«شیرازان»؛ الگوی توسعه روستایی در اصفهان

حسنیه سادات مهدوی-خبرنگار

یکی از پیامدهایی که «توسعه نامتوازن» در حوزه زیست روستایی به‌همراه دارد، شتاب گرفتن روند مهاجرت روستاییان به شهرهاست؛ فرایندی که غالبا به پررنگ‌تر شدن حاشیه‌نشینی در اطراف شهرهای بزرگ و به‌ویژه مرکز استان می‌انجامد. دراین میان کارشناسان معتقدند تقویت زیرساخت‌های زندگی در روستا می‌تواند به ماندگاری بیشتر اهالی و حتی مهاجرت معکوس منتهی شود؛ موضوعی که در استان اصفهان به‌خوبی تجربه شده و نتیجه مثبتی نیز به ارمغان آورده‌است.
درسال‌های اخیر بازسازی و بهسازی روستاها ازسوی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در قالب اجرای «طرح هادی»، توانسته در مهاجرت معکوس اهالی روستا تأثیرگذار باشد. ازجمله این روستاهای بهسازی شده در استان اصفهان «شیرازان» از توابع شهرستان اردستان است.
بهسازی معابر روستایی، سنگفرش کردن کوچه‌ها، انبوه‌سازی و ساخت واحدهای مسکونی مقاوم به‌همراه ارتقای سطح بهداشت روستا ازجمله مواردی است که در سال‌های اخیر در شیرازان محقق شده و ضمن حفظ سیما و بافت سنتی روستا، زمینه شکل‌گیری مهاجرت معکوس و بازگشت اهالی کوچ کرده به دیار خود شده‌است.

 تاریخچه طرح هادی روستایی
طرح هادی روستایی در سال1378 در بنیاد مسکن انقلاب اسلامی کلید خورد؛ طرحی که در آیین‌نامه اجرایی‌اش «ایجاد زمینه مناسب برای توسعه و عمران روستاها با توجه به شرایط فرهنگی - اقتصادی»، «تأمین عادلانه امکانات از طریق ایجاد تسهیلات اجتماعی، تولیدی و رفاهی»، «هدایت وضعیت فیزیکی روستا» و «ایجاد تسهیلات لازم برای بهبود مسکن روستاییان و خدمات محیط زیستی و عمومی» به‌عنوان اهداف مدنظر ذکر شده‌است. 
از آن مقطع این طرح به‌اجرا درآمد تا ضمن ساماندهی و اصلاح بافت موجود، میزان و مکان گسترش آینده و نحوه استفاده از زمین برای عملکردهای مختلف از قبیل مسکونی، تولیدی، تجاری و کشاورزی، تأسیسات و تجهیزات و نیازمندی‌های عمومی روستایی را برحسب مورد، در قالب مصوبات طرح‌های ساماندهی فضا و سکونتگاه‌های روستایی یا طرح‌های جامع ناحیه‌ای تعیین کند.
براین اساس بنیاد مسکن انقلاب اسلامی موظف به اجرای طرح هادی در روستاهایی شد که جمعیت آن بالای 20خانوار باشد. با توجه به این موضوع سالانه از محل اعتبارات دولتی، مطالعات طرح‌های هادی روستایی انجام می‌شود که با اجرایی شدن آنها، بتوان گام‌های موثری درمسیر رونق روزافزون زندگی در روستاها برداشت.

  بهسازی روستاهای اردستان
اجرای طرح هادی روستایی از زمان تصویب تا اجرایی شدن، همواره با فراز و نشیب‌هایی روبه‌رو بوده، اما در سال‌های اخیر نمونه‌های قابل‌توجهی از بازسازی و بهسازی روستاها در قالب این طرح انجام شده‌است که در روند مهاجرت معکوس و افزایش سطح رفاه روستاییان تأثیر ملموسی داشته‌است. 
رئیس بنیاد مسکن اردستان دراین باره به خبرنگارهمشهری می‌گوید: این شهرستان 90روستای هدف اجرای طرح هادی دارد که بهسازی بیش‌از 60روستا انجام شده‌است.
«ایمان فتوحی» می‌افزاید: بهسازی این روستاها با توجه به وسعت‌شان، میزان اختصاص اعتبار و همچنین پیگیری مسئولان محلی  انجام شده‌است و به تناسب روستاها، از 40 تا 100درصد بهسازی شده‌اند.
وی اضافه می‌کند: اجرای طرح هادی در شهرستان اردستان جمعیتی بیش‌از 13هزارنفر را زیرپوشش قرار می‌دهد و نقش موثری در توسعه قابلیت‌های اقتصاد روستایی در استان اصفهان دارد.

