ساماندهی آب و فاضلاب، کشاورزی و کرونا؛ اولویت خوزستان

سیده زهرا عباسی-نادره وائلی‌زاده-  خبر‌نگار

رئیس‌جمهوری روز جمعه 5شهریور، در نخستین سفر استانی خود، به خوزستان رفت و وزیر کشور، جهادکشاورزی، نیرو، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و رئیس سازمان برنامه و بودجه   سیدابراهیم رئیسی را در این سفر همراهی کردند. 3 اولویت در این سفر رسیدگی به موضوع آب و فاضلاب، طرح نیمه‌تمام احیای اراضی موسوم به طرح مقام معظم رهبری و شرایط ویژه کرونا اعلام و با توجه به همین اولویت‌ها نکاتی در جلسه شورای اداری استان خوزستان طرح شد. این نکات در قالب 25بند دسته‌بندی شده و قرار است کارگروهی برای پیگیری امور مطرح شده و مصوبه‌ها با مسئولیت معاون اول رئیس‌جمهوری بر اجرایشان رسیدگی کند. رئیس‌جمهوری تأکید کرده سفر بعدی به خوزستان زمانی است که وعده‌ها محقق شده باشد.
بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در این جلسه علاوه بر طرح موضوع واکسیناسیون، افزایش تختخواب و پرداخت معوقه کادر درمان، بر ساخت بیمارستان هزار تختخوابی تأکید کرد و گفت: سرانه تخت بیمارستان در خوزستان 7/1 و نسبت به میانگین پایین‌تر است. نماینده اهواز، باوی، حمیدیه و کارون در مجلس شورای اسلامی با اشاره به 25موضوع مطرح‌شده در سفر استانی به خوزستان تأکید کرد وزارتخانه‌های جهادکشاورزی و نیرو حقابه کشاورزی خوزستان را در سندی مشخص ابلاغ کنند تا دیگر اعتراض‌هایی مانند انتقال آب مطرح نباشد. سیدکریم حسینی، همچنین بر ضرورت تکمیل طرح‌های آبرسانی غدیر و شمال شرق خوزستان تأکید کرد و افزود: اجرای این طرح‌ها می‌تواند به پایداری آب مورد نیاز روستاها و شهرهای استان خوزستان منجر شود.

  بندهای مطرح‌شده در این جلسه
1- تعریف برنامه کوتاه‌مدت فوری و آنی برای رفع مشکلات خوزستان
2- تشکیل شورای راهبردی نمایندگان و صاحب‌نظران برای کمک به دولت و حل مشکلات
3-  داشتن روحیه جهادی در میان مدیران برای حل مشکلات
4- استقرار مدیران در استان و تجدید نظر در فعالیت مدیران پروازی
5- نظارت مستمر مدیران استان بر انجام امور برای داشتن سیستم اداری سالم
6- فعال‌کردن و توسعه‌دادن صنایعی که ظرفیت آنها خالی است.
7- اشتغال‌زایی با سرمایه‌گذاری و دادن مشوق‌های سرمایه‌گذاری
8- ایجاد صنایع پایین‌دستی پتروشیمی
9- ایجاد صنایع تبدیلی در خوزستان، قطب تولید محصولات کشاورزی
10- رسیدگی به فاز دوم طرح 550هکتاری در نخستین جلسه هیأت دولت
11- تکمیل و تسریع پروژه‌های فاضلاب استان
12- کوتاه کردن دست دلالان از بازار محصولات کشاورزی
13- تسریع پرداخت خسارت خشکسالی و سیل کشاورزان
14- جبران عقب‌ماندگی‌های گذشته
15- تخصیص اعتبار طرح‌های آبرسانی و از سرگیری پروژه‌های این بخش
16- تمهیداتی برای جذب سرمایه‌گذاری
17- توجه ویژه به خوزستان با توجه به بحران کرونا و رساندن دارو و تجهیزات
18- تغییر وضعیت پرسنل بهداشت و درمانی و پرداخت مطالبات معوقه
19- جبران 50درصد کمبود تخت بیمارستانی در هفته جاری و بقیه در ماه‌های آینده
20- اجرای اقدامات لازم برای پیشگیری از آبگرفتگی‌های پاییز
21- برنامه‌ریزی برای رفع مشکلات کشت پاییزه و تامین حقابه
22- لایروبی انهار و شبکه‌هایی که آبگرفتگی دارند
23- تخصیص سهمیه ویژه واکسن به خوزستان برای واکسیناسیون همگانی
24- تامین مالی پروژه‌های نیمه‌تمام با عنوان ماده56
25- تعیین کارگروه پیگیری مصوبه‌ها با مسئولیت معاون اول رئیس‌جمهوری.

