را انجام داد، گفت: «ما از همکاری با آقای رنجکشان راضی بودیم و ایشان هم بدقولی در تامین هزینه‌ها نداشت، اما پیش‌تولید و تولید فیلم ما طولانی شد و هزینه‌ها افزایش یافت؛ به همین دلیل به‌دنبال اضافه کردن سرمایه‌گذار جدید رفتیم، اما ورود آقای نادران وضعیت این پروژه را بدخیم کرد. ایشان حتی شرط کرد که اسمش به‌عنوان تهیه‌کننده بیاید، اما در مقابل به تعهداتش برای تامین سرمایه عمل نکرد.» در نهایت میان نعمت‌الله و رنجکشان تفاهمی برقرار شد که نتیجه‌اش بازگشت سرمایه‌گذار اولیه و انجام مراحل فنی باقیمانده فیلم و آماده نمایش شدنش بود.
عکس‌هایی که جنجال به پا کرد
قاتل و وحشی در حالی آماده حضور در سی‌و‌نهمین دوره جشنواره فیلم فجر می‌شد که اخبار غیررسمی از مشکل‌دار بودن فیلم حکایت می‌کرد. مشکل وقتی آشکار شد که نخستین عکس‌های لیلا حاتمی از فیلم روی خروجی سایت‌ها و خبرگزاری‌ها رفت. در زمستان سال گذشته دیگر صحبتی از نمایش فیلم در جشنواره فجر نبود و اعضای هیأت انتخاب هم آخرین ساخته نعمت‌الله را ندیدند. عکس‌های جنجال‌آفرین و گریم لیلا حاتمی و سر تراشیده‌اش فصل تازه‌ای از جنجال‌های فیلم را کلید زد. آیا تراشیده شدن سر بازیگر زن به توقیف فیلم می‌انجامید؟ خیلی‌ها به فیلم «سرب» مسعود کیمیایی و سر تراشیده فریماه فرجامی اشاره می‌کردند؛ وقتی در دهه 60 که قواعد ممیزی سفت و سخت‌تر بود تراشیده شدن سر بازیگر دردسری ایجاد نکرد، چرا باید اتفاقی مشابه در انتهای دهه 90 باعث توقیف فیلمی شود؟
جا مانده از فجر
با این همه سازندگان قاتل و وحشی فرم حضور در جشنواره چهلم را پر کردند. این خبری بود که ایسنا درباره حضور فیلم نعمت‌الله در جشنواره چهلم منتشر کرد:« با پایان مراحل فنی فیلم «قاتل و وحشی»، این فیلم سرانجام آماده نمایش شد.طی هفته‌های گذشته صداگذاری فیلم حمید نعمت‌الله تکمیل و میکس نهایی و اصلاح رنگ آن انجام شد تا نسخه نهایی «قاتل و وحشی» آماده شود.» اما چگونه فیلمی که قبلاً متقاضی حضور در جشنواره بود دوباره فرم شرکت در جشنواره پر کرد؟ رسانه‌ها در خبری که گویا منبعش روابط‌عمومی فیلم بود ماجرا را اینگونه توضیح دادند:« با توجه به اینکه در 2 دوره گذشته به دلایل مختلف فیلم «قاتل و وحشی» برای هیأت‌های انتخابِ جشنواره، نمایش داده نشده و این فیلم هنوز هیچ نمایش داخلی و خارجی نداشته، براساس فراخوان چهلمین جشنواره فیلم فجر، بررسی این فیلم توسط هیأت انتخاب این جشنواره بلامانع است و در نتیجه نسخه نهایی فیلم طی روزهای آینده به دفتر جشنواره فجر تحویل داده می‌شود.»
با این همه فیلم در همان مرحله اول از جشنواره چهلم کنار گذاشته شد. البته خبری درباره راه‌نیافتن فیلم به جشنواره منتشر نشد تا اینکه مسعود نقاش‌زاده، دبیر جشنواره این توضیح کوتاه را درباره قاتل و وحشی داد: «به‌دلیل اینکه فیلم آقای نعمت‌الله در دوره‌های گذشته جشنواره فرم حضور را پر کرده بود، براساس آیین‌نامه جدید جشنواره فیلم فجر امکان بازبینی «قاتل و وحشی» در دوره چهلم وجود ندارد.» بعد از این اظهارنظر روابط‌عمومی فیلم نسبت به صحبت‌های دبیر جشنواره واکنش نشان داد و پر کردن فرم جشنواره را به منزله بازبینی و ارزیابی فیلم ندانست. در پاسخ به این بیانیه، دبیرخانه چهلمین جشنواره فیلم فجر در بیانیه‌ای، بر بازبینی شدن فیلم در دوره سی‌وهشتم این رویداد سینمایی تأکید کرد. همایون اسعدیان عضو هیأت انتخاب سی‌وهشتمین جشنواره ملی فیلم فجر اول دی‌ماه در گفت‌وگویی به این بیانیه پاسخ داد و اعلام کرد فیلم به دستور دبیر جشنواره سی و هشتم به‌دلیل مشکلات حقوقی و مشخص نبودن تکلیف مالکیتش کنار گذاشته شده و مورد ارزیابی قرار نگرفته است. در پاسخ به صحبت‌های اسعدیان، دبیر خانه جشنواره فیلم فجر در بیانیه مجددی، سند بازبینی شدن فیلم را در جشنواره سال ۹۸ منتشر کرد. سندی که حکم تأیید بر بازبینی فیلم می‌زد ولی این بار ماجرای تفاوت بازبینی و ارزیابی پیش آمد و هر طرف تفسیر خود را از ماجرا ارائه داد. امروز اسامی فیلم‌های حاضر در جشنواره چهلم منتشر می‌شود و آنچه مشخص و قطعی به‌نظر می‌رسد جا ماندن قاتل و وحشی از فهرست آثار راه یافته به جشنواره است. براساس تفسیری که دبیرخانه جشنواره از دیده شدن فیلم نعمت‌الله توسط اعضای هیأت انتخاب جشنواره سی و هشتم ارائه کرده، فیلم اساسا به هیأت انتخاب جشنواره چهلم ارائه نشده و پرونده فیلم را باید بسته شده دانست. فیلمی که داستان زنی به نام زیبا را روایت می‌کند؛ زنی که در تدارک عروسی دخترش به‌طور اتفاقی اسیر یک باند گانگستری می‌شود.
در همینه زمینه :
