14میلیون ایرانی؛ فاقد شغل شایسته

وزیر کار دیروز در جریان نشست علنی مجلس، برای بحث درباره تخصیص 32هزار میلیارد تومان اعتبار برای ایجاد اشتغال فاش کرد: 14میلیون نفر در بازار کار ایران فاقد شغل شایسته هستند، تا این پرسش مطرح شود که برای جمعیت 14میلیون نفری فاقد شغل شایسته و نیازمند حمایت دولت، با 32هزار میلیارد تومان چه می‌توان کرد؟ با 32 هزار میلیارد تومان چه برنامه پایداری می‌توان برای بهبود وضع این گروه، که معادل جمعیت دو سوم کشور اروپایی است، تدوین کرد؟
به‌گزارش همشهری، متولیان حوزه کار بر تحقق منابع بودجه‌ای اشتغال اصرار دارند، چراکه نمای بازار کار ایران با حضور چندین میلیون بیکار واقعی و چندین میلیون شاغل فقیر، جز با برنامه‌ریزی بلندمدت و کارشناسی و البته تزریق منابع مالی قابل‌توجه ترمیم نمی‌شود اما در این مسیر علاوه بر نیاز به تأمین منابع مالی، باید گشایش‌های بزرگی نیز در حوزه اقتصاد کلان رخ دهد تا مسیر افزایش تولید ناخالص داخلی و بهبود درآمدها مهیا شود و زمینه پایدارسازی اشتغال فراهم آید. آیا در پشت پرده دولت برای این ماجرا هم اقدامی می‌شود؟

نمای فرتوت بازار کار
سال‌هاست که مقوله شاغلان فقیر و نبود امنیت شغلی در بازار کار ایران مطرح می‌شود، اما متولیان امر یا سعی در لاپوشانی آمار دارند یا به‌نحوی می‌کوشند با برجسته‌سازی دستاوردهای دیگر خود، افکار را از موضوع اصلی منحرف کنند. حالا اما در اتفاقی نادر، سکان‌دار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی خرق عادت کرده و نمای فرتوت بازار کار کشور را بدون هیچ روتوش و پوششی فریاد می‌زند. تا اینجای کار، مسیری که حجت‌الله عبدالملکی می‌رود، مثابه یک جراحی دردناک برای درمان یک بیماری خطرناک است؛ اما هنوز نمی‌توان به‌صراحت به این پرسش پاسخ داد که آیا حال این بیمار نزار با درمان‌های موردنظر جناب وزیر بهبود می‌یابد؟
براساس آخرین آماری که وزیر کار ارائه داده است، در بازار کار ایران 2.4میلیون نفر بیکار مطلق، ۲.۲میلیون نفر اشتغال ناقص، ۲میلیون نفر ناامیدشده از یافتن کار، ۲.۷ میلیون نفر شاغل کم‌درآمد و ۴.۵میلیون نفر شاغل غیررسمی حضور دارند و همه این جمعیت 14میلیون نفری فاقد شغل شایسته بوده و به‌نوعی نیازمند حمایت دولتی منابع بودجه‌ای چند ده هزار میلیارد تومانی هستند. از همین بابت است که وزارت کار و نمایندگان مجلس به‌دنبال وصول 32هزار میلیارد تومانی هستند که براساس تبصره ۱۸قانون بودجه امسال باید به‌صورت استانی به اشتغال اختصاص یابد. البته این هزاران میلیارد تومان درصورت وصول 100درصدی نیز در قبال تعهد دولت برای ایجاد یک‌میلیون شغل در سال رقم دندان‌گیری محسوب نمی‌شود و با تقسیم آن بین جمعیت نیازمند در بازار کار هم به هر نفر چیزی بیش از 10تا 13میلیون تومان نمی‌رسد؛ هرچند فارغ از ثمرات این منابع برای اشتغال، توزیع استانی آن می‌تواند دستاورد بزرگی برای سایر ذینفعان باشد. یک حساب سرانگشتی نشان می‌دهد اگر این 32هزار میلیارد تومان محقق شود و دولت بخواهد با آن یک‌میلیون شغل ایجاد کند، سرانه ایجاد هر شغل فقط 32میلیون تومان خواهد بود. حتی با سپرده کردن این منابع در بانک و پرداخت تسهیلات ارزان‌قیمت نیز سرانه تسهیلات هر یک از سرفصل‌ها تا دو برابر با سود 9درصد افزایش می‌یابد که با وضعیت امروز اقتصاد، حتی کفاف پایدارسازی اشتغال را نمی‌دهد. بااین‌وجود درصورت توزیع استانی این منابع، سرانه هر نماینده مجلس از این منابع 32هزار میلیارد تومانی به بیش از 100میلیارد تومان می‌رسد که هزینه‌کرد آن به بدترین حالت هم می‌تواند محبوبیت‌ساز باشد.

