نوای ماندگار محرم در بوشهر

محمدرضا برازجانی-خبرنگار

سال‌هاست مردم جنوب ایران با صدای ماندگار زنده یاد «جهانبخش کردی‌زاده» محرم و صفرهای خود را در عزای سرور و سالار شهیدان کربلا، حضرت اباعبدالله‌الحسین (ع) سپری می‌کنند؛ او خالق بسیاری از نواهای ماندگار در زمینه عزاداری است. 
مرحوم کردی‌زاده در سال1315 در بندر بوشهر متولد شد و تحصیلات ابتدایی را در حد خواندن و نوشتن در دوران کودکی به‌صورت پراکنده فرا گرفت؛ در محافل و مجالس عزای امام‌حسین(ع) از فعالان و مشتاقان بود و به گفته مادرش برای نخستین‌بار در محله «باغ ملا» بوشهر و در منزل «زائر صفر» از نوحه‌خوان های قدیمی و صاحب‌نام بوشهری، اصول اولیه نوحه‌خوانی را فراگرفت.
کردی‌زاده بعدها زیرنظر اساتیدی مانند «آقا سیدعلی مهیمنیان» و «محمدشریفیان» بیشتر با فوت و فن مداحی آشنا شد. او هرچند همزمان به تلاوت قرآن‌کریم، ادعیه، مناجات‌های ماه مبارک رمضان در مساجد و تکایا نیز روی آورد، اما استعداد و نبوغ ذاتی و حنجره خوش‌نوایش سبب شد به یکی از چهره‌های ماندگار در حوزه نواهای مذهبی در کشور تبدیل شود. 
زنده‌یاد جهانبخش کردی‌زاده در سال1356 و درحالی‌که تنها 41سال داشت، در مسیر بازگشت از مشهدمقدس و زیارت امام هشتم(ع)، در شهر شیراز به‌دلیل سکته قلبی درگذشت و پیکرش در جوار امامزاده محمدباقر(ع) بوشهر به خاک سپرده شد.

گنجینه‌ای از نوحه‌سرایی در جنوب ایران
 «محمود یوسفی» از فعالان فرهنگی بوشهر است که از کودکی پا به پای مرحوم کردی‌زاده در مراسم سینه‌زنی شرکت کرده و درآن زمان که دستگاه‌ها و سیستم‌های ضبط صوت به پیشرفتگی حالا نبود، با یک دستگاه ضبط صوت قدیمی و با ثبت صدای این مداح، خدمت بزرگی به حفظ آیین‌های سنتی بوشهر کرده‌است.
او درباره تأثیر هنر نوحه‌سرایی کردی‌زاده به خبرنگارهمشهری می‌گوید: نوار کاست‌ها و فایل‌های صوتی که از زنده‌یاد کردی‌زاده در جامعه وجود دارد، همان کاست‌هایی است که من از زمان کودکی در مجالس عزاداری و روضه‌خوانی در مساجد مختلف شهر بوشهر مثل مسجد «حاج محمدعلی» در خیابان عاشوری فعلی، مسجد «حاج عبدالرضا» در جفره ماهینی و مساجد صلح‌آباد، دهدشتی و امیرالمومنین(ع) ضبط کرده‌ام. 
یوسفی می‌افزاید: اکنون این کاست‌ها به بیش‌از 800نوار می‌رسد که متأسفانه به‌دلیل کمبود امکانات، به شکل آماتور ضبط شده است، اما گنجینه‌ای از نواهای اصیل نوحه سرایی بوشهری و جنوب کشور به‌حساب می‌آید. 
وی ادامه می‌دهد: فرزندان مرحوم کردی‌زاده در زمانی که پدرشان در قید حیات بود و در نقاط مختلف شهر نوحه‌سرایی می‌کرد، بسیار کوچک بودند. بنابراین به‌دلیل علاقه وافری که به این نوع از عزاداری‌های اصیل داشتم، همه تلاشم را در ثبت و نگهداری از این آثار به کار بستم.
یوسفی عنوان می‌کند: بیش‌تر این آثار مربوط به اجراهای مختلف آن مرحوم شامل صبحدم خوانی، مدح حضرت علی(ع) و مناسبت‌های تاسوعا و عاشوراست که با همکاری یک استودیو حرفه‌ای در اصفهان آنها را بازآفرینی کرده‌ام. البته این را هم باید اضافه کنم که در سال1352 بخشی از این نوارها ازسوی استاد «محمدرضا لطفی» و همچنین مدیر وقت رادیوی ایران، ماهور بازافرینی و تکثیر شد.

