کتاب‌های بدون ویترین

سعیده مرادی - خبر‌نگار

در میان مشکلات و چالش‌های کوچک و بزرگ صنعت نشر و بازار کتاب، سهم و جایگاهی که کودکان و نوجوانان دارند به فراموشی سپرده شده است. هرچند در هیچ مقطع زمانی، حال و روز کتاب کودک و نوجوان خوب نبوده، اما شاید هیچ‌وقت تا این اندازه هم ضعیف و نحیف نبوده و نادیده گرفته نشده است. گرانی و کمبود کاغذ و بی‌رونقی بازار فروش کتاب، به‌ویژه پس از شیوع ویروس کرونا باعث شده تا اوضاع کتاب در حوزه کودک و نوجوان در کشورمان تعریفی نداشته باشد. جدا از کاهش چشمگیر عنوان‌های چاپ شده، تیراژ کتاب‌های منتشر شده هم به اعداد و ارقامی در حدود100تا 500 نسخه کاهش پیدا کرده ‌است. وضعیت کتاب کودک و نوجوان طی سال‌های اخیر، به‌ویژه در دوران کرونا را در گفت‌وگو با کارشناسان این حوزه بررسی کرده‌ایم.

نبود ویترین برای کتاب کودک و نوجوان

متأسفانه کوچک‌ترین و محقرترین قفسه کتاب در هر کتابفروشی‌ به کتاب کودک اختصاص دارد. عبدالعظیم فریدون، رئیس هیأت‌مدیره انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان با بیان این جمله به همشهری می‌گوید:« باتوجه به اینکه کودکان در سنی قرار دارند که در حال تکامل و رشد فکری هستند، بنابراین نیاز است تا هم کتاب بیشتری در اختیار آنها قرار گیرد و هم مطالعه بیشتری داشته باشند. اما متأسفانه به‌دلیل کمبود زیرساخت‌ها و نبود کتابفروشی‌های اختصاصی کودک، این امکان برای آنها وجود ندارد. هم‌اکنون تعداد کتابفروشی‌هایی که به شکل تخصصی، کتاب کودک و نوجوان عرضه می‌کنند بسیار محدود است و تعداد آنها به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌رسد.
با نگاهی به کتابفروشی‌های کوچک و بزرگ می‌توان مشاهده کرد که فضای اختصاص یافته به کتاب کودک، به نسبت کتاب بزرگسال در کتابفروشی‌ها زیر 10‌درصد است. البته کتابفروشان هم به‌دلیل مشکلات اقتصادی، اغلب به دنبال فروش کتاب‌های گران‌تر هستند. علاوه بر اینها کتابخانه‌های مدارس و کتابخانه‌های عمومی هم از رونق افتاده‌اند. مسئولان باید در این حوزه تدبیری بیندیشند تا فضاهای بیشتری برای فروش کتاب تخصصی کودک ایجاد شود. هدایت یارانه‌ها از ناشران به سمت کتابفروشی‌ها و حمایت از تأسیس کتابفروشی‌ها در قالب اعطای وام‌های دولتی بلند‌مدت و کم‌سود نیز راهکار دیگری است که می‌توان از آن بهره‌ برد. اگر کتابفروشی‌ها فضایی برای عرضه کتاب‌های کودک به شکلی که برای این قشر جذابیت داشته باشند و همچنین محلی برای نشستن کودکان ایجاد کنند یا فضای کتاب‌ها را با تزئینات چشمگیری آماده کنند، قطعاً فروش شان رشد بیشتری خواهد داشت. طبق آمار سالانه، حدود 13میلیون نسخه کتاب کودک، شامل تجدید چاپ و چاپ اول منتشر می‌شود که به‌دست مخاطبان نمی‌رسد. در بسیاری از کتابفروشی‌ها نیز اصلاً قفسه‌ای برای کتاب‌های کودک وجود ندارد، درحالی‌که باید نزدیک‌ترین و بهترین قفسه‌ها به عرضه کتاب‌های کودک و نوجوان اختصاص داشته باشد.»
فریدون معتقد است که کمبود امکانات و اوضاع اقتصادی کشور در شرایط فعلی باعث شده تا استقبال از کتاب‌های کودک کم شود: «به‌دلیل محدودیت ویترین کتاب درکشور، حتی اگر خانواده‌ها بخواهند کتابی هم برای فرزندشان خریداری کنند، کتابفروشی مناسبی در دسترس‌شان نیست و گاهی حتی پدر و مادرها، وقتی برای خرید کتاب ندارند. همچنین کتابخانه‌های عمومی که محل و مأمن خوبی برای عرضه و امانت کتاب به خانواده‌ها به شمار می‌روند، معمولاً کتاب‌های زیادی در حوزه کودک و نوجوان ندارند و اغلب نسخه‌ها قدیمی‌اند. این در حالی است که توجه به کتاب و ورود آن به دنیای کودکان، ضروری است. نمی‌خواهم بگویم کتاب به تنهایی راهکار است، اما سهم بسزایی در افزایش اطلاعات و دانش کودکان و نوجوانان و آینده آنها دارد. در مجموع کودکان در محیط سربسته خانه عصیانگر و پرخاشگر شده‌اند و باید به فکر آنها بود.»