  4بند از موضوعات مطرح شده در جلسه شورای اداری خوزستان   به شبکه آب و فاضلاب مربوط می‌شود؛ تکمیل و تسریع پروژه‌های فاضلاب، اجرای اقدامات لازم برای پیشگیری از آب‌گرفتگی‌های پاییز، لایروبی انهار و شبکه‌هایی که آب‌گرفتگی دارند و تخصیص اعتبار طرح‌های آبرسانی و ازسرگیری پروژه‌های این بخش.

همه مشکلات آب و فاضلاب خوزستان
اما چرا موضوع آب و فاضلاب خوزستان تا این اندازه اهمیت دارد؟ در کل کشور هیچ شهری در زمینه جمع‌آوری فاضلاب با بحرانی شبیه اهواز روبه‌رو نیست. میانگین سرانه دسترسی به شبکه فاضلاب مدرن در کشور به بیش از 50درصد رسیده، اما این رقم در خوزستان 37درصد است. در اهواز طی 24ساعت شبانه‌روز 300هزار مترمکعب فاضلاب تولید و از این رقم 250هزار مترمکعب به‌طور مستقیم وارد منابع آبی می‌شود.
از سوی دیگر اهواز و سایر شهرهای خوزستان شبکه دفع آب‌های سطحی ندارند، شبکه فاضلاب هم جوابگوی جمعیت فعلی نیست و به همین دلیل پس از هر بارندگی آب‌های سطحی به شبکه فاضلاب فرسوده استان وارد می‌شود و در نتیجه آب و فاضلاب بالا می‌زند.
مهدی قمشی، استاد دانشکده مهندسی علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز پیش از این به همشهری گفته بود که در زمان بارندگی، بار آب‌های سطحی بر دوش شبکه فاضلاب قرار می‌گیرد و این شبکه باید حداقل 7برابر ظرفیت آب تخلیه کند که در نتیجه 65مترمکعب از آن به‌تدریج و طی چند روز تخلیه می‌شود؛ مهم‌ترین دلیل آب‌گرفتگی و باقی ماندن آب در خیابان‌های اهواز، ماهشهر، خرمشهر، بندرامام(ره) و... همین است.
شهرداری به‌عنوان متولی اصلی شبکه آب‌های سطحی و آبفا به‌عنوان متولی شبکه فاضلاب در همه سال‌های گذشته عنوان می‌کرد که بودجه کافی برای ساماندهی شبکه ندارند. شورای پنجم شهر اهواز هم عدد تقریبی و حداقل برای ایجاد شبکه دفع آب‌های سطحی را 8هزار میلیارد تومان، شورای شهر بندر امام‌خمینی(ره) 50میلیارد تومان و آبفای خوزستان حل مشکل فاضلاب اهواز را 500میلیون یورو برآورد کرده‌ بودند.

