ایران برای حذف سوخت‌های فسیلی چه برنامه‌ای دارد

سیدمحمد فخار ـ خبرنگار

گرانی و سختی دستیابی کشورهای جهان به سوخت‌های فسیلی از یک‌سو و تبعات جبران‌ناپذیر محیط‌زیستی که احتراق این سوخت‌ها برای همه دارد، موجب شد نهضت حذف بنزین و گازوئیل از چرخه مصرف کشورها آغاز شود. کشورهای جهان به‌درستی دریافته‌اند که این سوخت‌ها اگرچه هنوز در دسترس هستند، اما در دوران اوج تغییر اقلیم می‌توانند به وخیم‌تر شدن شرایط آب‌وهوایی منجر شوند. گزارش پیش‌رو به بررسی روند حذف کامل سوخت‌های فسیلی و برنامه زمانبندی 7کشور جهان در این زمینه اختصاص دارد. فرانسه، دانمارک، آلمان، اسپانیا، آمریکا، ایتالیا و چین در این مسیر برنامه مدون و دقیقی طراحی کرده‌اند و با صرف بودجه و توجه فراوان به سمت دنیای بدون بنزین و گازوئیل پیش می‌روند. مدیر واحد پایش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در این‌باره به همشهری می‌گوید: حرکت به سمت استفاده از وسایل نقلیه پاک به‌ویژه وسایل نقلیه الکتریکی پدیده‌ای است که در کشورهای پیشرفته به سرعت در حال برنامه‌ریزی و اجراست.  محسن روشنی می‌گوید: مشکلاتی که خودروهای استفاده‌کننده از سوخت‌های فسیلی برای بشر ایجاد کرده‌اند، تنها مربوط به آلایندگی هوا و مشکلات سلامتی ناشی از آن نیست، بلکه موجب تولید انبوه گازهای گلخانه‌ای شده که این امر به واسطه تغییر اقلیم بر آب‌وهوا و کیفیت زندگی در سراسر کره زمین تأثیر منفی گذاشته است؛ به همین دلیل بسیاری از شهرها و کشورهای پیشرفته برنامه‌های منسجمی برای کاستن و حذف وسایل نقلیه استفاده‌کننده از سوخت‌های فسیلی داشته  و استفاده از وسایل نقلیه پاک الکتریکی را هدف سال‌های آتی خود قرار داده‌اند. به‌گفته روشنی، البته شمول این حرکت مخصوص کشورهای پیشرو نیست و خواه‌ نا خواه مسیری است که توسط همه کشورها پیموده خواهد شد؛ بنابراین باید هر چه سریع‌تر برنامه‌ریزی لازم در ایران  برای استقرار زیرساخت‌های مربوطه فراهم ‌ و برنامه‌ منسجمی برای رسیدن به این هدف تهیه شود. آنگونه که این کارشناس مسائل آلودگی هوا اعلام کرده است، خودروهای الکتریکی در انواع مختلف نظیر اتومبیل‌های شخصی، موتورسیکلت‌ها، اتوبوس‌های داخل و خارج شهر و کامیون‌ها در اندازه و موارد استفاده مختلف، تولید و فروخته می‌شوند. 
این وسایل صرف‌نظر از اینکه برق مصرفی خود را  از چه منبعی تامین می‌کنند، از ردپای کربن کوچک‌تری نسبت به وسایل نقلیه احتراقی برخوردارند و در تمام طول عمر خود برای آب وهوا مفیدتر هستند. این وسایل ‌می‌توانند در خانه، محل کار و حتی هنگامی که شما مشغول کار دیگری نظیر خرید هستید، شارژ شوند و هر روز برای امکان شارژ سریع‌تر و راحت‌تر تحقیقات گسترده‌ای انجام می‌گیرد و زیرساخت‌های لازم برای آنها در بسیاری از شهرهای دنیا در حال تهیه و ساخت است.

