همه مردان پوتین

«دفتر سیاسی شماره 2»؛ رسانه‌های روسیه‌ای با این تعبیر، درخصوص وجود یک هیأت بالادستی از سران کشور روسیه افشاگری کرده‌اند؛ هیأتی متشکل از نزدیک‌ترین چهره‌ها به ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه که فراتر از دولت و سایر نهادهای حاکمیتی این کشور، مشغول سیاستگذاری برای مسکو در حوزه‌های مختلف است.
به نوشته پایگاه خبری-تحلیلی مینشینکو، تمامی استراتژی‌های کلان روسیه طی سال‌های گذشته، از نحوه مقابله با ویروس کرونا گرفته تا افزایش فعالیت‌های نظامی در خاورمیانه و آفریقا، تنش با غرب و توسعه خطوط گازی، نتیجه تصمیمات این هیأت 9نفره بوده است. عنوان «دفتر سیاسی شماره 2» نیز ریشه در رویکرد مشابه پوتین برای حکمرانی نسبت به دوران حکومت کمونیستی دارد؛ دورانی که دفتر سیاسی حزب کمونیست، فراتر از هر سازوکار قانونی به اداره کشور می‌پرداخت. در عین حال شکل گیری سازوکار مشابه عصر کمونیست‌ها، در سایه وجود دولت و پارلمان جدید، مفهومی معادل «دولت پنهان» در فرهنگ سیاسی کشورهای غربی را به یاد می‌آورد. پایگاه مینشینکو که گزارش خود را با استناد به جمع‌آوری آراء و نظرات بیش از 50کارشناس سیاسی روسیه تنظیم کرده در این‌باره می‌نویسد: این هیأت به مثابه کانونی از جریانات و گروه‌های ذی‌نفوذ در روسیه است که برای افزایش منافع مشترک و اداره تنش‌های احتمالی درکنار یکدیگر جمع شده‌اند؛ کانونی که می‌توان آن را دولت واقعی روسیه به شمار آورد.

9شخصیت سیاسی، اقتصادی و نظامی
در نخستین نگاه، غیبت شخصیت‌هایی نظیر والنتینا ماتوینکو، رئیس شورای فدراسیون روسیه، ویاچسلاو ولودین، رئیس مجلس دوما و یا حتی میخائیل میشوستین، نخست‌وزیر روسیه در لیست 9نفره منتشر شده توسط رسانه‌های روسیه تامل برانگیز است. به‌عبارت دیگر، سران مهم‌ترین دستگاه‌های قانونگذار و اجرایی روسیه، از سهم چندانی در اتخاذ تصمیمات استراتژیک این کشور برخوردار نیستند. اما لیست اسامی این 9شخصیت ذی‌نفوذ و نزدیک به پوتین به چه ترتیب است؟ این شخصیت‌ها عبارتند از؛ نیکولای پاتروشیو، دبیر شورای امنیت ملی روسیه، دیمتری مدودوف، معاون رئیس شورای امنیت، سرگئی شویگو، وزیر دفاع، سرگئی سوبیانین، شهردار مسکو، سرگئی چیمزوف، رئیس هلدینگ روس‌تک، ایگور سیتشین، رئیس شرکت روس نفت و همچنین 3سرمایه‌دار و تاجر بزرگ روس که صاحب مهم‌ترین زیرساخت‌های غیردولتی در این کشور هستند: یوری کوالتچوک، گنادی تیموشنکو و ارکادی روتنبرگ.
به روایت رسانه‌های روسیه، این هیأت 9نفره از طریق شبکه گسترده‌ای از نیروهای امنیتی و تکنوکرات‌ به اعمال نفوذ در سطوح مختلف پرداخته و تصمیمات خود را به اجرا می‌گذارد. وزارت اقتصاد، دادستانی، سازمان اطلاعات و سفارتخانه‌های روسیه در کشورهای اروپایی و آمریکا، مهم‌ترین کانون‌های نفوذ این هیأت به‌حساب می‌آیند.