آثاری که کم‌تر شنیده می‌شود
 این فعال فرهنگی بوشهر می‌گوید: «ناصر تقوایی» کارگردان مطرح سینمای ایران برای ساخت مستندی در سال1349 و در زمان حیات مرحوم کردی‌زاده با سفر به بندر بوشهر، از مراسم سینه‌زنی منحصربه‌فرد عزاداران بوشهری در مسجد دهدشتی فیلمبرداری کرد.
یوسفی می‌افزاید: این کار بعدها با نام مستند «اربعین» پخش شد. در واقع این مستند، تنها فیلم تصویر موجود از مرحوم کردی‌زاده است. در گفت‌وگویی که با این کارگردان نام‌آشنای سینمای ایران داشتم، هدف از این کار را نشان دادن گوشه‌ای از آیین‌های سنتی و عزاداری‌های اصیل بوشهر در قالب یک مستند اجتماعی عنوان کرد.
وی ادامه می‌دهد: «همایون شهنواز» نیز وقتی برای ساخت سریال تلویزیونی «دلیران تنگستان» به این استان آمد، اقدام به ضبط شروه‌خوانی و جنگ‌نامه‌خوانی با صدای کردی‌زاده کرد که در تیتراژ پایانی این سریال پخش شد و اصل آن کاست را برای من فرستاد که در آرشیو شخصی ام نگهداری می‌شود. 
یوسفی تصریح می‌کند: البته در سال‌های گذشته مستند دیگری به همت «محمدرضا مرزوتی» ساخته شد که در سکانسی از آن به کردی‌زاده و ابعاد شخصیتی وی پرداخته می‌شود، اما جای این گلایه همچنان باقی است که درسال‌های اخیر حرکتی جدی برای شناخت جایگاه و معرفی ویژگی‌های ممتاز این هنرمند برجسته در حوزه آیین‌های عزاداری بوشهر انجام نشده‌است.
وی معتقد است که این آثار هویت و به‌نوعی شناسنامه فرهنگ عزاداری در بوشهر است که با نام جهانبخش کردی‌زاده و صدای ماندگارش عجین شده‌است. امروزه شاهدیم که آثار وی در کشورهای حوزه خلیج‌فارس یا در برخی کشورهای دیگر مشتاقان بسیاری دارد.

ثبت‌ملی نوای نوحه‌سرایی
این فعال فرهنگی بوشهر اظهار می‌کند: توانایی کردی‌زاده در اجرای متفاوت و پرمحتوای نوحه‌ها منحصربه‌فرد بود و او را کاملا از دیگر نوحه‌خوانان متمایز می‌کرد، به‌طوری‌که هم اکنون کم‌تر کسی توانایی شروه‌خوانی، چاووشی‌خوانی، بیت‌خوانی، جنگ‌نامه‌خوانی و خیام‌خوانی به شیوه او را دارد.
یوسفی ادامه می‌دهد: این درحالی است که کردی‌زاده تنها به‌صورت سنتی و در محضر اساتید نوحه‌سرایی و با تلاش و تکیه بر استعداد ذاتی و نبوغ هنری خودش، توانست به این جایگاه رفیع دست یابد؛ این را می‌دانیم که وی از سواد و تحصیلات چندانی برخوردار نبوده‌است. 
وی اضافه می‌کند: البته صدا و نوای عزاداری‌های او در فهرست آثارملی ایران به ثبت رسیده‌است  و دراین راه دوستداران فرهنگ بوشهر ازجمله «حماسه حق‌پرست»، رئیس انجمن موسیقی استان بوشهر، با اداره‌کل میراث فرهنگی استان دراین زمینه همکاری‌های مناسبی داشته‌اند.