سایه خرج بازار کار
طبق اظهارات وزیر کار در جلسه دیروز مجلس، آنچه تا اینجای کار با دستگاه‌ها برای ایجاد شغل تا پایان سال ۱۴۰۱ در قالب الگوها توافق و برنامه‌ریزی شده، به این شرح است: در بخش صنعت ۴۵۰هزار فرصت شغلی، برای وزارت جهادکشاورزی ۱۵۰هزار فرصت شغلی، برای معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری ۲۵هزار موقعیت شغلی، برای وزارت ورزش و جوانان ۳۷هزار و ۵۰۰فرصت شغلی، برای وزارت راه و شهرسازی ۹۶هزار فرصت شغلی، برای کمیته امداد امام‌خمینی(ره) ۲۵۰هزار فرصت شغلی، برای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی 2۰هزار فرصت شغلی، برای بنیاد شهید و امور ایثارگران ۱۵هزار فرصت شغلی، برای ستاد اجرایی فرمان امام(ره) ۳۰۰هزار فرصت شغلی، برای اتاق تعاون ۱۰۰هزار فرصت شغلی و برای وزارت بهداشت و درمان ۱۰هزار فرصت شغلی.  به‌عبارت‌دیگر تا پایان سال 1401برای ایجاد بیش از یک‌میلیون و 450هزار شغل توافق شده و این تعداد بیشتر هم خواهد شد. البته اشتغال‌زایی تا پایان سال آینده متکی به منابع بخش خصوصی و منابع بانکی نیز خواهد بود اما سرانه هر شغل تکلیفی دستگاه‌ها با توجه به اعتبار 32هزار میلیارد تومانی 8دستگاه در تبصره 18بودجه 15تا 50میلیون تومان است که ایجاد اشتغال پایدار با استفاده از آنها کار سختی خواهد بود.  بر همین اساس است که وزیر از نمایندگان مجلس برای تحقق زیست‌بوم اشتغال در بودجه۱۴۰۱ کمک می‌خواهد تا ۳بودجه موردنیاز این کار یعنی ۳۲هزار میلیارد تومان بودجه هزینه‌ای در تبصره۱۸ برای خدمت‌رسانی، ۱۶۰هزار میلیارد تومان تسهیلات که همین میزان سرمایه‌گذاری بخش خصوصی هم به آن اضافه خواهد شد برای ایجاد یک‌میلیون شغل سالانه و ۳۳۰هزار میلیارد تومان هم برای تقویت نظام تأمین اجتماعی تأمین شود. در مجموع، وزارت کار 682هزار میلیارد تومان بودجه و تسهیلات برای سروسامان دادن به زیست‌بوم اشتغال نیاز دارد.

محک برنامه‌های اشتغال در اقتصاد
توضیحات وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در مورد زیست‌بوم اشتغال نشان می‌دهد در برنامه‌ریزی اشتغال‌زایی یک‌میلیون در هرسال، برای تک‌تک استان‌ها و شهرستان‌ها مشخص می‌شود که قرار است چه برنامه‌ای، توسط چه دستگاهی و با چه روشی اتفاق بیفتد و برنامه‌ریزی‌های لازم برای تحقق این امر نیز انجام شده است.  به‌عبارت‌دیگر پلتفرم‌های وزارت کار قرار است جامعه مخاطب، منابع در اختیار، جزئیات برنامه و سایر مسائل مرتبط با بازار کار و اشتغال را مشخص کند به‌گونه‌ای که با عزمی ملی، به راه انداختن بسیج اشتغال‌زایی و پایدارسازی اشتغال محقق خواهد شد. در این میان فقط یک سؤال باقی می‌ماند؛ اکوسیستمی که این اشتغال و برنامه‌ریزی‌ها در آن محقق می‌شود، اکوسیستمی نظیر اقتصاد چین، هند، مالزی، ترکیه و سایر اقتصادهای نوظهور و رو به رشد خواهد بود یا قرار است همه این الزامات به اکوسیستم محدود، بیمار و ناشفاف اقتصاد ایران دیکته شود و سال‌ها به‌دنبال دلایل عدم‌تحقق آن باشند؟ در حقیقت، ایجاد هر شغل، مستقیم یا غیرمستقیم با اندازه کیک اقتصاد کشور مرتبط است و اگر به ازای ایجاد شغل، تولید ناخالص داخلی و درآمد سرانه افزایش نیابد، عملا نتیجه‌ای جز شکست در پی نخواهد داشت.  به‌عبارت‌دیگر اگر اشتغال جدید مبتنی بر منابع موجود در ظرف اقتصاد باشد و فقط بخواهد ظرفیت موجود را بین ذینفعان بیشتری تقسیم کند، خروجی آن در بهترین حالت افزایش شاغلان فقیر خواهد بود.