فرانسه

   این کشور قصد دارد تا سال 2030استفاده از همه خودروها به استثنای خودروهای برقی را ممنوع کند. شهرداری پاریس اعلام کرده تا سال 2030همه خودروهای بنزینی و دیزلی را از پربازدیدترین شهر جهان خارج می‌کند. این اقدام نشان‌دهنده سرعت بخشیدن به برنامه‌هایی است که پاریس را از استفاده از وسایل نقلیه احتراقی خارج کرده و به استفاده از خودروهای برقی سوق می‌دهد. شهری که اغلب به‌دلیل بالا رفتن غلظت ذرات معلق مجبور به اتخاذ ممنوعیت‌های موقت می‌شود.
  فرانسه پیش از این،تاریخ 2040را برای پایان خودروهای وابسته به سوخت‌های فسیلی تعیین کرده بود. کریستف نایدوفسکی، مسئول سیاست حمل‌ونقل این کشور گفت: این در مورد برنامه‌ریزی بلندمدت با یک استراتژی است که گازهای گلخانه‌ای را کاهش می‌دهد. حمل‌ونقل یکی از‌تولیدکنندگان اصلی‌گازهای گلخانه‌ای است؛ بنابراین ما درحال برنامه‌ریزی برای خروج از خودروهای موتور احتراق یا وسایل نقلیه با انرژی فسیلی تا سال 2030هستیم.
   پایتخت فرانسه که میزبان بازی‌های المپیک در تابستان 2024 است و شهر میزبان آخرین پیمان جهانی در زمینه سیاست‌های مهار گرمایش زمین بوده، هم‌اکنون چشم به پایان ‌کار خودروهای دیزلی در این شهر تا زمان المپیک دارد.
  شهرداری پاریس که هم‌اکنون به‌دلیل ایجاد مناطق بدون خودرو، روزهای بدون خودرو و جریمه برای رانندگانی که با اتومبیل‌های بیش از 20سال وارد شهر می‌شوند مورد حمله قرار گرفته است، اعلام کرده که از عنوان ممنوعیت استفاده نمی‌کند، بلکه بیشتر درنظر دارد یک مهلت عملی بدهد تا در زمان پیش‌رو خودروهای احتراقی به‌تدریج کنار گذاشته شوند.

دانمارک

   دانمارک موافقت کرد تا در سال 2030حداقل 775هزار خودروی برقی یا هیبریدی را در اختیار گیرد تا به هدف بلندپروازانه خود برای کاهش 70درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای در سال 2030برسد.
  دولت همچنین هدف گسترده‌تری را اعلام کرد که تا سال 2030بیش از یک میلیون خودروی کم‌آلاینده یا بدون آلایندگی در جاده‌ها داشته باشد، اما قرارداد فعلی تامین مالی 775هزار خودروی نخست را تأمین می‌کند.
  هم‌اکنون 20هزار اتومبیل برقی در دانمارک وجود دارد. این عدد کسری از 2.5میلیون خودرویی است که هم‌اکنون در جاده‌های دانمارک است.
  براساس قرارداد جدید، مالیات و عوارض خودروهایی که از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کنند به‌تدریج افزایش می‌یابد و مالیات بر خودروهای جدید بستگی به میزان انتشار دی‌اکسید کربن آنها دارد و جایگزین سیستم محاسبه مالیات براساس مسافت پیموده شده خودروها می‌شود.
  مورتن بوئدسکوف، وزیر مالیات دانمارک گفت: متوسط خودروهای برقی در سال‌های آینده بسیار ارزان‌تر خواهد بود.
  این طرح که تا حد زیادی از توصیه‌های قبلی شورای آب و هوای دانمارک پیروی می‌کند، انتشار گازهای گلخانه‌ای را بیش از 2میلیون تن کاهش می‌دهد.
  در طرح حذف سوخت‌های فسیلی، دانمارک 2.5میلیارد کرون دانمارک (407.62میلیون دلار) اختصاص می‌دهد. همچنین قرار است از سال 2025اقدامات لازم برای تولید حداکثر یک‌میلیون خودرو بدون آلایندگی تا سال 2030انجام شود.

آلمان

  آلمان تا سال 2030تعداد 14میلیون خودروی برقی در جاده‌ها خواهد داشت. آلمان پیش‌بینی کرده است که تا 9سال دیگر، 14میلیون خودروی برقی و هیبریدی در جاده‌های خود داشته باشد. بزرگ‌ترین اقتصاد اروپا تلاش می‌کند قوانین فزاینده‌ای در مورد آلایندگی وضع و آنها رعایت کند.
  به‌گفته پیتر آلتمایر‌، وزیر اقتصاد آلمان، این پیش‌بینی به‌دلیل افزایش اخیر فروش خودروهای برقی به میزان حداقل 40درصد بیشتر از برآورد قبلی است. انتظار می‌رود آلمان به‌زودی حدود یک‌میلیون خودروی مشابه در جاده‌های خود داشته باشد. آلتمایر در برلین به خبرنگاران گفت: این خبر خوبی برای حفاظت از آب‌وهوا و کربن‌زدایی است. همچنین می‌تواند بر مصرف برق هم تأثیر بگذارد.
   بلومبرگ‌نیوز گزارش داده که اتحادیه اروپا به‌عنوان بخشی از یک برنامه بی‌سابقه برای هماهنگ‌سازی اقتصاد خود با اهداف بلندپروازانه آب‌وهوا، پیشنهاد می‌کند که تمام خودروهای جدید فروخته شده از سال 2035باید آلایندگی صفر داشته باشند و هیچ سوخت فسیلی‌ای مصرف نکنند.