 شمارگان 500نسخه‌ای کتاب کودکان

مشکلات حوزه کتاب کودک محدود به دیروز و امروز نیست که شیوع ویروسی مانند کرونا بخواهد بر آن تأثیر بگذارد. زهرا برقانی، مسئول مؤسسه انتشارات کتاب چرخ و فلک با بیان این مطلب به همشهری می‌گوید: «کرونا ویروس منحوسی است که مشکلات بسیاری به‌دنبال خود داشت، اما مشکلات حوزه کودک فقط به دوران شیوع این ویروس محدود نمی‌شود. یکی از این مشکلات کمبود ویترین برای عرضه کتاب کودک است که سال‌هاست درباره آن بحث می‌شود، اما هنوز نتیجه‌ای نداشته است. کتاب کودک تنها به‌صورت محدود در کتابفروشی‌ها و لوازم‌التحریری‌ها فروخته می‌شود و ویترین اختصاصی برای آنها وجود ندارد. یک کتابفروش هم در این اوضاع اقتصادی برای اینکه بتواند هزینه‌های خود را تأمین کند، دنبال فروش کتاب‌هایی است که درآمد بیشتری برایش داشته باشد، بنابراین بخش محدودی را به کتاب کودک که کتاب‌های ارزان‌قیمت‌تری هستند اختصاص می‌دهد و در عمل، عرضه کتاب کودک و نوجوان به حداقل رسیده است و کتاب کودک به مرور جای خود را به کتاب بزرگسال خواهد داد.»
برقانی با بیان اینکه هم‌اکنون تیراژ کتاب کودک در انتشارات کتاب چرخ و فلک به 500نسخه برای هر چاپ رسیده، می‌گوید: «در بسیاری از انتشاراتی‌های دیگر هم اوضاع به همین شکل است. چرا باید تیراژ کتاب کودک این تعداد باشد؟ آیا مخاطبان کودک ما 100یا 500نفر هستند؟ ما نویسندگان بزرگی در کشور داریم که در دنیا حرف اول را می‌زنند، اما وقتی ویترینی برای عرضه کتاب کودک وجود نداشته باشد و تیراژ کتاب‌ها هم کاهش یابد، آنها هم مجبورند برای اینکه درآمدی داشته باشند، کتاب‌های بیشتر و با کیفیت پایین‌تری بنویسند و روانه بازار کنند و این گونه کیفیت کتاب‌های کودک هم کاهش می‌یابد. بنابراین نیاز است تا هم مسئولان فکری به حال کتاب کودک و نوجوان کنند و هم تبلیغات رسانه‌ای بیشتری در این حوزه انجام شود. رسانه‌ها، به‌ویژه صدا و سیما باید فعالیت‌های بیشتر و جدی‌تری درخصوص کتاب کودک انجام دهند؛ چون هرچه نقش کتاب کودکان در جامعه پررنگ‌تر شود، کمک بیشتری به دیده شدن آنها و اختصاص ویترین بیشتر برای عرضه آنها وجود خواهد داشت.»