جایزه جهانی برای احیای تالاب کمجان

زهرا رفیعی- خبرنگار

بیل‌هایی که روستاییان فارس برای احیای تالاب کمیجان 13سال قبل بر زمین زدند تا راه‌ رسیدن آب به تالاب را باز کنند، با وجود عدم‌تخصیص حقابه‌های زیستی، سرانجام به نتیجه رسید و تالاب زنده شد.
با زنده شدن تالاب دیگر ریزگرد‌های نمکی بستر خشکیده کمجان در چشم‌ها و ریه‌ روستاییان نمی‌نشیند و نه‌تنها تالاب آبگیری شده است که مردم زیست‌بوم تالابی را هم حفظ کرده‌اند. به همین دلیل بود که دیروز کشور اتریش به پاس تلاش 13ساله روستاییان کمجان در استان فارس، جایزه جهانی انرژی را به تیم گروه محلی احیاگران این تالاب بین‌المللی اهدا کرد.
«جایزه جهانی انرژی» یکی از معتبرترین جوایز زیست‌محیطی است که توسط بنیاد انرژی گلوب اتریش به پروژه‌های برتر و برگزیده در سراسر جهان در حوزه محیط‌زیست اهدا می‌شود. امسال اما تیم احیای تالاب کمجان، بیست و دومین جایزه جهانی انرژی‌گلوب را برای ایران کسب کرد. این جایزه جهانی در 5بخش، زمین، آب، هوا، آتش و جوانان اهدا می‌شود.
به اعتقاد کارشناسان محیط‌زیست، حفاظت مشارکتی بهترین مدل احیای پایدار محیط‌زیست است و این کار فقط با حضور و همکاری تمام ذینفعان امکانپذیر است. نکته کلیدی در این مدل این است که باید حس تعلق و مالکیتی که مردم به عرصه‌های طبیعی دارند را در آنها زنده کرد. احیاگران تالاب کمجان نیز از همین مدل برای نجات تالاب از خشکدگی استفاده کرده‌اند.
به گزارش همشهری، روز گذشته «کریستف گراب مایر»، رایزن بازرگانی اتریش در ایران به همراه «ولف دیتریش هایم» سفیر جمهوری فدرال اتریش در ایران بیست و دومین جایزه جهانی انرژی را به «سیروس زارع»، مسئول تشکل مردم‌نهاد«گروه محلی احیاکنندگان تالاب بین‌المللی کمجان» اهدا کردند. در این مراسم البته جایزه کشور افغانستان نیز به نماینده تشکل‌های غیردولتی آن کشور اهدا شد.
جایزه جهانی انرژی افغانستان به تشکل غیر‌دولتی زیست‌محیطی «مؤسسه بهار کار» برای مدیریت چشم‌انداز منطقه حفاظت شده فلات شمالی «بند امیر» در ولایت «بامیان» اهدا شد. در این پروژه، فعالان این تشکل برای احیا و حفظ تنوع زیستی گیاهی و جانوری این منطقه تلاش کرده‌اند.
2هزار پروژه از 187کشور جهان برای دریافت جایزه جهانی انرژی در این رویداد مهم زیست‌محیطی شرکت کرده بودند که ایران نیز یکی از آنها بود.
«ولف دیتریش هایم»، سفیر جمهوری فدرال اتریش در این مراسم با اعلام اینکه اتریش حفاظت از اقلیم و مسائل تغییرات آب‌وهوایی را مهم می‌داند اعلام کرد: بنیاد جایزه جهانی انرژی پروژه‌هایی را مورد تقدیر قرار می‌دهد که در آن برای پایداری محیط‌زیست تلاش کرده‌اند. اقلیم ایران با اتریش بسیار متفاوت است و میزان بارش در اتریش بسیار زیاد است. بخش عمده‌ای از برق مورد نیاز در کشور اتریش نیز از انرژی آب به‌دست می‌آید. ولی اتریش در بخش سوخت‌های فسیلی با کمبود مواجه است. به همین دلیل اتریش بر پروژه‌هایی که در آنها انرژی‌های تجدیدپذیر و پایدار استفاده شود متمرکز است و این کشور علاوه بر آب از انرژی‌های خورشیدی و بادی استفاده می‌کند و امیدوار است در ایران نیز این بخش‌ها فعال شوند.
او در مورد اهدای جایزه جهانی انرژی به کشور افغانستان در ایران نیز اعلام کرد: شرایطی که هم‌اکنون در افغانستان به لحاظ سیاسی حاکم شده است را درک می‌کنیم و می‌دانیم شرایط سخت است. با این حال تلاش اهالی بومی یک منطقه در افغانستان برای حفظ اکوسیستم گام بسیار مؤثر و مهمی بود.