اصلاح ساختار مدیریت آب و فاضلاب در خوزستان
با این شرایط و با توجه به نکات مطرح شده در سفر استانی اما معاون سیاسی پیشین استانداری خوزستان و استاد دانشگاه شهید چمران اهواز در این‌باره به همشهری می‌گوید: مشکلات آب و فاضلاب خوزستان از سایر بخش‌ها متفاوت است و فقط به اعتبار مربوط نیست.
علی حسین حسین‌زاده،  ادغام آبفای شهری و روستایی را اقدامی غیرکارشناسی می‌داند و می‌افزاید: علاوه بر این ادغام غیرکارشناسی، تداخل وظیفه هم با سازمان آب و برق وجود دارد و به همین دلیل به‌نظر می‌رسد مهم‌ترین عامل در حل مشکل، اصلاح ساختار آب و فاضلاب خوزستان از سوی وزارت نیروست.
او تصریح می‌کند: تا ساختار چابک و پویایی در مدیریت آب و فاضلاب شکل نگیرد، هر اعتباری هم اختصاص یابد حال و روز خوبی نخواهد داشت و در نتیجه اعتبار تعیین و تخصیص شده با نگاه کارشناسی و درازمدت صرف نمی‌شود و اقدامات بیشتر جنبه موقتی پیدا می‌کند. به‌عنوان کسی که سال‌ها مسئول بودم، به این نتیجه رسیدم که تداخل کاری موجب بروز مشکل می‌شود و به همین دلیل معتقدم کارها با ساختار فعلی کار پیش نخواهد رفت.

طرح 550هکتاری؛ معطل اعتبار
این جامعه‌شناس در ادامه صحبت‌های خود، بندهای اعلام شده در جلسه شورای اداری خوزستان را مصوبه‌های خوبی می‌داند که به‌نظر می‌رسد مبتنی بر رصد مشکلات از قبل مطرح شده است و می‌توان این مصوبه‌ها و همچنین نخستین سفر دولت به خوزستان را به فال نیک گرفت که نشان می‌دهند دولت جدید اراده و توجه ویژه‌ای برای رفع مشکلات این استان جنوبی دارد.
حسین‌زاده همچنین حضور 2خوزستانی یعنی محمد مخبر به‌عنوان معاون اول رئیس‌جمهوری و محسن رضایی به‌عنوان معاون اقتصادی با پست و اختیار ویژه در کابینه را برای این استان مثبت ارزیابی و اظهار می‌کند: یکی از بندهای مطرح شده در جلسه شورای اداری، تشکیل کارگروه ویژه با حضور صاحب‌نظران و دلسوزان است که به اعتقاد من این کارگروه می‌تواند نظارت بر عملکرد مدیران در استان را هم انجام دهد و الگو و مدلی برای استان‌های دیگر باشد.
معاون سیاسی پیشین استانداری خوزستان همچنین با اشاره به بندی مربوط به طرح 550هکتاری توضیح می‌دهد: مرحله اول این طرح در دولت قبل اجرا شد و کارهای مقدماتی و مطالعاتی فاز دوم هم انجام شده است و درصورت تامین اعتبار وارد فاز اجرایی خواهد شد. به همین دلیل اجرای آن با توجه به نکات مطرح شده در جلسه شورای اداری دور از انتظار نیست. طرح 550هکتاری احیای دشت خوزستان و ایلام در 2فاز تعریف شده بود که فاز یک آن در 295هزار هکتار و با تخصیص اعتبار یک و نیم میلیارد دلاری از صندوق توسعه ملی به بهره‌برداری رسید. فاز اول طرح در سال92 تامین اعتبار شد که از مجموع اعتبار تخصیص یافته 4/1میلیارد دلار آن به وزارت جهادکشاورزی و 100میلیون دلار آن به وزارت نیرو داده شد.

