زیست بوم
ماسه‌خواران شمال
بعد از ساحل‌خواری، این بار ماسه‌خواری سوژه جدید ویلاسازان در شمال شده است
شهره کیانوش راد- خبرنگار
سرعت‌گرفتن ساخت‌وساز در مناطق شمالی کشور و نیاز به مصالح اولیه دست سودجویان را این بار به‌سوی سواحل دراز کرده است. اگرچه برای برداشت شن و ماسه دریا نیاز به کسب مجوزهای قانونی است اما وسیع‌بودن نوار ساحلی و نظارت‌نداشتن بر تمام مناطق موجب شده عده‌ای به‌صورت غیرقانونی از شن و ماسه اراضی ساحلی برداشت کنند و آن را به قیمتی گزاف به‌دست متقاضیان که عمدتا ویلاسازان هستند، برسانند. کارشناسان محیط‌زیست معتقدند برداشت بی‌رویه از شن و ماسه سواحل مازندران محیط‌زیست دریا را با خطر جدی روبه‌رو خواهد کرد. روح‌الله اسماعیلی، معاون محیط‌زیست طبیعی اداره کل محیط‌زیست مازندران، معتقد است قوانین سختگیرانه‌ای وجود دارد اما با فرهنگسازی و تکیه بر موضوع گردشگری ساحلی می‌توان مردم را با خطر برهم‌زدن اکوسیستم دریای خزر آگاه کرد.
شب و روز فرقی ندارد. هر وقت که نیاز باشد با یک وانت یا کامیون کنار دریا توقف کرده و ماسه‌های ساحل را به‌سرعت بار کامیون و وانت می‌کنند تا نیاز کارگاه‌های عمرانی تامین شود. ماسه از مهم‌ترین مصالح مورد نیاز برای پروژه‌های عمرانی است و ساحل نیز یکی از مکان‌هایی به‌شمار می‌آید که می‌توان ماسه مورد نیاز را از آن برداشت کرد. اما این ماسه که جزو منابع طبیعی است با قیمت بالایی به‌دست خریداران و متقاضیان می‌رسد. علی فلاحتی که در یکی از کارگاه‌های بلوک‌زنی شهرستان نور کار می‌کند معتقد است شن و ماسه ساحل اغلب به مصرف کف‌سازی ویلاها می‌رسد و برای بلوک‌سازی مناسب نیست. او در پاسخ به سؤال ما درباره قیمت شن و ماسه می‌گوید: شن و ماسه ساحل، مشتری‌های ثابتی دارد. یک کامیون ماسه قیمتی حدود 2میلیون و 400 و یک تریلر قیمتی حدود 350هزار تومان دارد. گاهی ممکن است ماسه‌ها شبانه و به‌صورت مخفیانه بار کامیون شوند و گاهی هم در روز روشن می‌بینید چند کارگر ماسه‌ها را بار کامیون می‌کنند.
به‌هم‌زدن تعادل اکوسیستم
حیات اکوسیستم دریای خزر به‌علت تنوع گونه‌ای بالا و منحصربه‌فرد آن از اهمیت خاصی برخوردار است و برداشت شن و ماسه تعادل طبیعی این اکوسیستم و اراضی ساحلی را برهم خواهد زد.
روح‌الله اسماعیلی، معاون محیط‌زیست طبیعی اداره کل محیط‌زیست مازندران، از بین رفتن موجودات ریزجثه اراضی ساحلی را مهم‌ترین آسیب ناشی از این اقدام عنوان می‌کند که موجب برهم‌زدن چرخه حیات اکوسیستم دریای خزر و سیمای طبیعی آن خواهد شد. برداشت بی‌رویه موجب ازبین‌رفتن این موجودات کف‌زی یا بنتوزها می‌شود که عملکرد آنها به‌دلیل تأثیر در چرخه محیط‌زیست، بسیار مهم است. حال با برداشت بی‌رویه شن و ماسه این موجودات از بین می‌روند و فرایند اکولوژیکی یا چرخه‌ای که به‌طور طبیعی اتفاق می‌افتد مختل می‌شود. کف‌زیان که در شن و ماسه ساحلی وجود دارند غذای پرندگان، به‌ویژه آبزیان و ماهی‌ها را تامین می‌کنند و برداشت بی‌رویه ماسه منجربه ازبین‌رفتن این موجودات می‌شود.
اسماعیلی در ادامه می‌گوید: شاید در نگاه و افق کوتاه این آسیب به چشم نیاید یا کوچک به‌نظر برسد اما در طولانی‌مدت تأثیر آن قابل‌توجه خواهد بود. اگرچه در اثر فرایند هیدرولوژیکی دریا ممکن است شن و ماسه برداشت شده با رسوبات جایگزین شود اما حیاتی که در این محدوده ساحلی وجود دارد دیگر به ساحل باز نخواهد گشت.
بهره‌برداری سودجویانه
بهره‌برداری اقتصادی از سواحل، موضوعی است که در همه جای دنیا اتفاق می‌افتد اما این بهره‌برداری باید پایدار و بر مبنای اصول آمایش سرزمین و پیرو قوانین و ضوابط خاص باشد. سرعت بالای ویلاسازی در مازندران و نیاز به شن و ماسه و وضعیت معیشتی که مردم این روزها با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، موجب می‌شود برخی برای کسب سود حاصل از فروش شن و ماسه به این کار روی آورند.
