گزارش
حال فرحزاد خوب می‌شود
همشهری مشکلات قدیمی‌ترین محله واقع شده در دره‌های خوش‌‌آب‌و‌هوای تهران را بررسی کرد
زهرا کریمی- خبر‌نگار
پاکوب‌هایی که از رفت‌وآمد افراد، روی سینه تپه‌ها به سمت دره فرحزاد ایجاد شده، کم نیست. پشت دیوار هر خانه که به دره منتهی می‌شود، ردهایی از تردد دیده می‌شود که تپه‌ها را خط‌خطی کرده است. مشکلات در این گوشه شمالی از شهر بیداد می‌کند و حوصله بومی‌ها را سر برده است. اگرچه از 2سال پیش مدیران شهری و سایر نهادها اجرای طرح «اکو پارک» را در پایتخت کلید زدند، اما هنوز اینجا سامان نگرفته است. برای اجرای این طرح، موانع زیادی بر سر راه وجود دارد. با همه اینها اهالی برای احیای روددره و برگشت ایمنی به منطقه قدیمی فرحزاد، چشم‌انتظار اجرای طرح رهاشده هستند. البته گفته می‌شود که مدیریت شهری به‌دنبال بازنگری طرح و اجرای آن است؛ آنگونه که طی هفته‌های گذشته تعدادی از اعضای شورای شهر تهران به فرحزاد سر زده و در جریان امور قرار گرفته‌اند. در همین ارتباط نرگس معدنی‌پور، رئیس کمیسیون سلامت و محیط‌زیست شورا به همشهری گفت که مسائل این محدوده شهر و طرح اکوپارک در آینده‌ای نزدیک در شورا بررسی خواهد شد. ما نیز برای اینکه ببینیم دره فرحزاد هم‌اکنون چه وضعیتی دارد، سری به این دره پردردسر زدیم.
چرا مدیران به فکر ما نیستند؟
«همیشه پروژه‌های بزرگ‌مقیاسی که در شهر چند نهاد متولی آن هستند، اجرایشان طولانی می‌شود. انگار زمان در این دره متوقف شده و قرار نیست به این زودی‌ها رونقی بگیرد و ما هم رنگ خوشبختی را ببینیم. کوچه و خیابان‌های فرحزاد پر شده از سرنگ‌های آلوده، پتو و گونی، پنهان‌سازی مواد در پای درختان توت و گردو، سیاهی به‌جا مانده از دوده آتش روی خاک و دیوار‌های مخروبه، تجمع زباله و حتی ترددهای بی‌وقت افراد.» اینها صحبت‌های رضا فرحزادی است و در ادامه گفت: «روزگاری فرحزاد مانند روستای پس‌قلعه، روستا بود و درختان قدیمی داشت. آن سال‌ها مادران و مادربزرگ‌های ما بدون ترس و دلهره از روستا به سمت دره و باغ‌هایشان می‌رفتند و همراه باغدارها و کشاورزان مشغول باغداری می‌شدند، اما مدتهاست که معتادان پایشان به این دره باز شده و حالا وضعیت فرحزاد به‌گونه‌ای شده که دیگر هیچ زن و مردی در هر ساعت از شبانه‌روز نمی‌تواند تا مسجد قدیمی یا مغازه‌ای برود و هر روز وضع بدتر شده است. در چند سال گذشته، مدیران شهری آستین همت را بالا زدند تا بوستانی شبیه به فازهای قبلی نهج‌البلاغه را بسازند و با اجرای طرح اکوپارک وضعیت کنونی را سامان ببخشند، اما این طرح بنا به دلایل مختلف ناتمام ماند. برخی از املاک اطراف دره توسط شهرداری خریداری شد و حالا همان املاک مخروبه و تبدیل به مکانی برای انواع و اقسام بزه و خلاف شده است. بعضی از اتباع، زباله‌هایشان را در این ملک‌های مخروبه یا پای درختان چندصدساله رها می‌کنند. متأسفانه اینجا روزها محلی برای بازی بچه‌های اتباع و شب‌ها مکانی دنج برای افراد بی‌خانمان و ضایعات جمع‌کن‌ها شده است.»