  شیرازان نفس تازه کرد
روستای شیرازان از توابع دهستان «همبرات» با قدمتی 500ساله، در 17کیلومتری شهرستان اردستان قرار دارد و دارای ۴۷خانوار و ۱۲۷نفر جمعیت است. رئیس بنیاد مسکن اردستان با اشاره به آغاز اجرای طرح هادی دراین روستا از سال1390 می‌گوید: مراحل بهسازی این روستا شامل سنگ‌فرش کردن معابر، ایمن‌سازی مسیر، آسفالت ورودی و زیباسازی روستا با صرف بیش‌از 8میلیاردریال انجام شده‌است.
فتوحی ادامه می‌دهد: شیرازان نخستین روستای شهرستان اردستان است که طرح بهسازی آن به‌طورکامل اجرا شده‌است. براین اساس در یک بازه زمانی 10ساله و با دریافت اعتبارهایی که در سال‌های مختلف اختصاص یافت، عملیات به‌سازی روستا سال‌گذشته به پایان رسید.
وی عنوان می‌کند: اعتبارات اختصاص یافته برای اجرای طرح هادی روستای شیرازان صرف انجام 4هزارو500متر زیرسازی، 4هزارمتر آسفالت، 5هزار مترمربع سنگ‌فرش و ساخت 23واحد مسکونی شده‌است.

 حفظ اصالت روستا
آنچه در نگاه نخست، پس از اجرای طرح هادی در سیمای شیرازان به‌چشم می‌خورد، حفظ بافت سنتی روستا با وجود به‌سازی‌های انجام شده است. رئیس بنیاد مسکن اردستان یکی از اهداف این نهاد را در اجرای طرح‌های هادی، زنده‌کردن بافت سنتی روستاها می‌داند و می‌گوید: هرچند در سال‌های گذشته تغییرات بعضا ناهمگونی در بافت سنتی روستای شیرازان اعمال شده بود، اما در فرایند بهسازی سعی شد نما، سیما و بافت روستا حفظ شود.
فتوحی می‌افزاید: به همین دلیل از مدل شهرک‌سازی‌های جدید فاصله گرفتیم و سعی کردیم نمای کوچه‌ها و معابر به همان شکل سنتی خود حفظ شود. حتی جداره‌سازی‌هایی انجام شد که نمای بناهای فرسوده که سیمای جالبی نداشت نیز حفظ شود.

 بازگشت مهاجران
به‌گفته مسئولان محلی، پیگیری روستاییان شیرازان تأثیر قابل‌توجهی در پیشرفت اجرای طرح هادی و تخصیص اعتبار برای بهسازی این روستا داشته‌است. «نیره درویشی»، دهیار سابق روستا با اشاره به پیگیری‌های ویژه اهالی برای اجرای طرح هادی، به روند مهاجرت معکوسی که پس از بهسازی روستا محقق شده اشاره می‌کند و می‌گوید: تاکنون 25نفر به این روستا برگشته‌اند و 5خانوار در واحدهای مسکونی تازه‌ساز ساکن شده‌اند.
وی ادامه می‌دهد: روستاییان تازه واردی که اکنون برای اقامت دائم در شیرازان مصمم هستند، مسکن نامناسب را به‌عنوان عامل اصلی مهاجرت خود از این روستا عنوان می‌کنند. همچنین بالا رفتن سطح بهداشتی شیرازان دلیل دیگری است که برخی اهالی را نسبت به مهاجرت معکوس مجاب کرده‌است.

تجربه های گذشته نشان می‌دهد عمران و توسعه روستایی همواره با مشکلاتی از قیبل پراکندگی روستاها، نبود دسترسی به مصالح مرغوب برای ساخت‌وساز، محدودیت بودجه و اعتبارات و سبک‌انگاری اجرای برخی پروژه‌های عمران روستایی ازسوی بعضی مسئولان و اداره‌ها مواجه بوده‌است.
این‌درحالی است که همواره باید درنظر داشت توسعه همگون و متوازن، ضرورتی انکارناپذیر برای رونق هرچه بیشتر روستاها به‌حساب می‌آید. اجرای دلسوزانه و مسئولانه طرح‌های هادی روستایی می‌تواند نقطه‌عطفی برای جبران کم‌کاری‌ها و کم‌لطفی‌ها در حق برخی روستاها باشد.