خاک ایران آب می‌رود

سیدمحمد فخار- خبرنگار

ایران کشوری خشک و نیمه خشک است که یک سوم متوسط بارندگی در جهان را دارد اما 3برابر تبخیر بیشتر و ‌یک سوم متوسط سرانه جهانی ‌پوشش جنگلی در اختیار دارد. در چنین شرایطی تغییر اقلیم موجب شده برداشت از منابع آبی به‌شدت به منابع زیرزمینی و حفر چاه‌های غیرمجاز متکی شود. نتیجه چنین شرایطی تخریب خاک و در نتیجه سرزمین است. براساس آمار سازمان جنگل‌ها سالانه بیش از 157میلیون هکتار از خاک ایران با فرسایش مواجه می‌شود و تخریب خاک در ایران نیز با 16.7میلیون هکتار در سال 4برابر میانگین جهانی است. این آمارها در شرایطی اعلام می‌شود که حفظ خاک به مباحث امنیت غذایی و امنیت زیستی گره خورده است.
حفاظت از آب، خاک و ‌پوشش گیاهی 4محور اصلی حفظ سرزمین است و حفظ این منابع نیازمند عزم همگانی و جدی تمام ارکان حاکمیت است چراکه توسعه کشور از راه توسعه ‌پایدار محقق می‌شود و لازم است تمامی دستگاه‌ها اقدامات خود را به‌گونه‌ای انجام دهند که حداقل خسارات به منابع طبیعی وارد شود. امروز ۱۴آذر روز جهانی حفاظت از خاک است. به همین مناسبت گزارش همشهری از وضعیت خاک در ایران را در ادامه بخوانید.

افزایش بهره‌وری
مراسم گرامیداشت روز جهانی خاک با شعار «تأکید بر جلوگیری از شوری و افزایش بهره‌وری خاک» امروز ۱۴‌آذر با حضور معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزیر جهادکشاورزی در نمایشگاه بین‌المللی تهران برگزار می‌شود.
به گزارش همشهری اهمیت خاک در زندگی موجودات زنده، دولت‌ها را برای نگهداری آن مجاب می‌کند و هر ساله سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) روز ۵ دسامبر (۱۴آذر) بزرگداشت روز جهانی خاک را برگزار می‌کند. به همین منظور در این روز نشستی با حضور علی سلاجقه رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، سیدجواد ساداتی‌نژاد وزیر جهاد و کشاورزی و فعالان عرصه حفاظت از خاک و محیط‌زیست در نمایشگاه بین‌المللی تهران برگزار و از فعالان عرصه حفاظت از خاک (خادمان خاک) قدردانی می‌شود.

چرا خاک؟
خاک منبع عظیم و ثروت گرانقدری است که بسیاری از مسائل حیاتی و نیازهای ضروری انسان و جامعه به آن وابسته است، بیش از ۹۵ درصد نیازهای غذایی بشر و درصد قابل توجهی از پوشاک و سایر مایحتاج جمعیت رو به رشد انسان در بستر خاک تولید و تأمین می‌شود.
این در حالی است که بشر با اقداماتی که در راستای توسعه و تسهیل هرچه بیشتر زندگی انجام می‌دهد، باعث آلودگی و نابودی این مولفه زیستی مهم شده است. درحالی‌که بسیاری از تغییرات و آلودگی‌های ایجاد شده در زمین توسط انسان قابل مشاهده است، آلودگی خاک تقریبا نامرئی اما بسیار خطرناک است. در واقع آلودگی خاک یک تهدید پنهان زیر پای انسان است. آلودگی خاک از طریق کشاورزی ناپایدار، فعالیت‌های صنعتی، معدنی و زباله‌های مناطق مسکونی به‌وجود می‌آید.
خاک دارای پتانسیل بالایی برای فیلترکردن و جذب آلاینده‌ها، تخریب و کاهش اثرات منفی آلاینده‌ها است، اما این ظرفیت محدود است. تاکنون یک سوم از خاک کره زمین بر اثر توسعه ناپایدار فعالیت‌های انسانی نابود شده است، با توجه به پیش‌بینی افزایش جمعیت جهان تا سال ۲۰۵۰ به ۹‌میلیارد نفر، آلودگی خاک به یک تهدید جهانی تبدیل خواهد شد.

لزوم اقدامات همه جانبه برای حفاظت خاک
سلمان زارع،  استاد منابع طبیعی دانشگاه تهران
ایران تجربه‌ای ۵۰ ساله در بیابان زدایی دارد و در تمامی استان‌ها اقدامات خوب و مفیدی انجام شده اما با وجود این هنوز ۲۲ استان کشور با فرسایش خاک مواجه‌اند. ازجمله اقدامات مفید می‌توان به مدیریت رواناب‌ها، مالچ‌های نفتی، احداث بادشکن‌ها و کاشت گونه‌های مقاوم گیاهی اشاره کرد که هرکدام برای ناحیه و منطقه‌ای مفید و کاربردی است، برای مثال در ناحیه اشتهارد و نظرآباد کرج گونه‌ای از گیاهان مقاوم با نام اسفناج وحشی کشت شده که علاوه بر مدیریت هرز آب‌ها از گسترش بیابان نیز جلوگیری می‌کند. در این مسیر، هدف اصلی روز جهانی بیابان‌زدایی آگاهی بخشی به مردم عادی و مسئولین درخصوص بیابان است. پیش‌تر از مردم در رابطه با این موضوع فقط به‌عنوان نیروی کار استفاده می‌شد اما امروزه در حال تلاش برای واگذاری بخشی از مسئولیت‌های این بخش به افراد هستیم تا علاوه بر ایجاد احساس مسئولیت در افراد، اشتغالزایی هم صورت گرفته باشد. از سویی استفاده از افراد برای تصمیم‌گیری‌ها، نظارت‌ها و استفاده از کشاورزان برای بحث‌های کاشت نهال و گیاهان به نوعی کمک به پروژه‌های این چنینی است. البته برای مقابله با بیابان‌زایی و کمک به بیابان زدایی نیازمند عزم ملی و مشارکت سازمان‌ها و نهادهای مختلف هستیم، برای مثال وجود کارخانه سیمان نظرآباد و دیگر ساخت و سازهای گسترده اطراف شهرها خود یکی از عوامل تخریب محیط و بیابان‌زایی است یا حتی عبور از بیابان با یک خودرو هم توجه لازم را می‌طلبد که این خودرو از مسیر مشخص و با یک سرعت مناسب از روی زمین عبور کند که باعث ایجاد مشکل در این ناحیه نشود.

چرا خاک مهم است؟
     بستر حفظ پوشش گیاهی
   جلوگیری از سیل
   حفظ منابع آبی زیر زمینی
   کاهش سرعت فرسایش خاک
   امنیت غذایی
   حفظ پوشش گیاهی
   کاهش رسوب سدها