از سلفی تا واکس

مهدیا گل‌محمدی

 فرهنگ‌نویس‌های واژه‌‌نامه انگلیسی آکسفورد اعلام کردند واژه «واکس» (Vax)به‌عنوان واژه سال 2021میلادی برگزیده شد. کاربرد واژه‌های مرتبط با واکسن یا به قول آنها واکس در سال ۲۰۲۱ میلادی به‌دلیل شیوع بیماری کووید، افزایش چشمگیری داشت؛ به‌طوری‌که استفاده از واژگان دو-واکس  (double-vaxxed)، بی-واکس‌ (unvaxxed)، ضد-واکس (anti-vaxxer) همگی افزایش زیادی داشتند. استفاده از واژه واکس براساس پژوهش‌های اخیر، تا پیش از امسال به‌ندرت استفاده می‌شده است. واکس واژه برگزیده امسال، نخستین‌‌بار در سال ۱۹۷۷میلادی در زبان انگلیسی ثبت شد درحالی‌که مشتقات آن، واکسینه کردن و واکسیناسیون، هر دو برای نخستین‌‌بار در سال ۱۸۰۰میلادی بر سر زبان‌ها افتادند. شاید جالب باشد بدانیم که همه این واژگان درنهایت از واژه لاتین «واکا» (vacca) به‌معنای «گاو» می‌آیند. براساس فرهنگ انگلیسی آکسفورد، در آن سال‌ها انتخاب این ریشه واژگانی به‌دلیل کارهای علمی پیشگامانه پزشک و دانشمند انگلیسی ادوارد جِنِر بود که در اواخر دهه ۱۹۷۰ و اوایل دهه ۱۹۸۰ روی واکسیناسیون علیه بیماری آبله گاوی متمرکز شده بود. او برای تولید واکسن، از عفونت خفیفی که در گاو‌ها ایجاد شده بود، استفاده می‌کرد. برای انتخاب واژه سال توسط آکسفورد در مقابل پرسش اساسی «که چی؟» که پاسخ به آن در بسیاری از زمینه‌ها لازم است، کافی است به واژه‌های برگزیده آکسفورد از سال 2013میلادی به بعد توجه کنیم. در سال 2013میلادی واژه سلفی selfie، سال 2014واژه vape (سیگار الکترونیکی) و بالاخره در سال 2019واژه تغییرات اقلیمی (Climate emergency) و سال 2020واژه LOCKDOWN قرنطینه به‌عنوان واژه‌های منتخب سال برگزیده شدند. گزینش این واژه‌ها و افزایش چشمگیر و ناگهانی استفاده از آنها برای جامعه‌شناسان، روانشناسان و حتی سیاستمدار‌ها حاوی پیغامی مهم است. اینکه جامعه بشری درگیر مفهوم و چالش جدیدی است که به شکل واژه‌ای پرکاربرد میان گفت‌وگو‌ها و جست‌وجو‌های بشر خود را نشان می‌دهد. فرهنگ‌نویس‌های آکسفورد برای پی‌بردن به واژه پرکاربرد سال محتواهای خبری و جست‌وجو‌هایی دارای بیش از 14میلیارد و 500میلیون واژه را بررسی می‌کنند.