معاون محیط‌زیست طبیعی اداره کل محیط‌زیست مازندران درباره فعالیت‌های اقتصادی جایگزین هم می‌گوید: ما بحث گردشگری ساحلی را فراموش کرده‌ایم و به سواحل با نگاه گردشگری نگاه نمی‌کنیم؛ فعالیتی که درآمد ناشی از آن چند برابر برداشت ماسه از سواحل بوده و نه‌تنها به محیط‌زیست دریا آسیب نمی‌زند، بلکه موجب بهبود وضعیت معیشت جوامع انسانی منطقه نیز خواهد شد. نبود برنامه مناسب در این زمینه و وجود این حلقه مفقوده موجب می‌شود که از ساحل بهره‌برداری غیرمجاز صورت گیرد. از طرف دیگر دانستن این نکته ضروری است که فرایند رسوب‌گذاری در دریاها به‌طور طبیعی انجام می‌شود. روند رسوب‌گذاری در دریای خزر از غرب به شرق است. درصورت برداشت شن و ماسه، تامین دوباره این مواد از طریق رودخانه‌هاست. رسوبی که از بالا دست به سمت دریا می‌آید در ساحل رسوب‌گذاری می‌کند. وقتی در یک منطقه رسوب را برداشت می‌کنیم فرایند فرسایش رودخانه‌ها را با این کار تشدید کرده و این فشار را به رودخانه‌ها هم منتقل می‌کنیم. از طرف دیگر مصبها که محل زیستگاه، تکثیر و پرورش ماهیان دریایی‌اند را تحت‌الشعاع قرار می‌دهیم. سطح مصبها در اثر فرسایش شدید رودخانه‌ها بالاتر می‌آید و ارتباط دریا با رودخانه قطع می‌شود در نتیجه رودخانه کارکرد لازم را برای تکثیر و پرورش ماهیان نخواهد داشت. نداشتن برنامه برای مدیریت اراضی ساحلی، آسیب‌های متعددی را در بخش‌های مختلف منطقه به‌دنبال خواهد داشت. دریا، رودخانه‌ها، موجودات آبزی و جانوران گیاهانی، اکوسیستم به‌هم‌پیوسته‌ای هستند که آسیب به هرکدام تأثیراتش را در بقیه قسمت‌ها نیز خواهد گذاشت.
قوانین سختگیرانه و ضرورت فرهنگسازی
پهنه ساحلی دریای خزر بسیار طولانی است. گستردگی پهنه ساحلی به همراه کمبود امکانات، تجهیزات و کمبود قوانین الزام‌آور موجب شده است برداشت غیرمجاز اتفاق بیفتد.
اسماعیلی با بیان اینکه قوانین مناسبی برای این موضوع وجود دارد اما الزام‌آور نبوده و کارایی لازم را ندارد، می‌گوید: به‌طور کلی مطابق قانون، صدور مجوز به‌عهده وزارت نیرو بوده و نظارت، صیانت و حفاظت از حریم 60متر دریای خزر به‌عهده اداره کل منابع طبیعی است. نکته‌ای که از نظر زیست‌محیطی وجود دارد این است که سازمان محیط‌زیست با برداشت ماسه از اراضی ساحلی و به‌طور کلی هر فعالیتی که موجب به‌هم‌خوردن تعادل و تناسب اکوسیستم‌های طبیعی شود، مخالف است. مگر بنا به ضرورت که تشخیص ضرورت این امر باید از سوی 3دستگاه اجرایی محیط‌زیست، منابع طبیعی و آب منطقه‌ای صورت گیرد. او این نکته را اضافه می‌کند که برداشت ماده معدنی از سواحل به استناد تبصره42 قانون بودجه سال71 به عنوان تصرف غیرقانونی در اموال عمومی محسوب می‌شود و متخلفان تحت پیگرد قرار می‌گیرند و باید جبران خسارت کنند اما عملا این امر کمتر اتفاق می‌افتد.
***
یکی از کارهای ریشه‌ای و بنیادی در زمینه حراست از عرصه‌های طبیعی کشور، فرهنگسازی است. فرهنگسازی در برخی از نقاط استان در زمینه زباله، کاهش تولید پسماند و تفکیک آن از طریق آگاهی‌رسانی و آموزش، نتایج خوبی داشته است. در موضوع حفظ عرصه‌های طبیعی استان نیز باید کارهای آموزشی را از نونهالان و خردسالان شروع کنیم تا بتوانیم آینده بهتری را پیش‌رو داشته باشیم. به‌طور قطع در موضوع برداشت شن و ماسه اگر آموزش و آگاهی‌های لازم به مردم ارائه شود تا با خطرات به‌هم‌خوردن چرخه حیات محیط‌زیست دریا آشنا شوند، دیگر شاهد چنین اقدامات مخربی نخواهیم بود و تامین مواداولیه مورد نیاز برای ساخت‌وساز از طریق راه‌های قانونی و منابع جایگزین صورت خواهد گرفت.
در همینه زمینه :