منافع شخصی اعضای هیأت
با وجود آنکه ولادیمیر پوتین به ندرت در محافل و دیدارهای عمومی و یا حتی خصوصی حاضر می‌شود اما اعضای هیأت 9نفره، دسترسی‌های استثنایی به رئیس‌جمهور روسیه دارند. برای مثال، ایگور سچین، رئیس شرکت روس نفت از زمان شیوع ویروس کرونا تاکنون موفق شده دست‌کم 4ملاقات مستقیم با پوتین داشته باشد؛ ملاقات‌هایی که به‌نظر می‌رسد در تقویت مهم‌ترین پروژه کنونی شرکت وی، یعنی «فوستوک اویل» نقش اساسی داشته است. از سوی دیگر مجتمع پتروشیمی سیبور که متعلق به میلیاردر روس گنادی تیموشن است نیز درسال گذشته با فرمان پوتین به حمایت 68میلیارد دلاری تا پایان سال 2023دست یافته؛ آن هم درحالی‌که حمایت‌های دولت از چنین واحدهای تولیدی طی سال‌های اخیر، سیر نزولی داشته است. همچنین ارکادی روتنبرگ، دیگر تاجر روس عضو هیأت 9نفره در سال‌های اخیر موفق شده تا امتیاز بزرگ‌ترین قرارداد توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی در شبه جزیره کریمه را به ارزش یک میلیارد و 300میلیون دلار کسب کند.
اعطای قراردادهای میلیادری به‌منظور توسعه زیرساخت‌های دولت الکترونیک به هلدینگ روس تک، حمایت چشمگیر دولت از برنامه وزارت دفاع برای شرکت در تولید واکسن، افزایش سیطره پاتروشیو بر دستگاه‌های اطلاعاتی-امنیتی و... از دیگر امتیازاتی است که حضور در دفتر سیاسی شماره 2برای 9شخصیت مذکور و حامیان شان به همراه داشته است.

خدمات ویژه برای مقابله با تحریم‌های غرب
یکی از اصلی‌ترین وظایف هیأت 9نفره، کمک به دولت پوتین برای مقابله با فشارها و تحریم‌های آمریکا و اروپا بوده است؛ ماموریتی که البته در ازای آن به امتیازاتی ویژه و مثال زدنی دست پیدا کرده‌اند. براساس گزارش مینشینکو، این هیأت همواره سناریوهای متعددی را برای جبران خسارت‌های ناشی از تحریم‌های غرب در حوزه‌های انرژی، دارو، مواد اولیه، خدمات الکترونیک و مبادلات تجاری در اختیار دولت روسیه قرار می‌دهد. تولید واکسن اسپوتنیک و حتی صادرات آن به بسیاری از کشورهای جهان را می‌توان یکی از نتایج خدمات این مجموعه امنیتی-اقتصادی برای روسیه به شمار آورد.
از سوی دیگر مجموعه موسوم به دفتر سیاسی شماره 2، برنامه جامعی را برای همکاری با شرکت‌های چینی تحریم شده از سوی غرب (مشخصا هوآوی) به‌منظور جبران عقب ماندگی‌های ناشی از فشارهای آمریکا و اروپا علیه روسیه در حوزه ارتباطات تنظیم کرده است. در حوزه تجارت نیز، تکمیل کریدور شمال-جنوب برای دسترسی یکپارچه به بازارهای آسیا و اروپا، مهم‌ترین چشم‌انداز بلندمدت یاران پوتین و دستگاه‌های زیرنظر آنها به‌حساب می‌آید. پایگاه مینشینکو، افزایش ظرفیت صادرات سوخت ارزان به کشورهای آسیایی و درمقابل، تمرکز بر تولید برق هسته‌ای را از دیگر اهداف این هیأت عنوان کرده است.
علاوه بر تمام آنچه ذکر شد، بازار سلاح یکی از مهم‌ترین حیاط خلوت‌های نزدیک‌ترین یاران پوتین برای تحقق منافع اقتصادی و امنیتی روسیه شناخته می‌شود. باید توجه داشت که دولت روسیه در بسیاری از موارد یاد شده، به‌دلیل محدودیت‌های تحریمی و یا ضعف ساختارهای سنتی اجرایی، قادر نیست کارکردی مشابه هیأت 9نفره یاران پوتین که از صلاحیت‌ها و امکانات ویژه غیررسمی برخوردار است، داشته باشد. با وجود این، خدمات ویژه این هیأت برای اقتصاد روسیه چالش‌های خاصی را نیز با خود به همراه دارد؛ چالش‌هایی ازجمله توسعه اقتصاد رانتی و حذف رقابت، فساد و یا حتی ناکارآمدی درونی هیأت در طولانی مدت، به‌دلیل تعارض نیروهای مختلف.