مجوز انتقال آب لغو شود
 در سفر رئیس‌جمهوری یک‌بار دیگر مطالبه توقف طرح‌های انتقال آب نیز به میان آمد. سیدکریم حسینی، نماینده اهواز در مجلس شورای اسلامی بحث اول خوزستان را پس از کرونا، منتفی شدن طرح‌های انتقال بین‌حوضه‌ای از سرشاخه‌های کارون اعلام کرد. یکی از مطالبات مردمی در اعتراضات اخیر خوزستان نیز توقف این طرح‌ها بوده. با وجود این در بندهای مطرح شده در جلسه شورای اداری استان اشاره‌ای به موضوع انتقال آب نشده و فقط به تعیین حقابه خوزستان اکتفا شده است.
رئیس دانشکده علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز در گفت‌وگو با همشهری خواستار توقف طرح‌های انتقال آب کارون می‌شود‌ و می‌گوید: مجوز طرح انتقال آب بهشت‌آباد باید در شورای‌عالی آب لغو شود. مهدی قمشی می‌افزاید: اگرچه بخشی از برنامه وزیر نیروی جدید درست و منطقی است اما وی باید درباره طرح‌های انتقال آب، موضع خود را اعلام کند. هم‌اکنون حدود یک میلیارد مترمکعب از سرشاخه‌های کارون به حوضه زاینده‌رود و بخشی نیز به قم منتقل می‌شود و باید از اجرای طرح‌های جدید جلوگیری شود.
وی با بیان اینکه شورای‌عالی آب یک شورای کارشناسی و علمی نیست، اضافه می‌کند: وزیر نیروی جدید را باید با کلمه «نه» آشتی دهیم زیرا دیگر آبی برای انتقال و یا آبی برای مصارف جدید وجود ندارد. بنابراین وزیر نیرو باید به همه تقاضاهای آب جواب منفی بدهد و تسلیم درخواست‌های غیرکارشناسی مسئولان محلی و یا نمایندگان مجلس نشود، در غیراین‌صورت مشکلات آب ادامه می‌یابد.
قمشی ادامه می‌دهد: در حوضه‌هایی که از چند استان عبور می‌کنند همچون رودخانه کرخه نیز باید مدیریت صحیح اعمال شود. هم‌اکنون بیش از دوبرابر متوسط آورد کرخه روی این رودخانه سدسازی شده درحالی‌که مشخصات فنی سد در حال ساخت معشوره در بالادست این رودخانه نیز از سد جریانی به سد مخزنی تغییر کرده و برای آن مصارف کشاورزی تعریف شده است. بدین‌ترتیب مشخص است که هیچ آبی به هورالعظیم در منتهی‌الیه کرخه نخواهد رسید، بنابراین مدیریت اشتباه در حوضه کرخه نیز نباید ادامه یابد.
این استاد علوم آب همچنین تصریح می‌کند: تا زمانی که نگرش بهره‌بردارانه به آب اصلاح نشود، نمی‌توانیم امیدی به بهبود شرایط داشته باشیم. آب یک وظیفه اکولوژیکی دارد، یعنی باید اکوسیستم را تغذیه کند، بنابراین بهره‌کشی‌ها نباید بیش از حد باشد. ما مجاز به استفاده از 40درصد ظرفیت آب‌های شیرین قابل استحصال هستیم و بقیه آن وظیفه اکولوژیک دارد و باید وارد طبیعت شود درحالی‌که در نگرش مهندسی که حاکم است، برای مصرف همه منابع آبی برنامه‌ریزی می‌شود که نتیجه آن سرنوشتی بهتر از وضع فعلی نیست.
معاون پیشین استاندار خوزستان و عضو هیأت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز نیز در این‌باره می‌گوید: با توجه به شرایط اقلیمی، همه مناطق دیر یا زود دچار مشکل خوزستان می‌شوند و به همین دلیل مدیریت یکپارچه و علمی منابع آبی یک کار مهم و ضروری است. اگر نگاه کارشناسی حاکم شود، قطعا با طرح‌های انتقال آب مخالف خواهد بود.
علی‌حسین حسین‌زاده می‌افزاید: قضاوتی برای مدیران جدید ندارم، اما قضاوتم نسبت به قبل این است که در 2دهه گذشته مدیریت آب کشور علمی نبوده و بخشی و منطقه‌ای بوده و آسیب زده است.
وی با تأکید بر اینکه کارون مانند دماوند یک نماد ملی است و نباید اجازه دهیم این مسیر آبی دچار مرگ و نابودی شود، ادامه می‌دهد: نباید اجازه صدمه‌های جبران‌ناپذیری مثل اجرای طرح بهشت‌آباد را بدهیم.