تالاب بین‌المللی کمجان با مساحتی حدود 4هزار هکتار در فاصله 120کیلومتری شمال شرق شیراز و در شهرستان خرامه قرار دارد. این تالاب با اجرای طرح احیاء، توسط ساکنان بومی منطقه و اعضای جوامع محلی البته با نظارت و همکاری اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان فارس جان تازه گرفت. تالاب کمجان درسالیان گذشته در مسیر کوچ پرندگان مهاجر قرار داشت و طبق نظر مجامع علمی جهانی روزگاری یک درصد از پرندگان خاورمیانه را در خود جای می‌داد.
تالاب کمجان اما بیش از 13سال قبل به‌دلیل زهکشی آب به یک نمکزار و کانون ریزگرد تبدیل شد و چندین سال هیچ اثری از حیات در آن دیده نشد. به‌طوری که عده‌ای آن را یک اکوسیستم مرده ‌دانستند. اما با کمک تیم احیای تالاب کمجان، مردم به‌صورت خودجوش توانستند، آب اندکی پشت آب‌بند‌ها ذخیره کنند.
سیروس زارع، مسئول تشکل مردم‌نهاد «گروه محلی احیاکنندگان تالاب بین‌المللی کمجان» در مراسم اهدای جایزه جهانی انرژی به طرح مشارکتی احیای تالاب کمجان گفت: برگزاری جلسات متعدد که تاکنون هم برقرار است، از بچه 7ساله تا پیر مرد 70ساله را با جان و دل پای احیای تالاب کشاند و با آمدن حداقل آب به بستر خشکیده و نمکی تالاب از پشت آب‌بندان‌ها، به‌تدریج گیاهان شروع به رشد کردند و زیستگاه، هرسال خود را بیشتر احیاء کرد. با احیای تالاب حدود 120گونه پرنده، 60گونه گیاه و انواع ماهیان بند‌انگشتی که به تعادل اکوسیستم کمک‌ می‌کنند در تالاب دیده شدند. تا جایی که حتی ماهیانی که روزگاری تصور می‌شد منقرض شده‌اند نیز در فصول پرباران در تالاب دیده شدند.
اهدای جوایز بین‌المللی به مجموعه‌های زیست‌محیطی و دولتی به اعتقاد سیروس زارع، فعال محیط‌زیست انگیزه کار بیشتر می‌دهد. به‌گفته او، در این 13سال، تالاب کمجان پس از احیا، در دوره‌های کم‌آبی یعنی از خرداد تا شروع بارش در سال آبی بعد، پوشش گیاهی خود را حفظ کرد.
به‌گفته سیروس زارع، هم‌اکنون بستر تالاب آب ندارد. ولی در آب‌بندان‌ها همچنان برای حفظ اکوسیستم منطقه آب وجود دارد و گیاهان موجود در بستر تالاب به‌عنوان سپر حفاظتی تالاب مانع از بروز پدیده گردوغبار در منطقه می‌شوند.
همراهی جامعه محلی در عدم‌بهره‌برداری در فصول زایش حیات‌وحش و پوشش گیاهی منطقه به احیای تالاب کمک بسیار کرد و پرنده‌های مهاجر به‌خصوص خوتکا امسال و برغم آنکه آب موجود در آب بندان‌های تالاب زیاد نیست در آب‌بندان‌های کمجان توقف کردند.
آب موجود در کمجان اما به واسطه پرداخت حقابه زیستی جمع نشده است و آنطور که سیروس زارع می‌گوید: وزارت نیرو تا به امروز حقابه مجموعه تالابی کمجان، بختگان و طشک را پرداخت نکرده است. درحالی‌که تالاب‌ها در حد تاب‌آوری زیستی در این حوضه صاحب ‌حق هستند. آنچه نیز در 2سال گذشته به‌عنوان حقابه و به نام تالاب بختگان رها شد، کفاف نیاز زیستی تالاب‌های سه‌گانه را نمی‌دهد.
او معتقد است که بدون همکاری مردم، تالاب کمجان احیا نمی‌شد و چون مردم ارزش زیستگاه‌ها را می‌دانند برای احیای تالاب کمجان سنگ‌تمام گذاشتند.
سیروس زارع می‌گوید: آنچه کمجان نیاز دارد اعتماد به دانش بومی برای احیای تالاب است؛ اینکه حفاظت مشارکتی در حد شعار نماند و حقابه‌های زیستی پرداخت شود.