اسپانیا

  در آوریل 2021دولت اسپانیا با اختصاص حداقل 400میلیون یورو که ممکن است به 800میلیون نیز افزایش یابد، برای حذف سوخت‌های فسیلی با خرید خودروهای برقی یا هیبریدی و نصب تجهیزات شارژ موافقت کرده است. همچنین در این برنامه تا سال 2030اقداماتی مربوط به حمل‌ونقل عمومی، تردد بدون خودرو و مناطق کم‌انتشار نیز درنظر گرفته شده است.
  در یک بسته حمایتی متقاضیان خرید خودوری برقی به‌صورت انفرادی و مشاغل آزاد تا 7هزار یورو، وانت تا 9هزار یورو و موتورسیکلت تا 1300یورو کمک مالی مستقیم دریافت می‌کنند. این تسهیلات درصورت از رده خارج کردن خودروهای با عمر بیش از 7سال فراهم‌ و در غیر این صورت مبلغ حمایتی تا 4500یورو برای خرید خودرو خواهد بود. میزان این تسهیلات برای خرید گروهی برای شرکت‌های کوچک و متوسط متفاوت است.
   این برنامه، فراهم‌سازی امکانات دسترسی عمومی به امکانات شارژ عمومی و پشتیبانی از نصب امکانات شارژ برای مالکان و شرکت‌ها را بهبود بخشیده و تسریع می‌کند.

آمریکا

  دولت جدید آمریکا در آگوست سال 2021اعلام کرد تا سال 2030نیمی از ناوگان خودروهای جدید این کشور را برقی می‌کند. 3ایالت واشنگتن، کالیفرنیا و ماساچوست اعلام کردند از سال 2035دیگر سوخت بنزین نمی‌فروشند. همچنین دولت قصد دارد میزان حد مجاز انتشار آلودگی خودروها را نیز سختگیرانه کند.
   طبق قوانین جدید که در سال2023برای خودروهای جدید اعمال می‌شود، حدود یک‌سوم از انتشار گاز دی‌اکسید کربن تولیدی ایالات‌متحده آمریکا در سال کاهش می‌یابد و از مصرف حدود 200میلیارد گالن بنزین در طول عمر خودروها جلوگیری می‌شود.
   اقدامات این کشور به‌معنای تلاش برای بازنگری در صنعت بزرگ آمریکا به‌منظور رقابت بهتر با چین است که تولید حدود 70درصد از باتری خودروهای برقی جهان را در اختیار دارد. دولت آمریکا درنظر دارد زنجیره تامین داخلی را مجدداً تقویت و گسترش دهد تا باتری‌های ضروری خودروهای برقی نیز در کارخانه‌های آمریکایی ساخته شوند.

ایتالیا

  دولت ایتالیا قصد دارد تا سال 2022یک میلیون وسیله نقلیه برقی را وارد جاده‌ها کند. برآورد شده این طرح می‌تواند تا 10میلیارد یورو هزینه داشته باشد. به گزارش بلومبرگ، این طرح درباره کاهش خودروهای بنزینی و دیزلی است و طی آن مشوق‌هایی برای حمایت از خرید خودروهای برقی و هیبریدی ارائه می‌شود. اگرچه هدف درنظر گرفته شده بلندپروازانه است، ولی درصورت تحقق، ایتالیا را در صدر لیست پذیرش خودروهای برقی در اروپا قرار می‌دهد.
  حداقل کاری که در پایتخت ایتالیا انجام شده این است که آنها از برنامه‌های خود برای ممنوعیت استفاده از خودروهای دیزلی خصوصی در مرکز تاریخی تا سال 2024خبر داده‌اند. اما حتی اگر تصور شود که بسیاری از جاده‌ها به رم منتهی نمی‌شوند‌، ایتالیا هنوز راه طولانی در پیش خواهد داشت.
   براساس برآورد انجمن خودروسازان اروپایی، برآورد می‌شود که امروزه کمتر از 5هزار مدل خودروی کاملاً برقی در سراسر ایتالیا حرکت کنند. با وجود روند کند پذیرش این موضوع، جاه‌طلبی دولت ایتالیا ممکن است یک سیگنال قوی به هر دو صنعت خودروساز و زیرساخت‌های شارژ بفرستد تا بتوانند استقبال خودروهای برقی را در ایتالیا تسریع کنند.