اهالی، چشم‌انتظار اکوپارک
طبق برخی از منابع تاریخی، قدمت فرحزاد به 700سال هم می‌رسد و در گذشته جزو منطقه یک تهران بوده است که زائران برای رفتن به امامزاده داوود از این دره عبور می‌کردند. در حریم رودخانه، باغ‌ها و خانه‌باغ بود. به واسطه توسعه شهرنشینی، بافت مسکونی شهر به دره فرحزاد و باغ‌ها چسبید. عمده آسیب‌ها در محدوده پل خوشمرام تا اتوبان همت است. یکی از قدیمی‌ها گفت :«اگر مسئولان قصد اجرای طرحی را در منطقه ما دارند، هیچ‌کدام از ساکنان قدیمی مخالف آن نیستند و استقبال می‌کنند، اما ساکنان اینجا حق آب‌وگل دارند و نباید حق و ناحق شود. این چندساله بدون رعایت حقوق اهالی با حضور معتادان، اتباع خارجی و پیشنهاد طرح‌های مختلف سرانجام خوشی منتظرمان نیست. معضل دیگر اینکه، اینجا پاتوق فروش مواد شده که خیلی‌ها برای تهیه و مصرف مواد به اینجا مراجعه می‌کنند و معروف‌ترین‌ها پاتوق چنگیز، ممددراز، خزائی، الماس، چهل پله، پل آهنی و خرمک است. بیشتر درختان قدیمی و چند صدساله گردو و انجیر باغداران خشک شد که دلایل زیادی دارد. مدیران سابق وعده و وعیدهای زیادی دادند که اگر ساخت‌وساز غیرمجازی را تخریب می‌کنند، نخاله‌ها را بعد از 2ماه جمع‌آوری کنند تا معضلی برای بستر رودخانه‌ها ایجاد نشود؛ درحالی‌که، 2سال پیش معتادان در همین نخاله‌ها و ملک‌های رها شده‌ای که شهرداری از باغداران خریداری کرده بودند، در سیلاب جان خود را از دست دادند. هر چند وقت یک‌بار مدیران نهادهای مختلف برای سامان دادن به وضعیت سری به دره می‌زنند و اقدامات کوچکی انجام می‌شود و دوباره برای ادامه کار با نهادهای دیگر به تفاهم نمی‌رسند و پروژه به فراموشی سپرده می‌شود.» یکی دیگر از ساکنان در ادامه گفت: «برای آنکه از معضلات رها شویم باید هرچه زودتر خانه‌هایی که غیرمجاز ساخته شده‌اند تکلیفشان مشخص شود. خانه‌های مجردی اینجا بیداد می‌کند و خانه‌های بیغوله 50متری را به 30تا 50نفر اجاره داده‌اند. کافی است یک زلزله اینجا رخ دهد که بیشترین تلفات را خواهیم داشت.»
قفل نوسازی باز خواهد شد
طراحی شهری محله فرحزاد برای اجرا در سامانه طرح تفصیلی به سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران (فاوا) ارجاع و ابلاغ شده است و به‌زودی قفل نوسازی باز می‌شود. محله فرحزاد با مشکلات متعددی ازجمله کامل نبودن شبکه معابر، پایین بودن سرانه‌های خدماتی، فقدان سند مالکیت و فرسودگی املاک، شیب زیاد زمین، عدم‌امکان تأمین پارکینگ و نبود دسترسی سواره به برخی از قطعات مواجه است؛ به این ترتیب با توجه به مشکلات این محدوده و ساختار قدیمی این محله با درنظر گرفتن ظرفیت‌های شهری و زیست‌محیطی مجاور روددره فرحزاد مدیران شهری اقدامات خوبی برای طراحی محله فرحزاد انجام داده‌اند.
حمیدرضا صارمی، معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران درباره طرح موضعی محله فرحزاد، گفت: «طرح موضعی فرحزاد به‌عنوان یکی از تکالیف اصلی سند طرح جامع مصوب شهر تهران با تمرکز بر حوزه سکونت با مساحت تقریبی 69.1هکتار در دستور کار قرار گرفت؛ بر این اساس تهیه طرح از سال 94آغاز شد که در سال1400به نتیجه رسید. درواقع سال1394، برنامه‌ریزی و تهیه طرح موضعی فرحزاد در دستور کار شهرداری تهران قرار گرفت و سپس با بهره‌گیری از دانش و توان مهندسان مشاور شهرساز و تشکیل کارگروه تخصصی راهبری در سطح منطقه، دفاتر خدمات محلی و حوزه معاونت شهرسازی و معماری، طرح مذکور تهیه شد و نهایتاً در سال 1396طرح موضعی محدوده واجد ارزش فرحزاد در کمیسیون ماده 5شهر تهران به تصویب رسید. موضوع «ساماندهی محور شهری فرحزاد» پس از تصویب طرح در کمیسیون ماده 5، در جلسه شهریورماه سال 1397شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران مورد بررسی قرار گرفت و با تعریف اصول ثابت و محدودیت‌های جدید براساس حساسیت‌های محیط‌زیستی، حقوقی و اجتماعی برای محدوده واجد ارزش، تصویب شد.» صارمی افزود: «براساس مصوبه شورای‌عالی شهرسازی، الگوی توده‌گذاری این محله، صرفا باید مطابق الگوی ارگانیک بافت و در نظم یکپارچه با کل بافت تهیه شود که به این منظور، مقرر شد سازمان نوسازی شهر تهران با توجه به این الزام، ضوابط، کدها و دستورالعمل های طراحی محله را مورد بازنگری قرار دهد. نهایتاً این طرح نیز پس از بررسی گزارش‌های مربوطه در چندین جلسه کارگروه فنی و انجام اصلاحات لازم، در جلسه کمیسیون ماده 5مطرح شد و در شهریورماه سال‌جاری به تصویب رسید.» معاون شهردار تهران با بیان اینکه طراحی شهری محله فرحزاد با تمرکز بر حوزه سکونت و با هدف صیانت از بافت ارزشمند این محله تهیه و تدوین شده است، ادامه داد: «این طرح، بر ممانعت از هرگونه تغییر در مورفولوژی بافت محله فرحزاد تأکید دارد به‌گونه‌ای که توده‌گذاری محله مطابق الگوی ارگانیک انجام پذیرد و احیا و باززنده‌سازی بافت قدیم روستایی با رویکرد اقتصاد مبتنی بر گردشگری پایدار همراه با تداوم الگوی تاریخی و شناسایی بناهای باارزش تاریخی محقق شود. همچنین در این طرح ضوابط شکل‌گیری معماری و توده‌گذاری ساختمان‌ها متناسب با ویژگی‌های بافت مورد نظر درکنار تکمیل خطوط و احداث ایستگاه‌های مترو مورد توجه قرار گرفته است. با تصویب طرح موضعی طراحی شهری محله فرحزاد، پس از سال‌ها ضوابط ساخت‌وساز و معماری این محله تعیین تکلیف شد.»