چین

   چین قصد دارد همه خودروهای جدید در سال 2035سازگار با محیط‌زیست باشد. این هدف بخشی از وعده‌ای است که به ‌خودروسازان داده شده است.
  از کل خودروهای جدید فروخته شده در سال 2035در پرجمعیت‌ترین کشور جهان، 50درصدشان خودروهایی با انرژی‌های نو، برقی، پلاگین هیبریدی یا با پیل سوختی هستند و مابقی هیبریدی خواهند بود.
   5درصد از کل فروش خودروهای جدید در چین در سال 2019را خودروهای با انرژی جدید تشکیل می‌دادند که نشان از آغاز حذف عملی سوخت‌های فسیلی است. طبق این طرح، این نسبت به‌تدریج افزایش می‌یابد تا به 50درصد برسد. بیش از 95درصد خودروهای با انرژی جدید، از نوع خودروهای الکتریکی هستند.
  قرار است خودروهای بنزینی در سال 2035دست‌کم هیبریدی باشند. هدف، افزایش نسبت خودروهای هیبریدی به کل خودروهای بنزینی تا سال 2030و 100درصد تا سال 2035و توقف تولید و فروش خودروهای معمولی بنزینی است.
  در‌ماه سپتامبر2021، شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین اعلام کرده که چین تلاش می‌کند تا میزان انتشار کربن خود را تا رسیدن به تعادل و حذف کربن از اتمسفر تا سال 2060کاهش دهد.
   چین بزرگ‌ترین تولید‌کننده گازهای گلخانه‌ای جهان است و آینده خودروهای برقی برای پیگیری جهان بدون کربن بسیار مهم خواهد بود.
  دولت چین در سال 2009یارانه‌ای برای خودروهای جدید انرژی وضع کرد و سال گذشته این کشور حدود نیمی از فروش خودروهای جدید انرژی جهان را به‌خود اختصاص داد. در شرایطی که بازار خودروهای ژاپن، ایالات متحده و اروپا با بحران همه گیر و رکود اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کنند، چین به سرعت مسیر رشد خود را بازیابی می‌کند.
  برنامه چین بی‌شک بر استراتژی‌های خودروسازان برجسته تأثیر خواهد گذاشت. تویوتای ژاپن در‌ ماه سپتامبر اعلام کرده که کل فروش خودروهای هیبریدی در چین از یک میلیون دستگاه فراتر رفته است. چین هم‌اکنون به واردات قطعات خاص خودرو متکی است، اما قصد دارد در تأمین قطعات تا سال 2035به سایر کشورها وابسته نباشد.

ایران کجای جاده است؟

اگرچه کشور ما یکی از مهم‌ترین ذخایر نفت و گاز جهان را در اختیار دارد و رسیدن به بنزین و گازوئیل برای ما بسیار آسان و کم‌هزینه است، اما شاید ذکر یک نکته بتواند اذهان را برای رسیدن به برنامه کاهش سوخت‌های فسیلی آماده کند. آلودگی هوا سال‌هاست ریه 45میلیون شهرنشین کلانشهرهای کشور را آزار داده و بیشترین منابع مضر آلاینده توسط موتورها و کارخانه‌هایی منتشر می‌شود که سوخت فسیلی می‌سوزانند. این اگرچه بلایی بزرگ برای آینده سلامت و محیط‌زیست ایران است، اما از سوی دیگر تبعات لحظه‌ای نیز داشته است. بحران برق و آب همان بلایی است که طی 2سال اخیر گریبانگیر ایران شده و اگر مصرف سوخت‌های فسیلی کاهش نیابد، بار دیگر باید منتظر تشدید این بحران بود. بخشی از نیروگاه‌های ایران برقابی هستند، اما بحران کاهش آب و بارش، موجب شده نیروگاه‌های کشور به سمت مازوت‌سوزی بروند. حال اگر برنامه حذف سوخت‌های فسیلی کلید زده شود، در نیروگاه‌ها نیز می‌توان از تابش مستقیم خورشید بهره گرفت تا همه مشکلات مازوت‌سوزی یکباره حل شود. حتی این موضوع از منظر اقتصاد مقاومتی نیز به‌صرفه و توجیه‌پذیر است. در ایران البته برخی قوانین حمایتی از سال 93تصویب شده که به‌منظور امتیازدهی در واردات خودروهای خارجی هیبریدی بوده است، اما تسهیلات گمرکی ارائه شده در این زمینه از سال 96مجددا به‌منظور حمایت از تولید داخلی برچیده شده است. با این حال امید است بتوان در آینده شرایط مساعدی برای تولید وسایل نقلیه‌ای فراهم کرد که از سوخت فسیلی استفاده نمی‌کنند.