اکوپارک در اولویت کاری شهرداری است
مهدی صالحی، شهردار منطقه2
برای پروژه اکوپارک پیگیر تامین اعتبار بوده‌ایم و با هماهنگی شهردار تهران این موضوع به‌عنوان پروژه اولویت‌دار لحاظ شده است. درواقع تلاش شده در اصلاحیه بودجه بتوانیم ردیف اعتباری بگیریم و هنوز نتیجه معلوم نشده، اما امیدواریم از ابتدای سال 1401پروژه آغاز شود. دره‌فرحزاد از ظرفیت‌های ارزشمند است که در طرح تفصیلی شهر تهران به‌عنوان میراث طبیعی شهر ذکر شده و با توجه به بلاتکلیفی که در این دره از گذشته به ارث رسیده، این فرصت‌ها جنبه تهدید پیدا کرده و ساخت‌وسازهای غیرمجاز و همچنین حضور افراد بزهکار در این محدوده‌ها موجب شده تا امروز به‌دنبال یک برنامه‌ریزی جدی باشیم. یکی از موانع، طرح تفصیلی منطقه فرحزاد بود که چندین سال مانع از ساخت‌وساز شده بود و در نهایت در خرداد سال 1400ابلاغ رفع شد. مانع دیگر، بحث مربوط به اسناد مالکیت برخی از املاک بود. تعداد کمی از ساکنان سند مالکیت دارند که می‌توانند پروانه ساخت را اخذ کنند. برای حل این مشکل نیاز به همراهی دستگاه‌های دیگر ازجمله ستاد اجرایی فرمان امام(ره) داریم تا برحسب تدابیر اندیشیده شده زودتر به مرحله اجرا برسد و شاهد نوسازی و ساخت و سازهای به‌روز و مدرن باشیم. طرح تفصیلی برای مسئله ساخت‌وسازهای فرحزاد کمیته‌ای تشکیل داده که هر هفته درخواست‌ها مطرح و رسیدگی می‌شود، اما به‌دلیل مشکل سند، خروجی زیادی نداریم. یکی از رویکردهای مدیریت شهری در بخش کالبدی طرح ساماندهی رود دره فرحزاد، حفظ اکوسیستم و طبیعت است؛ برهمین اساس برای اجرای این طرح به همکاری با دستگاه‌هایی مانند سازمان آب‌و‌فاضلاب نیاز است. در برخی از بخش‌های منطقه دکل‌های فشار قوی وجود دارد که باید برای افزایش کیفیت زندگی همه نهادها همکاری کنند.
همچنین درختان کهنسال دارای ارزش در این منطقه وجود دارند که در صورت امکان جابه‌جا می‌کنیم در غیر این صورت سعی می‌کنیم کمترین مداخله را در طبیعت آن داشته باشیم. همچنین مسائل محله فرحزاد در چند بخش کالبدی و اجتماعی - فرهنگی است که تلاش می‌شود با هماهنگی و همکاری بین‌بخشی نهادها و دستگاه‌های ذیربط این مسائل مرتفع شود. متأسفانه این دره با معضلات اجتماعی همچون وجود معتادان متجاهر مواجه است که این فرصت ارزشمند شهری را به تهدید تبدیل کرده؛ در همین خصوص با همکاری نیروی انتظامی در چندین مرحله پاکسازی معتادان انجام شد و همچنان در حال انجام است. در بخش کالبدی، تامین اعتبار مهم است و این حمایت شورای شهر را می‌طلبد تا ساماندهی روددره در بودجه‌بندی برنامه‌های آتی شهرداری پیش‌بینی شود که در همین زمینه در جلسه‌های متعددی که با کمیسیون‌های مختلف شورا برگزار شد، برنامه‌های طرح ساماندهی روددره ارائه شده است.
